Prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa, które może zostać udzielone wyłącznie przez przedsiębiorcę wpisanego do CEIDG albo KRS. Udzielenie prokury oznacza umocowanie prokurenta do działania w imieniu spółki, w zakresie objętym pełnomocnictwem. Zarówno przedsiębiorca, jak i prokurent powinni dokładnie wiedzieć, jaka odpowiedzialność prokurenta wiąże się z pełnieniem tej funkcji.
Spółka cywilna nie udzieli prokury
Prokura została uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego, zgodnie z którymi obejmuje ona pełnomocnictwo do czynności sądowych i pozasądowych, które są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokura musi być udzielona w formie pisemnej – udzielenie jej w formie ustnej będzie skutkowało nieważnością tego oświadczenia.
„§ 1. Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
§ 2. Nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”.
Prokurę mogą ustanowić wyłącznie przedsiębiorcy wpisani do odpowiedniego rejestru, zarówno osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, jak i przedsiębiorcy działający w formie spółki. Wyjątkiem jest spółka cywilna, która z uwagi na swój charakter nie może udzielić prokury – mogą to uczynić wyłącznie przedsiębiorcy – wspólnicy spółki cywilnej indywidualnie i we własnym imieniu.
Odpowiedzialność prokurenta tylko na zasadach ogólnych
Zakres prokury obejmuje zarówno wszystkie czynności sądowe (np. reprezentację spółki w toku postępowań sądowych czy występowanie z powództwem w imieniu przedsiębiorcy), jak i pozasądowe (np. zawieranie umów, zaciąganie zobowiązań, czynności związane z normalnym funkcjonowaniem przedsiębiorstwa). Wspomniany zakres może być ograniczony w treści pełnomocnictwa, jeśli tak zadecyduje przedsiębiorca udzielający umocowania, przy czym co do zasady nie jest możliwe ograniczenie prokury ze skutkiem względem osób trzecich.
Jednocześnie, prokurent wymaga odrębnego pełnomocnictwa do:
-
zbycia przedsiębiorstwa,
-
oddania przedsiębiorstwa do czasowego korzystania,
-
zbycia nieruchomości,
-
obciążenia nieruchomości.
We wskazanych powyżej przypadkach sam dokument prokury nie jest wystarczający, a prokurent musi okazać udzielone przez przedsiębiorcę umocowanie do dokonania określonej czynności.
Prokurent nie ponosi żadnej odpowiedzialności tak długo, jak długo reprezentuje spółkę w zgodzie z treścią prokury i ewentualnie udzielonych pełnomocnictw w przypadkach opisanych powyżej. Jednakże odpowiedzialność prokurenta występuje wówczas, jeśli przekroczy zakres udzielonego mu umocowania. Tak stanie się również wtedy, gdy prokurent będzie działał w imieniu spółki pomimo wygaśnięcia udzielonej mu prokury.
„Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”.
Rozmaite przepisy polskiego prawa (np. przepis art. 299 Kodeksu spółek handlowych) przewidują odpowiedzialność osób działających w imieniu spółek za jej zobowiązania. Żaden przepis Kodeksu cywilnego nie statuuje jednakże jednoznacznie jaka jest odpowiedzialność prokurenta zarówno za zobowiązania spółki, jak i za zachowania prokurenta względem niej. Dlatego należy wskazać, że prokurent nie będzie ponosił odpowiedzialności za długi spółki. Jednocześnie, jeśli swoimi działaniami wywołał szkodę w majątku spółki albo przyczynił się do jej powstania, wówczas może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą w oparciu o zasady ogólne wynikające z przepisu art. 415 kc.
Wskazany przepis statuuje odpowiedzialność prokurenta w oparciu o tzw. zasadę winy. Odpowiedzialność prokurenta z uwagi na treść tego przepisu będzie zależała od konkretnych okoliczności faktycznych, na powodzie (np. przedsiębiorcy) będzie bowiem ciążył obowiązek wykazania, że prokurent spełnia przesłanki odpowiedzialności deliktowej, tj.:
-
istnieje szkoda,
-
pomiędzy zachowaniem prokurenta (jego działaniem albo zaniechaniem) istnieje adekwatny związek przyczynowy,
-
prokurent ponosi winę za powstałą szkodę.
Przez winę należy rozumieć personalną zarzucalność popełnionego czynu, zaś adekwatny związek przyczynowy musi oznaczać, że powstała szkoda jest normalnym następstwem zachowania sprawcy czynu.
Prokurent będzie odpowiedzialny zarówno za poniesione przez przedsiębiorcę straty, jak i utracone korzyści.
Warto zauważyć również, że prokurent nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe swojego mocodawcy, nie został bowiem wymieniony jako podmiot zobowiązany w przepisach ustawy Ordynacja podatkowa.
Czy odpowiedzialność prokurenta dotyczy niezłożenia wniosku o upadłość spółki?
Niezwykle istotnym zagadnieniem jest odpowiedzialność prokurenta na gruncie przepisu art. 299 ksh, zgodnie z którym członkowie zarządu spółki ponoszą odpowiedzialność spółki w przypadku, w którym egzekucja prowadzona przeciwko niej okaże się bezskuteczna. Członkowie zarządu mogą uwolnić się od tej odpowiedzialności, jeśli wykażą na przykład, że wniosek o ogłoszenie upadłości spółki został zgłoszony we właściwym czasie albo że niezgłoszenie wniosku nie było spowodowane winą członka zarządu.
Z uwagi na zbliżony charakter funkcji prokurenta i członka zarządu w doktrynie pojawiały się głosy, że również prokurent jest zobowiązany do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w określonym w przepisach ustawy Prawo upadłościowe czasie (30 dni od daty wystąpienia podstawy do ogłoszenia upadłości).
W 2016 r. ustawodawca znowelizował przepis art. 21 ustawy Prawo upadłościowe, mając na celu rozszerzenie zakresu odpowiedzialności za zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości również na osoby pełniące funkcję prokurentów w spółkach.
„1. Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. 2. Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek, o którym mowa w ust. 1, spoczywa na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami”.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami obowiązek zgłoszenia przedmiotowego wniosku spoczywa na osobach, które na podstawie ustawy, umowy lub statutu mają prawo do „prowadzenia spraw dłużnika i jego reprezentowania”. Wnikliwa analiza tego przepisu pozwala jednakże na przyjęcie, że prokurent nie jest zobowiązany do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, ponieważ reprezentuje on spółkę, lecz nie prowadzi jej spraw.
„Prokurent nie ponosi odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a zatem konsekwencji uchybienia obowiązkowi podjęcia stosownych działań i złożenia 6 wniosku w odpowiednim terminie, ponieważ czynność złożenia wniosku mieści się w zakresie uprawnień prokurenta, a nie jego obowiązków”.
Taki pogląd zdaje się nadal – pomimo intencji ustawodawcy – dominować w orzecznictwie i literaturze, stąd przywołane powyżej orzeczenie Sądu Najwyższego w dalszym ciągu zachowuje swoją aktualność.
