W zapytaniu poselskim z 5 stycznia 2023 roku, nr 6055, posłanka Lidia Burzyńska zwróciła uwagę na problem zakresu czasowego odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za zaniżenie wypłacanych świadczeń, do którego dochodzi wskutek błędu wspomnianego organu rentowego. Kiedy następuje wyrównanie świadczenia ZUS?
Zapytanie poselskie
W treści zapytania wskazano, iż w myśl art. 133 ust. 1 pkt 2 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 504 ze zm.) w razie ponownego ustalenia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych prawa do świadczeń lub ich wysokości przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż:
1) od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu, z zastrzeżeniem art. 107a ust. 3;
2) za trzy lata poprzedzające bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1. – jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.
Zatem w razie błędu ZUS-u, skutkującego odmową przyznania renty lub emerytury albo wypłatą zaniżonego świadczenia, można uzyskać wyrównanie za trzy lata poprzedzające miesiąc, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu.
Posłanka zauważyła, iż zainteresowani zgłaszający się do jej biura poselskiego czują się pokrzywdzeni wspomnianym zapisem, twierdząc, że wypłata wyrównania jedynie za okres trzech lat jest w ich odczuciu niesprawiedliwa. Niektórzy wskazują ponadto na dowolność interpretacyjną sądów, także w zakresie wypłaty świadczeń we właściwej wysokości w odniesieniu do wskazanego wyżej okresu wyrównawczego, który – jak informują wnoszący w sporach sądowych – nie zawsze jest dla nich korzystnie zaliczany.
W związku z powyższym autorka zapytania zwróciła się do ministra rodziny i polityki społecznej z prośbą o odpowiedź w dwóch kwestiach:
Czy są planowane zmiany ustawowe zmierzające do wyrównania świadczeń emerytalnych ww. osobom od dnia nabycia do nich uprawnień?
Czy wskazany okres trzyletni rzeczywiście podlega jakimś wątpliwościom interpretacyjnym w sporach sądowych, jak wskazują zainteresowani?
Stanowisko ministerstwa
Jak wynika z ugruntowanego orzecznictwa sądowego, przepisy Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej „ustawa emerytalna”) są jednoznaczne i ustanawiają zasadę wyrównania świadczeń niewypłaconych lub zaniżonych na skutek błędu organu rentowego maksymalnie za trzy lata wstecz od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu. Nawet zawinione działanie organu rentowego, które doprowadziło do pozbawienia uprawnionego części lub całości świadczenia, nie powoduje powstania obowiązku jego wypłaty za cały okres pokrzywdzenia ubezpieczonego.
Żądanie przyznania podwyższonych świadczeń za okres dłuższy niż trzy lata wstecz nie znajduje podstaw ani w treści przepisów ustawy emerytalnej, ani w żadnych innych przepisach prawnych regulujących postępowanie w zakresie ubezpieczeń społecznych.
Orzecznictwo sądowe w zakresie braku podstaw do żądania przyznania podwyższonych świadczeń za okres wcześniejszy niż trzy lata przed zgłoszeniem wniosku o świadczenia jest jednolite.
Wątpliwości interpretacyjne, o jakich mowa w pytaniu drugim zadanym przez autorkę zapytania poselskiego, dotyczą rozumienia pojęcia błędu organu rentowego. Nie w każdej sprawie, w której organ rentowy ponownie ustalił prawo do świadczeń lub ich wysokości, mamy do czynienia z błędem organu rentowego uzasadniającym wypłatę świadczeń za okres trzech lat poprzedzających zgłoszenie wniosku.
Jak wskazał Sąd Najwyższy (wyrok z 17 marca 2011 roku, I UK 332/10), określenie „błąd organu rentowego” obejmuje sytuacje, w których organ rentowy miał podstawy do przyznania świadczenia, lecz z przyczyn leżących po jego stronie tego nie uczynił. Za takie przyczyny można uznać wszelkie zaniedbania tego organu, każdą obiektywną wadliwość decyzji, niezależnie od tego, czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania organu rentowego, czy też rezultatem niewłaściwych działań pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej i w konsekwencji niejednoznaczności stanowionych przepisów. Oznacza to, że przedmiotowe pojęcie obejmuje również niedopełnienie obowiązku działania z urzędu na korzyść osób uprawnionych do świadczeń emerytalno-rentowych.
Biorąc pod uwagę powyższe, a w szczególności ugruntowane orzecznictwo sądowe, Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej uznało, iż nie ma obecnie potrzeby modyfikacji przepisów ustawy emerytalnej poprzez wydłużenie okresu, za który organ rentowy może wypłacić wyrównanie świadczenia, i w związku z tym w resorcie nie są prowadzone prace legislacyjne we wspomnianym zakresie.
Podsumowanie - wyrównanie świadczenia ZUS
Podsumowując, w odpowiedzi ministerstwa skoncentrowano się na wykazaniu jednolitej linii orzeczniczej jako okoliczności przemawiającej za niepodejmowaniem prac nad zmianą omawianych przepisów. Nie zajęto natomiast wprost stanowiska wobec poglądu wyrażanego przez niektórych świadczeniobiorców, iż wypłata wyrównania jedynie za okres trzech lat jest dla nich krzywdząca i niesprawiedliwa. Ta ostatnia kwestia odnosi się do pewnego arbitralnie dokonanego przez ustawodawcę ustalenia, w związku z czym rozstrzygnięcie, jak długi powinien być optymalny okres, za który miałoby następować wyrównanie, pozostaje sprawą dyskusyjną i zależy od tego, jak bardzo dobro (interes) osób ubezpieczonych przedkładać się będzie nad dobro (zasoby finansowe) Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Im bowiem okres wyrównania byłby dłuższy, tym obciążenie FUS-u większe. Z drugiej strony redukcji tego obciążenia mogą służyć starania pracowników ZUS-u, aby decyzje ustalające wysokość świadczeń były wydawane zgodnie ze stanem faktycznym i prawnym sprawy, której dotyczą – o których to staraniach zapewniono w końcowej części odpowiedzi ministerstwa.
