W ostatnich miesiącach w Polsce wprowadzono istotne zmiany w Kodeksie pracy dotyczące ochrony pracowników przed substancjami rakotwórczymi i mutagennymi. Zmiany te mają na celu zwiększenie ochrony zdrowia pracowników narażonych na działanie tych niebezpiecznych substancji w miejscu pracy. Jak ochrona przed substancjami rakotwórczymi została rozpatrzona i jakie są najistotniejsze założenia Kodeksu pracy— piszemy na ten temat poniżej w artykule.
Kontekst legislacyjny
16 kwietnia 2024 roku Rada Ministrów przyjęła nowelizację kp, która wdraża Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady UE z dnia 9 marca 2022 roku (2022/431). 14 czerwca 2024 roku ustawa została opublikowana w Dzienniku ustaw i tym samym, zgodnie z zapisem w samym dokumencie, przepisy weszły w życie 29 czerwca 2024 roku. Dyrektywa ta ma na celu poprawę ochrony pracowników przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na czynniki rakotwórcze, mutagenne oraz substancje reprotoksyczne, które negatywnie wpływają na rozrodczość i zdrowie seksualne zarówno mężczyzn, jak i kobiet.
Zakres zmian - ochrona przed substancjami rakotwórczymi i mutagennymi
Zmiany w kp dotyczą art. 222, który m.in. rozszerza katalog substancji szkodliwych oraz możliwość wydania rozporządzenia przez Ministra Zdrowia w sprawie szczegółowego wykazu substancji chemicznych, ich mieszanin oraz czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym w środowisku pracy. Dzięki temu polskie przepisy będą dostosowane do europejskich standardów ochrony zdrowia pracowników.
[alert-info]Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy
Art. 222. § 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym pracodawca zastępuje te substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosuje inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. [alert-info]
Zmiany te mają na celu zminimalizowanie ryzyka poważnych i nieodwracalnych skutków zdrowotnych zarówno dla pracowników, jak i ich potomstwa. Nowelizacja kp wdraża znowelizowaną w marcu 2022 roku dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony pracowników przed działaniem czynników rakotwórczych lub mutagenów.
Substancje reprotoksyczne
Substancje reprotoksyczne to chemikalia, które mogą mieć niekorzystny wpływ na funkcje seksualne i płodność u dorosłych mężczyzn i kobiet, a także na rozwój potomstwa.
[alert-info]Substancje reprotoksyczne obejmują m.in.: toluen, styren, etoksyetanol, nitrobenzen, tlenek węgla, bisfenol A, estry kwasu ftalowego.[alert-info]
Substancje te są obecne w wielu gałęziach przemysłu, takich jak:
- produkcja pestycydów,
- przetwórstwo tworzyw sztucznych,
- przemysł gumowy,
- przemysł farmaceutyczny,
- przemysł metalurgiczny,
- przemysł kosmetyczny,
- budownictwo.
Substancje reprotoksyczne występują również w placówkach ochrony zdrowia, zakładach fryzjerskich, kosmetycznych i warsztatach samochodowych.
Rejestr pracowników
Na podstawie art. 222 kp §2 pracodawca ma obowiązek prowadzić rejestr wszystkich rodzajów prac, w których dochodzi do kontaktu z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, które są wykazane w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia.
Potrzebne nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia
Jak wskazuje kp, w art. 222 § 3 Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia:
- Wykaz substancji, mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym oraz sposób ich ewidencjonowania.
- Zasady prowadzenia rejestru prac wiążących się z kontaktem z substancjami, mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym.
- Zasady prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy wyżej wymienionych pracach.
- Wzory dokumentów dotyczących poziomu narażenia pracowników na te substancje, mieszaniny, czynniki lub procesy oraz sposób ich przechowywania i przekazywania do instytucji zajmujących się chorobami zawodowymi.
- Szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi z tymi substancjami, mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi.
- Warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników zatrudnionych przy pracach wiążących się z kontaktem z tymi substancjami, mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi, uwzględniając ich zróżnicowane właściwości, zastosowanie oraz konieczność stosowania środków ochronnych.
Przepisy będą uwzględniały zróżnicowane właściwości substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, ich zastosowanie oraz konieczność podjęcia niezbędnych środków zabezpieczających przed zagrożeniami wynikającymi z ich stosowania.
Niestety, w dniu wejścia nowelizacji kp w życie, czyli 29 czerwca 2024 roku, nie ma nowego rozporządzenia Ministra Zdrowia w tym zakresie. Nowelizacja to przewidziała i, jak wskazuje, do czasu opublikowania nowych przepisów wykonawczych obowiązują przepisy dotychczasowe, czyli Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 roku w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy, jednak nie dłużej niż 30 dni.
Wiceminister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Sebastian Gajewski, wskazał, że prace nad projektem rozporządzenia są zaawansowane i toczą się już w resorcie.
BHP – obowiązek pracodawcy, prawo pracownika
Wyżej wymienione przepisy są ujęte w kp w rozdziale V. Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia, a jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Z kolei pracownicy mają zagwarantowane przepisami Konstytucji prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Dlatego też tak istotne jest dostosowywanie warunków pracy do obowiązujących przepisów.
Jak wskazuje resort MRPiPS, liczy on na to, że część pracowników, którzy pracują w kontakcie z substancjami reprotoksycznymi, przestaną mieć kontakt z tymi substancjami, a pracodawcy będą zastępować je innymi substancjami. W ten sposób będzie chronione zdrowie reprodukcyjne pracowników. Natomiast pracownicy, którzy dzisiaj nie są właściwie przed tymi substancjami chronieni, zostaną wyposażeni w odpowiednie środki ochrony indywidualnej i zbiorowej.
Podsumowanie
Nowelizacja kp dotycząca ochrony przed substancjami rakotwórczymi i mutagennymi jest krokiem w kierunku zwiększenia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Wdrażając europejskie standardy, Polska staje się krajem bardziej świadomym zagrożeń wynikających z narażenia na te niebezpieczne substancje, co przyczynia się do poprawy warunków pracy i zdrowia publicznego.
Zmiany te są ważnym krokiem w kierunku zminimalizowania ryzyka poważnych i nieodwracalnych skutków zdrowotnych dla pracowników oraz ich potomstwa, co ma kluczowe znaczenie dla długoterminowego zdrowia i dobrobytu społeczeństwa.
