Zasiłek macierzyński dla ojca - kiedy przysługuje?

Zasiłek macierzyński przysługuje każdej kobiecie, która podlega ubezpieczeniu chorobowemu. Jednak w niektórych sytuacjach również ojciec może skorzystać z części lub całości zasiłku macierzyńskiego. Ubezpieczeniu chorobowemu podlegają również osoby ubezpieczone niebędące pracownicami, którym urlop macierzyński nie przysługuje, lecz mają prawo do zasiłku macierzyńskiego przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego. Bez znaczenia pozostaje fakt czy opłacają ubezpieczenie chorobowe dobrowolnie, czy obowiązkowo. Poniżej został szczegółowo opisany zasiłek macierzyński dla ojca.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego

Ojcu dziecka przysługuje niewykorzystany przez matkę okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego pod warunkiem, że przypada bezpośrednio po terminie rezygnacji przez nią z części zasiłku.

Zasiłek macierzyński to świadczenie, które przysługuje głównie w związku w urodzeniem dziecka. Jednakże z zasiłku może skorzystać również osoba, która przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku życia, a w szczególnych sytuacjach do 10 roku życia.

Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego przez okres ustalony w Kodeksie pracy jako okres urlopu macierzyńskiego z tytułu urodzenia dziecka wynosi:

• 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
• 31 tygodni w przypadku urodzenia dwójki dzieci przy jednym porodzie, 
• 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
• 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
• 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Od 2023 roku obowiązują nowe stawki za okres: 

• urlopu macierzyńskiego – 100% podstawy zasiłku macierzyńskiego,
• urlopu rodzicielskiego – 70% podstawy zasiłku macierzyńskiego.

W przypadku tzw. długiego wniosku korzystanie z zasiłku macierzyńskiego jest możliwe w wysokości 81,5% podstawy wymiaru przez cały podstawowy okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Za czas dodatkowych 9 tygodni (okres, o jaki został wydłużony urlop rodzicielski) zasiłek należny jest w kwocie 70% podstawy jego wymiaru.

Rezygnacja matki z prawa do zasiłku macierzyńskiego 

Matka dziecka po wykorzystaniu zasiłku trwającego 14 tygodni może zrezygnować z jego pobierania i wrócić do pracy. Wówczas niewykorzystana część zasiłku powinna zostać udzielona ojcu dziecka na jego wniosek.

Wniosek matki dziecka o rezygnację z pobierania zasiłku macierzyńskiego

Wniosek matki dziecka o skrócenie zasiłku macierzyńskiego musi zostać złożony do płatnika składek (pracodawcy lub w oddziale ZUS) nie później niż na 7 dni przed powrotem do pracy. Aby ojciec dziecka mógł skorzystać z niewykorzystanej części zasiłku, matka dziecka musi dołączyć do wniosku dokument potwierdzający termin przejścia ojca na urlop macierzyński. Ponadto  ubezpieczona musi dołączyć do wniosku następujące dokumenty:

1. oświadczenie ubezpieczonej, od kiedy ojciec dziecka będzie korzystał z zasiłku macierzyńskiego,
2. zaświadczenie pracodawcy o dacie zaprzestania przez pracownicę korzystania z urlopu macierzyńskiego - gdy zasiłek macierzyński jest wypłacany przez ZUS,
3. pisemny wniosek ubezpieczonej zawierający datę, od której rezygnuje z pobierania zasiłku macierzyńskiego - w przypadku ubezpieczonej niebędącej pracownicą.

Dodatkowo potrzebne są:

1. zaświadczenie pracodawcy zatrudniającego ojca dziecka o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego - jeżeli ojciec dziecka jest pracownikiem,
2. oświadczenie ojca dziecka o dacie przerwania działalności pozarolniczej w celu zaopiekowania się dzieckiem - jeżeli ojciec dziecka prowadzi taką działalność,
3. zaświadczenie wystawione ojcu przez płatnika składek o dacie przerwania przez niego działalności zarobkowej - jeżeli ojciec dziecka podlega ubezpieczeniu z innych tytułów niż wymienione wyżej.

Wniosek ojca dziecka o wypłatę zasiłku macierzyńskiego

Ubezpieczony przed przejściem na niewykorzystany przez matkę zasiłek macierzyński musi dostarczyć swojemu płatnikowi składek w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu następujące dokumenty:

1. skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub jego kopia potwierdzona przez płatnika zasiłku za zgodność z oryginałem,
2. zaświadczenie płatnika zasiłku o okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez matkę dziecka oraz o okresie przysługującego jej zasiłku macierzyńskiego, a także o wysokości procentowej, w jakiej zasiłek macierzyński przysługiwał matce dziecka. Zaświadczenie powinno zawierać imię, nazwisko, PESEL matki dziecka, a jeżeli nie nadano numeru PESEL - serię i numer dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość,
3. zaświadczenie płatnika składek wystawione na druku ZUS Z-3, jeżeli ubezpieczony jest pracownikiem, zaświadczenie płatnika składek ZUS Z-3b - w przypadku ubezpieczonych wykonujących pozarolniczą działalność, ubezpieczonych współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz duchownych lub zaświadczenie płatnika składek wystawione na druku ZUS Z-3a w przypadku innych ubezpieczonych.

Zasiłek macierzyński dla ojca w przypadku śmierci matki lub porzucenia dziecka

W przypadku śmierci matki lub porzucenia przez nią dziecka, ojciec nabywa prawa do wypłaty zasiłku macierzyńskiego. Dzieje się to w momencie, gdy ubezpieczony zdecyduje podjąć się sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem i w tym celu nie będzie wykonywał działalności zarobkowej. Zasiłek macierzyński przypada ojcu dziecka w wymiarze takim, jaki przysługiwałby matce i w części niewykorzystanej przez nią.

W przypadku zdecydowania się ojca na sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, ma on obowiązek przedłożyć w ZUS odpowiednie dokumenty

1. skrócony odpis aktu urodzenia dziecka,
2. zaświadczenie o okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez matkę dziecka oraz o okresie przysługującego jej zasiłku macierzyńskiego - wystawione przez płatnika zasiłku, a także w przypadku:

• ubezpieczonego będącego pracownikiem - zaświadczenie pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego (w razie wypłaty zasiłku przez ZUS),
• ubezpieczonego prowadzącego działalność pozarolniczą - oświadczenie ojca dziecka o przerwaniu tej działalności,
• pozostałych ubezpieczonych - zaświadczenie o przerwaniu działalności zarobkowej,

3. W przypadku porzucenia dziecka przez ubezpieczoną - matkę dziecka - dodatkowo oświadczenie o porzuceniu dziecka a w przypadku jej śmierci odpowiednie oświadczenie,
4. Z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie - oświadczenie o dacie przyjęcia dziecka na wychowanie oraz zaświadczenie sądu opiekuńczego o wystąpieniu do sądu o przysposobienie dziecka lub przyjęcie dziecka na wychowanie w ramach rodziny zastępczej - zawierającego informację o dacie urodzenia dziecka. Natomiast w przypadku wypłaty zasiłku macierzyńskiego przez ZUS wymagane jest dodatkowo zaświadczenie pracodawcy o okresie udzielonego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Zasiłek macierzyński dla ojca dziecka w przypadku hospitalizacji matki

Jeśli matka dziecka po wykorzystaniu 8 tygodni zasiłku macierzyńskiego, nie może opiekować się dzieckiem z powodu stanu zdrowia, który wymaga hospitalizacji, ojciec dziecka może przejąć prawo do wypłaty zasiłku macierzyńskiego za czas pobytu ubezpieczonej w szpitalu.

Ojciec dziecka, aby otrzymać w takiej sytuacji zasiłek macierzyński, oprócz dokumentów wspomnianych powyżej, musi złożyć w oddziale ZUS zaświadczenie ze szpitala o terminie przyjęcia ubezpieczonej matki dziecka do szpitala.

W przypadku wypisania matki ze szpitala ojciec dziecka jest zobowiązany niezwłocznie poinformować o tym fakcie ZUS oraz przedłożyć zaświadczenie o terminie wypisania ubezpieczonej matki dziecka ze szpitala wystawione przez szpital.

Ponadto, jeśli płatnikiem zasiłku macierzyńskiego matki dziecka jest ZUS i ubezpieczona chce przerwać wypłatę zasiłku za okres pobytu w szpitalu, ma ona obowiązek przedłożyć dodatkowo:

• zaświadczenie o terminie przyjęcia do szpitala wystawione przez szpital lub
• jego kopię potwierdzoną przez płatnika zasiłku za zgodność z oryginałem,
• oświadczenie ubezpieczonej, od kiedy ubezpieczony ojciec dziecka będzie korzystał z uprawnień do zasiłku macierzyńskiego oraz
• zaświadczenie pracodawcy o terminie zaprzestania korzystania z urlopu macierzyńskiego - gdy jest pracownicą.

W celu uzyskania przez matkę dziecka zasiłku macierzyńskiego za okres po przerwie w pobieraniu zasiłku spowodowanej hospitalizacją, ubezpieczona ma obowiązek złożyć w ZUS: zaświadczenie płatnika zasiłku o okresie, za który zasiłek macierzyński został wypłacony ubezpieczonemu ojcu dziecka, zaświadczenie o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego gdy jest pracownicą.