Obowiązkiem pracodawcy jest kierowanie pracowników na badania lekarskie tzw. badania profilaktyczne zarówno przed przystąpieniem do pracy, jak i w trakcie trwania stosunku pracy. Dopuszczenie pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku może mieć poważne konsekwencje. O czym należy pamiętać, zanim wykona się badania lekarskie do pracy?
Badania lekarskie przed przystąpieniem do pracy
Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:
● osoby przyjmowane do pracy na podstawie stosunku pracy,
● pracownicy młodociani przenoszeni na stanowiska pracy,
● inni pracownicy przenoszeni na stanowiska, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.
Badania wstępne nie są wymagane od osób przyjmowanych powtórnie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, jeśli kolejna umowa o pracę została zawarta w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy z tym pracodawcą.
Nie są wymagane od osób przyjmowanych do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko jeśli:
- przedstawią pracodawcy aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie (orzeczenie lekarskie zostało wydane po 31 marca 2015 r.) oraz skierowanie na badania, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie lekarskie. Pracodawca stwierdzi, że warunki pracy opisane w skierowaniu na badania lekarskie u poprzedniego pracodawcy są zgodne z warunkami proponowanymi,
- przerwa między zatrudnieniem u poprzedniego i nowego pracodawcy nie przekracza 30 dni,
- nie będą wykonywały prac szczególnie niebezpiecznych.
Badania lekarskie w trakcie pracy
Na badania lekarskie do pracy w trakcie trwania stosunku pracy składają się badania kontrolne oraz badania okresowe.
Badania kontrolne
Jak wynika z art 229 § 2 k.p., pracodawca ma obowiązek skierować wszystkich pracowników na badania okresowe w przypadku ich niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, jeżeli jest ona spowodowana chorobą. Badania kontrolne wykonuje się w celu sprawdzenia, czy stan zdrowia pracownika pozwala na jego dalsze wykonywanie pracy na dotychczasowym stanowisku.
Badania okresowe
Pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić im okresowe badania lekarskie do pracy także:
- po zaprzestaniu pracy w kontakcie z innymi substancjami, czynnikami lub pyłami,
- po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.
Badanie lekarskie a COVID-19
W związku z zagrożeniem związanym z COVID-19 wprowadzono przepisy szczególne dotyczące badań lekarskich. Zmiany obowiązują w zakresie wykonywania profilaktycznych badań lekarskich pracowników:
- badania wstępne i kontrolne - w przypadku braku dostępu do lekarza uprawnionego do przeprowadzenia badania wstępnego lub kontrolnego (lekarza medycyny pracy), badanie takie może przeprowadzić i wydać odpowiednie orzeczenie lekarskie inny lekarz. Badanie to może być przeprowadzone za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności,
- badania okresowe - zawiesza się obowiązek przeprowadzania badań okresowych.
W sytuacji gdy badania lekarskie zostały wykonane przed datą 7 marca 2020 r. i kończą swoją ważność po tym dniu (np. 24 marca br.) ważność wszystkich badań profilaktycznych (tj. wstępnych, kontrolnych i okresowych) podlega przedłużeniu na okres nie dłuższy niż 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego (lub stanu epidemii) należy wykonać te badania w ciągu 60 dni od dnia jego odwołania.
Skierowanie na badania lekarskie do pracy
Wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie do pracy przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. Powinno być ono wydawane w dwóch egzemplarzach - jeden z nich należy do lekarza, a drugi do osoby kierowanej na badania. Wskazane jest, by pracodawca posiadał kopie skierowania i przechowywał je w aktach osobowych pracownika wraz z orzeczeniem lekarskim
Skierowanie powinno zawierać:
- stanowisko, na którym ma być zatrudniona dana osoba,
- informacje o występujących na stanowisku pracy czynnikach niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych.
Jak często kierować pracownika na badania okresowe
Częstotliwość przeprowadzania badań okresowych jest różna dla każdego pracowników i zależy od stanu zdrowia oraz rodzaju zajmowanego stanowiska. O tym, jak często kierować pracowników na badania okresowe, decyduje lekarz.
Orzeczenie lekarskie
Wstępne badania lekarskie do pracy przeprowadza lekarz medycyny pracy, z którym pracodawca zawarł umowę. Po przeprowadzeniu badania lekarz wydaje orzeczenie stwierdzające:
- brak przeciwwskazania do tej pracy na określonym stanowisku,
- istnienie przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku – w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie do pracy.
Jeżeli lekarz medycyny, przeprowadzając badania wstępne, stwierdzi przeciwwskazania do pracy, umowa nie może być zawarta. Gdy przeciwwskazania zostaną stwierdzone podczas badań kontrolnych i okresowych, pracodawca przede wszystkim zwalnia pracownika z obowiązku świadczenia pracy i przenosi go na inne stanowisko.
Gdzie przechowywać orzeczenia lekarskie?
Pracodawca jest obowiązany przechowywać orzeczenia lekarskie w aktach osobowych pracowników. Orzeczenie wydane na podstawie wstępnych badań należy przechowywać w części “A” akt osobowych. W przypadku badań okresowych i kontrolnych orzeczenie lekarskie przechowuje się w części “B” akt osobowych.
Prawo do odwołania się od orzeczenia lekarskiego
Jeśli pracownik lub pracodawca nie zgadzają się z treścią zaświadczenia lekarskiego, w ciągu 7 dni od wydania zaświadczenia mogą złożyć wniosek o przeprowadzenie powtórnego badania lekarskiego. Wniosek składa się za pośrednictwem lekarza, który wydał wcześniejsze zaświadczenie. Kolejne badanie przeprowadzane jest w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. Orzeczenie wydane na podstawie ponownego badania jest ostateczne i nie można się od niego odwołać.
Badania lekarskie do pracy - konsekwencje ich braku
Pracodawcy, który dopuści do pracy pracownika bez aktualnych badań profilaktycznych, grozi grzywna w wysokości od 1 000 do 30 000 zł za naruszenie przepisów BHP oraz praw pracowniczych.
