Ochrona przed substancjami reprotoksycznymi - zmiany w Kodeksie pracy

W najbliższym czasie czekają nas zmiany w Ustawie z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwanej dalej „kp” — to już pewne, ponieważ odnośna nowelizacja została ogłoszona w Dzienniku Ustaw. Chodzi w tym przypadku o konieczność wdrożenia do krajowego porządku prawnego najnowszych modyfikacji prawa unijnego w zakresie ochrony pracowników narażonych podczas pracy na działanie substancji reprotoksycznych. Jak ochrona przed substancjami reprotoksycznymi została rozpatrzona i jakie są najistotniejsze założenia nowelizacji prawa pracy w tej dziedzinie — piszemy na ten temat poniżej w artykule.

Uzasadnienie zmian w kp

Nowelizacja do kp jest niezbędna z uwagi na zmiany wprowadzone w odnośnych postanowieniach prawa Unii Europejskiej (UE). 

W omawianym przypadku dotyczy to Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/431 z dnia 9 marca 2022 roku zmieniającej dyrektywę 2004/37/WE w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy, zwanej dalej „dyrektywą 2022/431”.

Co istotne, krajowy ustawodawca nie zdążył ze zmianami, ponieważ dyrektywę 2022/431 należało wdrożyć do polskiego porządku prawnego do 5 kwietnia 2024 roku.

Nowości prawne wynikające z dyrektywy 2022/431

Dyrektywa 2022/431 wprowadziła ważną modyfikację merytoryczną w dyrektywie 2004/37/WE, gdyż rozszerzyła jej zakres na substancje reprotoksyczne.

Czym więc są wspomniane substancje reprotoksyczne? Otóż są to substancje, które mogą wywierać niekorzystny wpływ na funkcje seksualne i płodność u dorosłych mężczyzn i kobiet, a także na rozwój potomstwa. 

Bardziej szczegółowe wyjaśnienia w tym zakresie, w tym uwzględniające uwarunkowania rodzimej gospodarki, zostały zawarte w informacji Centralnego Instytutu Medycyny Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego (CIOP-PIB).

Jak wynika z tej informacji, substancje reprotoksyczne występujące w krajowych firmach to m.in.:

• toluen;
• styren; 
• etoksyetanol; 
• nitrobenzen;
• tlenek węgla; 
• bisfenol A;
• estry kwasu ftalowego; 
• metale – ołów, kadm, rtęć i ich związki. 

Według CIOP-PIB narażenie zawodowe na substancje reprotoksyczne w ramach gospodarki krajowej dotyczy znacznej populacji pracowników, trudnej do oszacowania. 

Pracownicy wykonujący pracę w kontakcie z substancjami reprotoksycznymi są zatrudnieni w zasadzie we wszystkich dziedzinach krajowej gospodarki, w szczególności:

• przy produkcji i stosowaniu pestycydów;
• przy produkcji i przetwórstwie tworzyw sztucznych;
• w przemyśle: gumowym, farmaceutycznym, metalurgicznym, kosmetycznym;
• w budownictwie;
• w placówkach ochrony zdrowia;
• w zakładach fryzjerskich, kosmetycznych i warsztatach samochodowych.

Jakie zmiany są przewidziane w kp?

Nowelizacja kp obejmuje przepisy art. 222, w ramach którego uregulowano obowiązki pracodawców w przypadku zatrudniania pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. 

Należy podkreślić, że unormowania zawarte w zmienianym art. 222 kp są skierowane do pracodawców prowadzących działalność związaną z występowaniem czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. 

Przyjęte modyfikacje umożliwią podejmowanie odpowiednich działań przez pracodawców w celu ochrony zdrowia przed czynnikami rakotwórczymi, mutagennymi lub reprotoksycznymi. 

W myśl nowego brzmienia art. 222 § 1 kp w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, pracodawca zastępuje te substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosuje inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. 

Pracodawca będzie także obowiązany do rejestrowania wszystkich rodzajów prac w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, określonych w wykazie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, a także do prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach (art. 222 § 2 kp).

Ponadto na podstawie zmienionych przepisów (art. 222 § 3 kp) minister właściwy do spraw zdrowia będzie mógł wydać nowe rozporządzenie w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym w środowisku pracy, umożliwiając tym samym pełne wdrożenie dyrektywy 2022/431. 

Oznacza to, że minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia: 

1. wykaz substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym i sposób ich rejestrowania; 
2. sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym; 
3. sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy pracach wspomnianych w pkt 2; 
4. wzory dokumentów dotyczących poziomu narażenia pracowników na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym oraz sposób przechowywania i przekazywania tych dokumentów do podmiotów właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych; 
5. szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym; 
6. warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników zatrudnionych przy pracach w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym.

Wydając powyższe rozporządzenie, należy uwzględnić zróżnicowane właściwości substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, ich zastosowanie oraz konieczność podjęcia niezbędnych środków zabezpieczających przed zagrożeniami wynikającymi z ich stosowania. 

Obecny stan prac legislacyjnych

Analogicznie jak w przypadku czynników rakotwórczych lub mutagenów, substancje reprotoksyczne wzbudzają szczególnie duże obawy, gdyż mogą mieć poważne i nieodwracalne skutki dla zdrowia pracowników i ich potomstwa. 

W związku z tym oraz ze względu na upływ terminu przewidzianego na wdrożenie postanowień dyrektywy 2022/431 do krajowego systemu prawnego proces prac legislacyjnych nad nowelizacją kp w odnośnym zakresie przebiegał bez zbędnej zwłoki. 

Oznacza to, że ustawa zmieniająca przeszła pełny cykl procedowania w parlamencie, a następnie została podpisana przez Prezydenta RP. 

Nowelizacja wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, czyli 29 czerwca 2024 roku.

Ochrona przed substancjami reprotoksycznymi — zmiany w Kodeksie pracy. Podsumowanie

Zmiany w kp są niezbędne ze względu na konieczność wdrożenia postanowień prawa UE w zakresie ochrony pracowników przed substancjami reprotoksycznymi. Wspomniane substancje mogą wywierać niekorzystny wpływ na funkcje seksualne i płodność u dorosłych mężczyzn i kobiet, a także na rozwój potomstwa. Substancje te zostaną dodane do katalogu czynników szkodliwych w środowisku pracy. Aktualizacji będą podlegać także przepisy wykonawcze obowiązujące w tej dziedzinie. Nowelizacja została opublikowana w Dzienniku Ustaw.