Przedmiotem naszej dzisiejszej analizy będzie stan faktyczny, w którym osoba fizyczna otrzymuje odszkodowanie od byłego pracodawcy za niezgodne z prawem wypowiedzenie warunków pracy w ramach ugody sądowej. Zastanowimy się, czy w takim przypadku możliwe jest zastosowanie zwolnienia od podatku. Okazuje się bowiem, że są na ten temat rozbieżne opinie.
Odszkodowania zwolnione z PIT
Na wstępie wskażmy, że otrzymane odszkodowanie stanowi przychód podatkowy, gdyż osoba je otrzymująca powiększa w ten sposób swój majątek. Odszkodowanie wynagradza stratę lub krzywdę. Warunkiem otrzymania każdego odszkodowania jest zdarzenie, w wyniku którego dana osoba doznała określonego uszczerbku.
Chociaż każde odszkodowanie stanowi przysporzenie majątkowe, to jednak ustawodawca ze względów celowościowych, wprowadził w zakresie niektórych odszkodowań zwolnienia z podatku dochodowego od osób fizycznych.
W kontekście naszych rozważań należy przede wszystkim przywołać treść art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT wskazującego, że wolne od podatku dochodowego są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, oraz otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy z wyjątkiem:
- określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę;
- odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników;
- odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia funkcjonariuszom pozostającym w stosunku służbowym;
- odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji;
- odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą;
- odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane według skali, o której mowa w art. 27 ust. 1, lub na zasadach, o których mowa w art. 30c;
- odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe.
- wypłacona kwota musi być odszkodowaniem lub zadośćuczynieniem,
- jej wysokość lub zasady ustalania muszą wynikać z przepisów odrębnych ustaw,
- podstawą jej przyznania nie może być zawarta umowa lub ugoda pozasądowa.
Stanowisko organów podatkowych w świetle otrzymanego odszkodowania od byłego pracodawcy
Dyrektor KIS w interpretacji z 22 listopada 2021 roku (nr 0113-KDIPT2-2.4011.805.2021.3.SR), analizując podobny stan faktyczny, wskazał, że opisane zwolnienie nie przysługuje z uwagi na niespełnienie wszystkich ww. warunków ustawowych.
Organ podatkowy stwierdził, że skoro kwota odszkodowania została ustalona na skutek negocjacji pomiędzy pracownikiem a byłym pracodawcą, to nie można przyjąć, że wysokość lub zasady ustalenia odszkodowania wynikają z przepisów odrębnych ustaw bądź przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, lub innych aktów.
W związku z powyższym należy uznać, że kwota odszkodowania wynika z ustaleń zawartych między stronami ugody, a nie z przepisów prawa.
Organ podatkowy przyjął, że podstawą wypłaty odszkodowania była ugoda, o której stanowi art. 917 kc.
Zgodnie z tym przepisem przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie, albo by uchylić spór istniejący bądź mogący powstać.
W konsekwencji w podsumowaniu interpretacji organ podatkowy stwierdził, że w sytuacji, gdy nie wszystkie 3 wskazane wyżej warunki zostały spełnione, przedmiotowe odszkodowanie nie będzie mogło korzystać ze zwolnienia z opodatkowania na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
To zatem oznacza, że wypłacone na podstawie ugody sądowej odszkodowanie od byłego pracodawcy nie korzysta ze zwolnienia przedmiotowego, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ponieważ kwota odszkodowania wynika z ustaleń zawartych między stronami ugody, a nie z przepisów prawa.
Odszkodowanie od byłego pracodawcy, a zwolnienie z PIT - stanowisko sądów
Z powyższym stanowiskiem nie zgodził się WSA w Łodzi w wyroku z 27 kwietnia 2022 roku (I SA/Łd 89/22), uznając stanowisko fiskusa za nieprawidłowe.
Sąd słusznie zauważył, że na podstawie art. 44 kp pracownik może wnieść odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę do sądu pracy.
W kontekście rozwiązania umowy o pracę ustawodawca przewiduje odszkodowanie, w sytuacji, gdy wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, przepisy o wypowiadaniu warunków pracy i płacy, bądź rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie.
Jednocześnie zgodnie z art. 47(1) kp odszkodowanie, o którym mowa w. art. 45, przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niższej jednak od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, natomiast odszkodowanie, o którym mowa w art. 56, przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.
W przypadku rozwiązania umowy o pracę zawartej na czas określony odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za okres wypowiedzenia.
W konsekwencji kwestionowany przez Dyrektora KIS warunek jest spełniony, ponieważ kwota przyznanego odszkodowania wynika z odrębnych ustaw i przepisów, którymi są przywołane regulacje kp.
Co prawda strony, negocjując ugodę, mogły uzgodnić wysokość odszkodowania, ale musiała się ona mieścić w granicach przewidzianych prawem.
Ze stanowiskiem zaprezentowanym przez WSA w Łodzi należy się w pełni zgodzić.
Okoliczność, że strony sporu ustaliły, w jakiej kwocie ma zostać przyznane odszkodowanie za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę, nie może negować możliwości skorzystania ze zwolnienia od podatku.
Dokonane pomiędzy stronami ustalenia nie są oderwane od rzeczywistości prawnej. Ustalenie kwoty odszkodowania odbywa się bowiem na podstawie określonych przepisów i w pewnych ramach prawnych.
Mając powyższe na uwadze, możemy stwierdzić, że odszkodowanie wypłacone od byłego pracodawcy może korzystać ze zwolnienia od podatku PIT. Argumentacja organów podatkowych okazała się w tym przypadku bezzasadna, co słusznie zostało podważone w wyroku WSA w Łodzi.
Nie można bowiem twierdzić, że kwota odszkodowania za nieuprawnione rozwiązanie umowy o pracę nie ma umocowania w przepisach prawa.
