Aby zapoznać się z prawami i obowiązkami pracownika, należy sięgnąć do Kodeksu pracy. Wynika z niego, że pracownik ma obowiązek odbyć badania okresowe - wstępne, kontrolne i inne zlecone.
Badania okresowe i inne powinności pracownika
Artykuł 229 Kodeksu pracy mówi, że wstępne badania lekarskie dotyczą osób przyjmowanych do pracy, pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy oraz pracowników, którzy są transferowani na stanowiska pracy narażone na ryzyko wystąpienia czynników szkodliwych dla zdrowia bądź uciążliwych warunków.
Poza badaniami wstępnymi każdy pracownik jest zobowiązany do poddawania się badaniom okresowym. Co ważne, w sytuacji kiedy podwładny zachoruje i będzie z tego powodu niezdolny do pracy przed okres dłuższy niż 30 dni, powinien poddać się także obowiązkowym badaniom kontrolnym.
Jak wskazuje kodeks, pracodawca powinien dołożyć starań, aby badanie okresowe i każde inne badanie pracownicze mogło być przeprowadzone w godzinach pracy. Pracownik nie traci z tego tytułu także prawa do wynagrodzenia za czas badań. Koszty badań oraz profilaktyki, którą należy podjąć ze względu na warunki pracy, będą w takiej sytuacji obciążały pracodawcę.
Obowiązkiem pracodawcy jest także skierowanie pracownika na badania okresowe. Wyjątkiem są tu badania końcowe, które przeprowadza się na życzenie pracownika. Może to uczynić pracownik rozwiązujący stosunek pracy, którą wykonywał w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających.
Konsekwencje braku aktualnych badań lekarskich
Kodeks pracy stanowi, że badania okresowe i inne są obowiązkiem zarówno pracodawcy, jak i pracownika. Artykuł 211 ust. 5 określa poddawanie się badaniom oraz przestrzeganie zaleceń lekarza jako jedną z powinności pracownika. Lekceważący stosunek do obowiązkowych badań okresowych może skończyć się nieprzyjemnościami dla obu pracownika i pracodawcy.
Pracownik zwlekający lub odmawiający poddania się kontroli lekarskiej łamie fundamentalne obligacje, które wynikają z prawa - tym może się to skończyć rozwiązaniem umowy z winy pracownika, bez wypowiedzenia, o czym mówi art. 52 Kodeksu pracy. Trzeba jeszcze dodać, że w przypadku braku aktualnego orzeczenia lekarskiego, które wskazuje na brak przeciwwskazań do wykonywania zawodu, osoba ta nie powinna zostać dopuszczona do pracy. Nie można pracować bez aktualnych badań lekarskich.
Brak aktualnego orzeczenia od lekarza oznacza brak zdolności do wykonywania pracy, a co za tym idzie - brak prawa do wynagrodzenia. Pracodawcę, który dopuści taką osobę do pracy, może spotkać kara. Mowa tu o grzywnie od 1000 do 30 000 złotych, wynikającej z naruszenia zasad BHP.
Brak badań okresowych i innych - kary dla pracownika
Artykuł 108 Kodeksu pracy określa, że w stosunku do pracownika nieprzestrzegającego zasad BHP pracodawca ma prawo stosować:
- upomnienia,
- nagany,
- kary pieniężne.
Poważniejsze reperkusje mogą pojawić się, jeśli zatrudniony w świadomy sposób ciężko zaniedbuje swoje obowiązki. Orzeczenie Sądu Najwyższego z 10 maja 2010 roku (sygn. akt I PKN 642/99, OSNP 2001/20/619) mówi, że polecenie wykonywania badania lekarskiego (w tym badania okresowego) jest poleceniem służbowym. Jeśli zatrudniony go nie wykona, może to stać się powodem do natychmiastowego rozwiązania umowy o pracę.
Przyjrzyjmy się teraz temu, co orzeczenie Sądu Najwyższego mówi o urlopie wypoczynkowym dla pracownika niezdolnego do pracy:
Pracodawca nie ma zatem prawa dopuścić do pracy osoby nieposiadającej aktualnych badań lekarskich (badań wstępnych, badań okresowych itp.). Z drugiej strony, taki zatrudniony nie ma możliwości wzięcia urlopu wypoczynkowego, gdyż jest on zwolnieniem od pracy, której zatrudniony bez badań lekarskich wykonywać nie może.
