Nagrody i zapomogi dla żołnierzy niezawodowych – kiedy i jak się o nie ubiegać?

Są tacy, dla których pełnienie służby wojskowej jest jednocześnie wykonywaniem zawodu. Nowe regulacje w zakresie obronności kraju zawierają ponadto zapisy zachęcające do wstąpienia w szeregi formacji zmilitaryzowanych osoby niebędące zawodowymi żołnierzami. Jednym z takich czynników motywujących jest możliwość uzyskania nagrody i zapomogi dla żołnierzy niezawodowych. W jakich warunkach jest to dopuszczalne – piszemy na ten temat w artykule.

Nagrody i zapomogi dla żołnierzy niezawodowych – podstawa prawna

Przepisami prawa regulującymi uprawnienia w zakresie nagród i zapomóg dla żołnierzy niezawodowych są unormowania zawarte w Ustawie z dnia 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyzny (Dz. U. poz. 655, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą”.

Szczegółowe zasady postępowania regulują natomiast postanowienia Rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej (MON) z dnia 23 sierpnia 2022 roku w sprawie nagród i zapomóg żołnierzy innych niż żołnierze zawodowi (dalej jako „rozporządzenie”).

Warunki ustawowe przyznania nagrody lub zapomogi

Zgodnie z art. 473 ust. 1 ustawy warunkiem przyznania żołnierzowi innemu niż żołnierz zawodowy nagrody jest uzyskiwanie wysokich wyników w wykonywaniu zadań służbowych.

Z kolei warunkiem przyznania zapomogi żołnierzowi jest konieczność poniesienia wydatków pieniężnych spowodowanych zdarzeniem określonym w art. 472 ust. 1 pkt 2 ustawy. Oznacza to, że okolicznościami uzasadniającymi przyznanie żołnierzowi zapomogi są:

• zdarzenia losowe;
• klęski żywiołowe;
• długotrwała choroba lub śmierć członka rodziny;
• inne przyczyny powodujące istotne pogorszenie warunków materialnych.

Warto również dodać, że zapomoga może być przyznana:

1. małżonkowi, a w przypadku braku małżonka dzieciom pozostającym na utrzymaniu żołnierza. W razie braku małżonka i dzieci pozostających na utrzymaniu żołnierza zapomogę MON może przyznać rodzicom żołnierza – w okolicznościach gdy doszło do zaginięcia żołnierza w związku z wykonywaniem zadań służbowych lub śmierci żołnierza (art. 472 ust. 2 ustawy);
2. małżonkowi, dzieciom pozostającym na utrzymaniu żołnierza lub rodzicom żołnierza, który zmarł w ciągu 3 lat po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej w następstwie wypadku lub choroby pozostających w związku z pełnieniem czynnej służby wojskowej (art. 472 ust. 3 ustawy).

W szczególnie uzasadnionych przypadkach MON może przyznać zapomogę byłemu żołnierzowi, który został zwolniony z czynnej służby wojskowej wskutek ustalenia przez wojskową komisję lekarską trwałej lub czasowej niezdolności do służby wojskowej w następstwie wypadku lub choroby pozostających w związku z pełnieniem tej służby (art. 472 ust. 4 ustawy). Warunkiem przyznania zapomogi byłemu żołnierzowi w opisanych powyżej okolicznościach jest zaistnienie zdarzenia mającego wpływ na pogorszenie się sytuacji materialnej byłego żołnierza, w szczególności powodującego konieczność poniesienia wydatków pieniężnych.

Postępowanie w zakresie przyznawania nagród i zapomóg

Sposób i terminy wypłaty nagród i zapomóg żołnierzom innym niż żołnierze zawodowi (dalej jako „żołnierze”) oraz dokumenty stanowiące podstawę przyznania zapomogi zostały określone w przepisach rozporządzenia.

W myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia nagrody wypłaca się po ujęciu faktu ich przyznania w formie dokumentu wydawanego dla celów ewidencyjnych przez dowódcę jednostki wojskowej zajmującego stanowisko służbowe dowódcy batalionu lub równorzędne albo wyższe, dalej określanego mianem „dowódca”, w stosunku do wszystkich żołnierzy odbywających służbę w podległej mu jednostce wojskowej.

W przypadku gdy przełożonym jest MON, wniosek o przyznanie nagrody przesyła się za pośrednictwem kierownika komórki organizacyjnej właściwej do spraw kadr.

Zapomogę, o której mowa w art. 472 ust. 4 ustawy, czyli należną byłemu żołnierzowi wskutek ustalenia przez wojskową komisję lekarską trwałej lub czasowej niezdolności do służby wojskowej w następstwie wypadku lub choroby pozostających w związku z pełnieniem tej służby, wypłaca się po jej przyznaniu na wniosek byłego żołnierza złożony do MON-u.

Do przyznawania zapomogi żołnierzowi stosuje się odpowiednio omówione powyżej przepisy § 2 i 3 rozporządzenia, z tym że zapomoga może być przyznana również na uzasadniony wniosek tego żołnierza.

Wypłata zapomóg i nagród

Osobom wymienionym w art. 472 ust. 2 i 3 ustawy, tj. małżonkowi, dzieciom pozostającym na utrzymaniu żołnierza lub rodzicom żołnierza, zapomogę wypłaca się po jej przyznaniu na ich wniosek lub na wniosek dowódcy.

Dowódca jednostki wojskowej, w której żołnierz pełnił ostatnio służbę wojskową, niezwłocznie informuje małżonka, dzieci lub rodziców tego żołnierza o możliwości wystąpienia do MON-u z wnioskiem o przyznanie zapomogi.

Jeżeli chodzi o opodatkowanie wspomnianych należności, to mają w tym miejscu zastosowanie odpowiednie przepisy Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1128, z późn. zm.). Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 15 lit. a wolne od podatku są świadczenia osób otrzymywane z tytułu odbywania lub pełnienia służby wojskowej innej niż zawodowa służba wojskowa, z wyjątkiem uposażeń żołnierzy dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej. Oznacza to, że nagrody i zapomogi żołnierzy niezawodowych nie podlegają opodatkowaniu, gdyż nie można ich traktować jako uposażenie. W przypadku oskładkowania mają zastosowanie ogólne zasady określone w Rozporządzeniu Ministra Pracy i polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 1949). Jak wynika z § 2 ust. 1 pkt 22, zapomogi losowe w przypadku klęsk żywiołowych, indywidualnych zdarzeń losowych lub długotrwałej choroby są wyłączone z podstawy oskładkowania. W cytowanym rozporządzeniu nie ma natomiast analogicznego zapisu, który odnosiłby się do nagród przyznawanych żołnierzom pełniącym dobrowolną służbę wojskową.

Wypłaty nagród oraz zapomogi z tytułu zdarzeń losowych, klęsk żywiołowych, długotrwałej choroby lub śmierci członka rodziny oraz innych przyczyn powodujących istotne pogorszenie warunków materialnych dokonuje się w sposób oraz w terminie określonych dla wypłaty innych należności pieniężnych przewidzianych w przepisach wydanych na podstawie art. 490 ustawy. Chodzi zatem o Rozporządzenie MON z dnia 29 czerwca 2022 roku w sprawie płatności uposażenia i innych należności pieniężnych oraz pokrywania przez Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej kosztów pogrzebu żołnierzy niebędących żołnierzami zawodowymi (Dz.U. poz. 1432).

W przypadku, o którym mowa w art. 472 ust. 2 i 3 ustawy, czyli w razie zaginięcia żołnierza lub śmierci żołnierza, który zmarł w ciągu 3 lat po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej w następstwie wypadku lub choroby pozostających w związku z pełnieniem czynnej służby wojskowej, wypłaty zapomogi dokonuje jednostka wojskowa, na której zaopatrzeniu finansowym pozostawał żołnierz w ostatnim dniu pełnienia służby – w terminie 14 dni od daty doręczenia decyzji o przyznaniu zapomogi.

Zapomogę dla byłego żołnierza, który wskutek ustalenia przez wojskową komisję lekarską trwałej lub czasowej niezdolności do służby wojskowej w następstwie wypadku lub choroby pozostających w związku z pełnieniem tej służby, wypłaca wojskowa jednostka budżetowa, na której zaopatrzeniu finansowym pozostaje Wojskowe Centrum Rekrutacji (WCR) właściwe ze względu na miejsce zamieszkania żołnierza – w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji o przyznaniu zapomogi (§ 8 rozporządzenia).

Zapomoga może być wypłacona bezpośrednio w kasie (punkcie kasowym) jednostki wojskowej lub WCR.

Nagrody i zapomogi dla żołnierzy niezawodowych – kiedy i jak się o nie ubiegać? Podsumowanie

Ustawa o obronie Ojczyzny przewiduje szereg zachęt nie tylko dla żołnierzy zawodowych, ale także dla osób decydujących się na podniesienie swoich kwalifikacji w zakresie obronności w formach niezawodowych. Wspomniane osoby mogą liczyć – w konkretnych przypadkach – na przyznanie nagrody lub udzielenie zapomogi. Nagroda może być przyznana z tytułu uzyskiwania wysokich wyników w wykonywaniu zadań służbowych lub w związku z wykonywaniem zadań służbowych o wysokiej odpowiedzialności bądź zadań wykraczających poza zwykłe obowiązki służbowe. Podstawą udzielenia zapomogi jest natomiast zaistnienie zdarzenia losowego, klęski żywiołowej, długotrwałej choroby lub śmierci członka rodziny albo innej przyczyny powodującej istotne pogorszenie warunków materialnych żołnierza niezawodowego. W pewnych okolicznościach zapomoga może być przyznana także małżonkowi żołnierza oraz innym członkom jego rodziny.