Opcje na akcje jest to pewien instrument finansowy obecny na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych od około 2005 roku. Mimo że od debiutu tego instrumentu finansowego minęło już kilkanaście lat, pojawia się wiele pytań odnośnie do sposobu jego funkcjonowania: w jaki sposób go pozyskać, jakie daje uprawnienia? Odpowiedź na najistotniejsze pytania, a także opis mechanizmów funkcjonowania opcji na akcje zostaną przedstawione w niniejszym artykule.
Czym jest opcja? Najważniejsze pojęcia wyjaśnione na podstawie sprzedaży/nabycia akcji
Opcja jest to pochodny instrument finansowy, który umożliwia nabycie lub sprzedaż instrumentu właściwego (tzw. bazowego) po z góry ustalonej cenie (pewnej) oraz w ustalonym okresie.
Mając na uwadze termin wygaśnięcia, wyróżnić można następujące rodzaje opcji:
-
opcję amerykańską – jej cechą charakterystyczną jest to, że może być realizowana w dowolnym dniu giełdowym, jednak nie może to nastąpić później niż w dniu wygaśnięcia opcji;
-
opcję europejską – jej realizacja odbywa się w jednym z góry określonym terminie – w dniu wygaśnięcia opcji;
-
opcję bermudzką (atlantycka) – może zostać zrealizowana w kilku, ściśle określonych terminach.
Instrument właściwy (tzw. bazowy) jest to produkt inwestycyjny, np. akcje, na podstawie którego kształtowana jest cena instrumentu pochodnego, jakim jest opcja.
Opcja kupna (ang. call option) daje nabywcy uprawnienie (ale nie obowiązek) nabycia instrumentu bazowego, np. akcji po ustalonej cenie. Warto przy tym pamiętać, że opcja call ma z góry ustalony termin wygaśnięcia. W tym przypadku nabywca opcji płaci sprzedawcy premię opcyjną.
Opcja sprzedaży (ang. put option) daje nabywcy obowiązek do sprzedaży instrumentu bazowego, np. akcji po ustalonej cenie (cena wykonania opcji). W tym przypadku nabywca opcji otrzymuje premię opcyjną.
Najprościej ww. definicje wyjaśnią poniższe schematy na przykładzie akcji spółki akcyjnej:
Opcja kupna: nabywca opcji ma uprawnienie do nabycia akcji (instrumentu bazowego), a wystawca ma obowiązek sprzedać akcje (instrument bazowy) w przypadku skorzystania z opcji kupna.
Opcja sprzedaży: nabywca opcji ma uprawnienie do sprzedaży akcji (instrumentu bazowego), a wystawca ma obowiązek nabyć akcje (instrument bazowy) po cenie wykonania.
Przykład opcji kupna
Jan Kowalski jako posiadacz opcji kupna ma prawo do żądania odsprzedania mu jednej akcji spółki ABC S.A. (wystawca) za 200,00 zł (cena wykonania). Skorzysta on z tego prawa wtedy, gdy cena tej akcji na rynku będzie wyższa od 200,00 zł (będzie wynosiła np. 250,00 zł). W takiej sytuacji, wykorzystując opcję, zapłaci taniej za akcję niż wtedy, gdyby chciał ją nabyć na rynku. Korzystając z opcji kupna, w chwili gdy akcja będzie warta 250,00 zł, Jan Kowalski będzie mógł ją nabyć za kwotę 200,00 zł, a następnie będzie mógł sprzedać na rynku za kwotę 250,00 zł za akcję.
Przykład opcji sprzedaży
Jan Kowalski jako posiadacz opcji sprzedaży ma prawo do żądania nabycia przez zobowiązanego – spółka ABC S.A. posiadanych akcji po cenie 200,00 zł (cena wykonania) za jedną akcję. Cena akcji na rynku wynosi 150,00 zł. Jan Kowalski, korzystając z uprawnienia, sprzeda na rzecz spółki ABC S.A akcje po cenie 200,00 zł. Tym samym nie straciłby kwoty 50,00 zł na akcji, gdyby sprzedawał je po cenie rynkowej.
Umowa opcji
Umowa opcji nie jest uregulowana w Kodeksie cywilnym, tym samym strony mogą ukształtować treść łączącego stosunku prawnego w sposób cechujący się większą swobodą z uwzględnieniem zasady swobody umów.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 5 maja 2016 roku, II CSK 470/15 (niepubl.): „według polskiego prawa umowa opcji jest umową nienazwaną i nie ma jednolitego charakteru. Brak regulacji normatywnej pozwala bowiem na ukształtowanie tej umowy według życzeń stron w konkretnej sytuacji”.
Stanowiska co do charakteru prawnego umowy opcji, które są prezentowane w piśmiennictwie, nie wykluczają się, ale są komplementarne – ilustrują, w jaki sposób strony konkretnej umowy mogą ją ukształtować. Mogą zatem albo nadać jej postać silniejszą (ofertową) i wtedy jednostronne oświadczenie uprawnionego z opcji będzie prowadziło do powstania stosunku prawnego. Alternatywnie strony mogą nadać tej umowie postać słabszą (umowy przedwstępnej), a wtedy uprawniony będzie jedynie mógł żądać zawarcia umowy ostatecznej (por. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 5 maja 2016 roku, II CSK 470/15).
Do najważniejszych elementów umowy opcji należą:
1) strony umowy;
2) instrument bazowy, np. akcje;
3) rodzaj opcji: opcja kupna, opcja sprzedaży;
4) cena instrumentu bazowego (cena wykonania);
5) cena opcyjna (premia);
6) data wygaśnięcia uprawnienia z opcji lub termin wykonania uprawnienia z opcji.
Ad. 1.
Stronami umowy są podmiot uprawniony z opcji (nabywca opcji) oraz podmiot zobowiązany (wystawca opcji).
Ad. 2.
Instrument bazowy jest to tzw. produkt inwestycyjny, np. akcje, udziały, papiery wartościowe, na podstawie którego oparta jest cena opcji.
Ad. 3.
Rodzaj opcji został omówiony powyżej.
Ad. 4.
Cena instrumentu bazowego zazwyczaj odpowiada wartości rynkowej np. akcji. Nie można tego pojęcia mylić z cena opcyjną (premią). Są to dwie różne instytucje.
Ad. 5.
Cena opcyjna jest to premia, którą otrzymuje wystawca opcji (kupna, sprzedaży) w zamian za zagwarantowanie tego prawa opcji, czyli sprzedaży lub kupna instrumentu bazowego po ustalonej cenie. Wysokość premii opcyjnej zależy przede wszystkim od wartości instrumentu bazowego, lecz także czasu trwania. Im dłużej będzie przysługiwało uprawnienie z opcji – czy to kupna, czy sprzedaży – cena rynkowa może się znacząco wahać, co jest momentami niekorzystne dla podmiotu zobowiązanego z opcji.
Ad. 6.
Data wygaśnięcia uprawnienia z opcji jest to data graniczna, po której upływie uprawnienie z opcji nie może być wykonane. Natomiast z terminem wykonania uprawnienia z opcji mamy do czynienia wówczas, gdy wykonanie opcji zostaje ograniczone tylko do określonej daty.
Opcje w przeciwieństwie do np. akcji, obligacji nie posiadają emitenta, dlatego też ich liczba nie jest limitowana. Strony, zawierając umowę opcji, tworzą stosunek prawny, który kończy się w chwili, gdy wypełniona zostaje umowa. Dlatego też opcje porównywane są do zawierania umów terminowych.
Opcje na akcje - podsumowanie
Opcje na akcje są niewątpliwie sposobem na swego rodzaju zabezpieczenie instrumentów finansowych, oczywiście obarczonych pewnym ryzykiem inwestycyjnym. Jest to stosunkowo dobry pomysł dla osób, które rozpoczynają swoją przygodę z inwestowaniem na giełdzie papierów wartościowych.
