Badania lekarskie pracowników młodocianych oraz wykaz prac wzbronionych – najnowsze zmiany

Powierzenie pracy osobie młodocianej jest związane z ograniczeniami prawnymi stosowanymi w celu ochrony zdrowia niepełnoletnich pracowników. Odpowiedni poziom bezpieczeństwa w miejscu pracy dla młodocianych jest możliwy do uzyskania dzięki badaniom profilaktycznym oraz uwzględnieniu wykazu prac wzbronionych. Czy zawsze badania lekarskie pracowników młodocianych są konieczne? Obowiązki pracodawcy w tym zakresie omawiamy poniżej w artykule.

Badania lekarskie pracowników młodocianych oraz wykaz prac wzbronionych – podstawa prawna

Kwestie związane z profilaktyczną ochroną zdrowia młodocianych oraz wykazem prac wzbronionych tym osobom uregulowano w przepisach Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwanej dalej kp. 

Kluczowe znaczenie w tym zakresie mają też przepisy wykonawcze wydane na podstawie kp, które zostaną omówione w dalszej części niniejszego tekstu.

Profilaktyczne badania lekarskie pracowników młodocianych 

Pracownicy młodociani podlegają:

• wstępnym badaniom lekarskim – przed rozpoczęciem pracy oraz w przypadku przeniesienia na inne stanowisko pracy,
• badaniom okresowym i kontrolnym – w okresie zatrudnienia.

Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest obowiązany zmienić rodzaj pracy. W razie jednak gdy nie ma takiej możliwości, pracodawca niezwłocznie rozwiązuje umowę o pracę i wypłaca młodocianemu odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Powyższe odszkodowanie oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Okres, za który przyznano odszkodowanie, wlicza się do stażu pracowniczego osoby młodocianej.

Wykaz prac wzbronionych pracownikom młodocianym

Zgodnie z art. 204 § 1 kp nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, których wykaz ustala w drodze rozporządzenia Rada Ministrów (RM).

Należy podkreślić, że w ostatnim czasie opublikowano nowe przepisy wykonawcze dotyczące wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.

We wspomnianych unormowaniach uwzględniono obecne uwarunkowania w zakresie wykonywania pracy przez osoby młodociane, w tym możliwe zagrożenia oraz konieczność przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego.

1. prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała oraz zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu;
2. prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, pyłowych, fizycznych i biologicznych;
3. prace stwarzające zagrożenie wypadkowe.

Wykaz prac warunkowo dozwolonych do wykonywania młodocianym w wieku powyżej 16 lat

W art. 204 § 4 kp znajduje się zapis wskazujący, że RM, w drodze rozporządzenia, może zezwolić na zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych, jeżeli jest to potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego, określając jednocześnie warunki zapewniające szczególną ochronę zdrowia młodocianych zatrudnionych przy tych pracach.

Realizując powyższe upoważnienie ustawowe, w załączniku nr 2 do rozporządzenia został zawarty wykaz prac warunkowo dopuszczalnych do wykonywania przez pracowników młodocianych w wieku powyżej 16 lat.

Rodzaje prac zawarte w załączniku nr 2 do rozporządzenia ujęto w 3 kategorie, które obejmują:

• prace zagrażające prawidłowemu rozwojowi fizycznemu i psychicznemu;
• prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, pyłowych, fizycznych i biologicznych;
• prace stwarzające zagrożenie wypadkowe.

Jak wynika z § 4 ust. 1 rozporządzenia, pracodawca zatrudniający pracowników młodocianych przy pracach określonych w wykazie stanowiącym załącznik nr 2 do rozporządzenia podejmuje działania niezbędne do zapewnienia im bezpieczeństwa i szczególnej ochrony zdrowia podczas pracy, biorąc pod uwagę zwiększone ryzyko wynikające z braku ich doświadczenia, świadomości istniejących lub potencjalnych zagrożeń oraz niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej. Oznacza to, że w tym zakresie przedmiotowym pracodawca:

• zapewnia stały nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez młodocianych;
• informuje młodocianych, w sposób dla nich zrozumiały, o możliwych zagrożeniach i o wszelkich podjętych działaniach dotyczących ochrony ich zdrowia;
• organizuje przerwy w pracy młodocianych dla ich odpoczynku w pomieszczeniach odizolowanych od czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych;
• dostarcza młodocianym nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informuje ich o sposobach posługiwania się tymi środkami;
• dostarcza młodocianym nieodpłatnie odzież i obuwie robocze, zgodnie z przepisami art. 237(7) kp.

Ocena ryzyka zawodowego dokonywana przed powierzeniem młodocianemu prac

Dopuszczenie młodocianych do prac warunkowo dozwolonych młodocianym w wieku powyżej 16 lat, które zostały określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia, następuje na podstawie oceny ryzyka związanego z wykonywaną pracą dokonanej przez pracodawcę przed rozpoczęciem pracy przez młodocianych lub przy zmianie organizacji pracy.

Podczas oceny ryzyka uwzględnia się w szczególności:

• ocenę wyposażenia oraz organizacji stanowisk i miejsc pracy młodocianych;
• organizację procesów pracy oraz ich powiązanie;
• identyfikację czynników chemicznych, pyłowych, fizycznych i biologicznych występujących w środowisku pracy młodocianego, ich oddziaływanie na organizm młodocianego, stopień i okres narażenia na te czynniki oraz środki ochrony;
• formę, zakres i sposób korzystania z wyposażenia miejsc pracy, w tym z maszyn, narzędzi i sprzętu;
• zakres i poziom szkolenia oraz instrukcji udzielanych młodocianym.

Sporządzanie zakładowych wykazów prac wzbronionych młodocianym

Rozporządzenie zawiera wykazy prac wzbronionych młodocianym oraz prac warunkowo dopuszczonych do wykonywania dla określonej grupy pracowników niepełnoletnich, przy czym wspomniane wykazy mają ramowy charakter. Oznacza to, że konkretny pracodawca powinien określić, na podstawie katalogu prac wskazanych w rozporządzeniu, zakładowe wykazy obejmujące prace wykonywane w danej firmie. 

W myśl postanowień § 5 ust. 1 rozporządzenia – w celu zapewnienia szczególnej ochrony zdrowia młodocianych pracodawca, na podstawie wykazów prac określonych odpowiednio w załącznikach nr 1 i nr 2 do rozporządzenia, sporządza wykazy wykonywanych w jego firmie:

• prac wzbronionych młodocianym;
• prac wzbronionych młodocianym, przy których zezwala się na zatrudnienie młodocianych w celu odbycia przygotowania zawodowego.

Wymaga podkreślenia, że przy ustalaniu zakładowych wykazów uczestniczy lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad młodocianymi.

Badania lekarskie pracowników młodocianych oraz wykaz prac wzbronionych – najnowsze zmiany

Od 30 września tego roku obowiązuje nowy wykaz prac wzbronionych pracownikom młodocianym oraz wykaz prac warunkowo dozwolonych osobom w wieku powyżej 16 lat (mimo że są to prace wzbronione), jeżeli jest to potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego. Tworząc nowe przepisy w tym zakresie, szczególny nacisk położono na możliwe zagrożenia oraz konieczność przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego. Zezwolenie na pracę młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych pracach wzbronionych wymaga przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego. Kolejnym obowiązkiem pracodawcy jest określenie zakładowych wykazów prac wzbronionych młodocianym obejmujących prace wykonywane w danej firmie.