Stosunek pracy stanowi relację prawną określającą obowiązki pracodawcy i pracownika. Te wzajemne zobowiązania zostały uregulowane praktycznie w całym Kodeksie pracy. Jednak ramową konstrukcję prawną w tym zakresie sformułowano w zasadzie w jednym obszernym przepisie. Ze względu na ostatnie zmiany postanowienia te uległy modyfikacji. Jakie są zatem obecnie ramowe obowiązki pracodawcy? Szczegóły poniżej.
Ramowe obowiązki pracodawcy — podstawa prawna oraz charakter przepisów
Przepisy wskazujące ramowe obowiązki pracodawcy zostały zawarte w art. 94 Ustawy — Kodeks pracy, zwanej dalej „kp”.
Na czym polegają ramowe obowiązki pracodawcy? Stanowią one podstawową, przekrojową konstrukcję prawną, która obejmuje zasadnicze, uznane przez ustawodawcę za najbardziej godne uwzględnienia, obowiązki pracodawcy w ramach stosunku pracy.
Warto dodać, że 26 kwietnia 2023 roku weszły w życie przepisy określające obowiązki informacyjne pracodawców oraz uprawnienia pracowników do szkoleń wynikające z wdrożenia postanowień prawa unijnego. Modyfikacje te znajdują także odzwierciedlenie w treści art. 94 kp.
Ramowe obowiązki pracodawcy o charakterze informacyjnym
Do podstawowych obowiązków pracodawcy wymaganych na początku stosunku pracy należy zapoznanie pracownika:
- z zakresem obowiązków,
- ze sposobem wykonywania pracy na wyznaczonym stanowisku (tzw. instruktaż stanowiskowy),
- z podstawowymi uprawnieniami przysługującymi pracownikowi.
Powyższe obowiązki pracodawca realizuje w formie przyjętej w danym zakładzie pracy. Praktyka wskazuje, że poinformowanie pracownika o zakresie obowiązków następuje najczęściej na piśmie, niekiedy natomiast katalog podstawowych czynności stanowi załącznik do umowy o pracę. Przekazanie pracownikowi wskazanych informacji może być dokonane zarówno bezpośrednio przez pracodawcę, jak i przez osobę upoważnioną do wykonywania czynności z zakresu prawa pracy. Przeprowadzenie instruktażu stanowiskowego pracodawca może zlecić pracownikowi mającemu wystarczającą wiedzę w zakresie określonego rodzaju pracy.
Pracodawca jest obowiązany do udostępnienia pracownikom tekstu przepisów dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu. Polega to na rozpowszechnieniu tekstu tych przepisów w formie pisemnej informacji. Zapewnienie pracownikom dostępu do tych przepisów może być zrealizowane w inny sposób przyjęty w danej firmie.
Formą spełnienia omawianego obowiązku jest wręczenie każdemu z pracowników wyciągu z przepisów kp. Udostępnienie tekstu norm prawnych dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu może również nastąpić w inny skuteczny sposób, np. przez wywieszenie odpowiednio sporządzonej informacji w ogólnie dostępnym miejscu lub pozostawienie jej do wglądu w pomieszczeniach biurowych zakładu pracy.
Aktualnie obowiązujący art. 942 kp zobowiązuje pracodawcę do informowania pracowników o:
- możliwości zatrudnienia w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy,
- możliwości awansu,
- wolnych miejscach pracy.
Po nowelizacji pracodawca ma kolejne obowiązki informacyjne. Oznacza to, że informuje on pracowników o warunkach ich zatrudnienia, określonych w:
- art. 29 § 3, 3(2) i 3(3) kp, lub
- art. 29(1) § 2 i 4 kp.
Chodzi w tym przypadku m.in. o obligatoryjną informację o warunkach zatrudnienia, w tym o zmianie tych warunków, oraz o dodatkowe informacje przekazywane pracownikowi skierowanemu do pracy za granicą na okres przekraczający kolejne 4 tygodnie, a także informację o zmianach warunków zatrudnienia.
Ramowe obowiązki pracodawcy w zakresie właściwej organizacji pracy
Pracodawca powinien zorganizować wykonywanie pracy w taki sposób, aby w pełni wykorzystać czas pracy zatrudnionego, przy czym kp stanowi, że pracownik nie może ponosić negatywnych konsekwencji wadliwie ustalonej organizacji pracy.
Właściwa organizacja pracy oznacza osiąganie wysokiej wydajności i należnej jakości pracy, przy czym urzeczywistnienie tego jest możliwe dzięki dostosowaniu charakteru zatrudnienia do kwalifikacji pracownika oraz posiadanej przez niego praktyki zawodowej.
Szczegółowe warunki organizacyjne pracodawca określa odpowiednio w układzie zbiorowym pracy (uzp), regulaminie pracy lub w zarządzeniach albo instrukcjach dotyczących sposobu świadczenia pracy.
Ramowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
Wynikające z art. 94 pkt 4 kp ramowe obowiązki pracodawcy zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy stanowią rozwinięcie jednej z podstawowych zasad prawa pracy. W omawianym przepisie pracodawca został ponadto zobowiązany do systematycznego prowadzenia szkoleń pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Szczegółowe rozwiązania w tym zakresie zawarto w odrębnym Dziale 10 kp oraz w przepisach wykonawczych, w tym dotyczących poszczególnych gałęzi gospodarki. Podstawowym aktem wykonawczym w tej dziedzinie jest Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracodawca jest ponadto obowiązany do organizowania pracy w sposób gwarantujący zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej oraz wykonywanej w z góry ustalonym tempie.
Ramowe obowiązki pracodawcy w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji w zatrudnieniu
Ramowe obowiązki pracodawcy obejmują działania zmierzające do przeciwdziałania praktykom dyskryminacyjnym w miejscu pracy (art. 94 pkt 2b kp). Przepis ten zobowiązuje pracodawcę do przeciwdziałania dyskryminacji zaistniałej w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną.
Pracodawca jest obowiązany równocześnie reagować na zachowania dyskryminujące występujące ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym bądź niepełnym wymiarze czasu pracy. Do obowiązków pracodawcy należy podejmowanie wszelkich działań mających uczynić z zakładu pracy miejsce wolne od jakichkolwiek przejawów noszących znamiona dyskryminacji.
Zgodnie z art. 94 pkt 9 kp pracodawca ma obowiązek stosowania obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników oraz wyników ich pracy.
W celu osiągnięcia takiego stanu rzeczy pracodawca określa przejrzyste systemy oceny w przedmiocie wywiązywania się pracowników z powierzonych im zadań.
Ramowe obowiązki pracodawcy wpływania na kształtowanie zasad współżycia społecznego
Przepisy kp zobowiązują pracodawcę do wpływania na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.
Unormowanie to koresponduje z zasadą wyrażoną w art. 8 kp, w myśl której nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Należy podkreślić, że takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa, wskutek czego nie korzysta z ochrony.
Ramowe obowiązki pracodawcy w zakresie przeciwdziałania mobbingowi
Zgodnie z normami kodeksowymi na pracodawcy ciąży obowiązek przeciwdziałania mobbingowi.
Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Ponadto pracownik, który doznał mobbingu lub wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.
Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę powinno nastąpić na piśmie z podaniem przyczyny, która stanowi przejaw mobbingu, uzasadniającej rozwiązanie umowy.
Ramowe obowiązki pracodawcy dotyczące wypłaty wynagrodzenia
Ramowe obowiązki pracodawcy obejmują wypłatę wynagrodzenia za pracę. Wypłacanie należności pracowniczych powinno następować terminowo i w prawidłowy sposób.
Warto w tej materii odwołać się do orzeczenia Sądu Najwyższego (SN), który uznał, że pracodawca niewypłacający w terminie pracownikowi całości wynagrodzenia ciężko narusza prawo pracy (I PKN 516/99, OSNAP z 2001 roku Nr 16, poz. 516).
Ramowe obowiązki pracodawcy - podnoszenie kwalifikacji zawodowych oraz sprzyjanie przystosowaniu do należytego wykonywania pracy
Pracodawca jest obowiązany ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych (art. 17 i art. 94 pkt 6 kp).
W odniesieniu do pracowników będących absolwentami szkół prowadzących kształcenie zawodowe lub szkół wyższych – pracodawca stwarza im warunki sprzyjające przystosowaniu się do należytego wykonywania pracy.
Ramowe obowiązki pracodawcy - szkolenia pracowników niezbędne do wykonywania określonego rodzaju pracy lub pracy na określonym stanowisku
Jak wynika z art. 94(13), jeżeli obowiązek pracodawcy przeprowadzenia szkoleń pracowników niezbędnych do wykonywania określonego rodzaju pracy lub pracy na określonym stanowisku wynika z postanowień uzp lub innego porozumienia zbiorowego, lub z regulaminu albo przepisów prawa lub umowy o pracę oraz w przypadku szkoleń odbywanych przez pracownika na podstawie polecenia przełożonego, szkolenia takie odbywają się na koszt pracodawcy oraz, w miarę możliwości, w godzinach pracy pracownika.
Czas szkolenia odbywanego poza normalnymi godzinami pracy pracownika wlicza się do czasu pracy.
Obowiązkowe szkolenia są finansowane przez pracodawcę i powinny odbywać się w godzinach pracy. W razie, gdy szkolenie było realizowane poza normalnymi godzinami pracy, okres jego trwania należy wliczyć do czasu pracy.
Jeżeli wskazane szkolenia będą spełniały warunki ustalone w przepisach kp dla podnoszenia kwalifikacji zawodowych, zastosowanie będą dodatkowo miały właśnie te unormowania.
Ramowe obowiązki pracodawcy - realizowanie potrzeb socjalnych pracowników w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych
Pracodawca, w miarę posiadanych możliwości i warunków, zaspokaja bytowe, socjalne i kulturalne potrzeby pracowników. Zasady prowadzenia działalności socjalnej pracodawcy na rzecz pracowników regulują przepisy Ustawy z dnia 4 marca 1994 roku o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.
Zobowiązania pracodawcy określone w wymienionej ustawie są zróżnicowane ze względu na liczbę zatrudnionych i formę organizacyjno-prawną. Ogólnie fundusz tworzą pracodawcy (nieprowadzący działalności w sferze budżetowej) zatrudniający na 1 stycznia danego roku co najmniej 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty. Z kolei pracodawcy zatrudniający według stanu na 1 stycznia danego roku co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, tworzą Fundusz na wniosek zakładowej organizacji związkowej.
Pracodawcy prowadzący działalność w formie jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych tworzą Fundusz bez względu na liczbę zatrudnionych pracowników.
Ramowe obowiązki pracodawcy w zakresie prowadzenia i przechowywania dokumentacji pracowniczej
Ramowe obowiązki pracodawcy obejmują także powinności w zakresie prowadzenia i przechowywania dokumentacji pracowniczej. W myśl postanowień zawartych w art. 94 pkt 9a i 9b kp pracodawca jest obowiązany:
- prowadzić i przechowywać w postaci papierowej lub elektronicznej dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników (dokumentacja pracownicza);
- przechowywać dokumentację pracowniczą w sposób gwarantujący zachowanie jej poufności, integralności, kompletności oraz dostępności, w warunkach niegrożących uszkodzeniem lub zniszczeniem przez okres zatrudnienia, a także przez 10 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym stosunek pracy uległ rozwiązaniu lub wygasł, chyba że odrębne przepisy przewidują dłuższy okres przechowywania dokumentacji pracowniczej.
Niezależnie od odpowiedzialności wykroczeniowej pracodawca uchylający się od obowiązków dotyczących prowadzenia i przechowywania dokumentacji pracowniczej musi się także liczyć z innymi konsekwencjami. Sąd Najwyższy uznał bowiem, że pracodawca, który wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 94 pkt 9a kp nie prowadzi list obecności, list płac ani innej dokumentacji, za której pośrednictwem jest ewidencjonowany czas pracy pracownika i wypłacanego mu wynagrodzenia, musi liczyć się z tym, że będzie na nim spoczywał ciężar udowodnienia nieobecności pracownika, jej rozmiaru oraz wypłaconego wynagrodzenia (wyrok z 14 maja 1999 roku I PKN 62/99, OSNAP 2000/15/579).
Ramowe obowiązki pracodawcy po nowelizacji Kodeksu pracy — podsumowanie
Ramowe obowiązki pracodawcy to konstrukcja prawna obejmująca katalog najważniejszych powinności, jakie ciążą na podmiocie zatrudniającym pracowników. W ostatnim okresie wprowadzono zmiany także w tym zakresie przedmiotowym. Dotyczy to m.in. obowiązków informacyjnych oraz szkoleń pracowników niezbędnych do wykonywania określonego rodzaju pracy lub pracy na określonym stanowisku. Ramowe obowiązki pracodawcy mają zróżnicowany charakter, niektóre z nich zawierają całościową kodeksową regulację (mobbing), większość jednak odsyła do innych przepisów kp lub do odrębnych aktów prawnych.
Polecamy:
