W aspekcie podatku dochodowego od osób prawnych walutowe transakcje terminowe wykorzystywane są w celu zabezpieczenia firm przed niekorzystnymi zmianami kursów walut w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Podatkowe rozliczenie zabezpieczenia kursów walut uzależnione jest od charakteru zawieranej transakcji oraz formy rozliczenia instrumentu pochodnego. Jak pochodne instrumenty finansowe wpływają na rozliczenie?
Instrumenty finansowe – zakres
W zakresie prawidłowego rozliczenia instrumentów finansowych ustawodawca w art. 4a pkt 22 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, zwanej dalej ustawą o pdop, odsyła do ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, z wyłączeniem tytułów uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania oraz instrumentów rynku pieniężnego.
Stosownie do art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. c Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, instrumentami finansowymi w rozumieniu ustawy są niebędące papierami wartościowymi:
- opcje;
- kontrakty terminowe;
- swapy;
- umowy forward na stopę procentową;
- inne instrumenty pochodne, których instrumentem bazowym jest papier wartościowy, waluta, stopa procentowa, wskaźnik rentowności lub
- inny instrument pochodny, indeks finansowy lub wskaźnik finansowy, które są wykonywane przez dostawę lub rozliczenie pieniężne.
Wymienione instrumenty finansowe są instrumentami pochodnymi, ponieważ ich cena (wartość) jest uzależniona od kształtowania się ceny instrumentu, na który opiewają.
Rozliczenie kontraktów
Zabezpieczające instrumenty finansowe, które zostały rozliczone, należy określić pod względem skutków podatkowych i stosować przepisy ogólne, dostosowując je do cech danego pochodnego instrumentu finansowego.
Rozliczając instrumenty finansowe pod względem przychodu, powinny być rozpoznawane zgodnie z art. 12 ustawy o pdop. Za koszty uzyskania przychodu uznaje się wydatki poniesione w celu uzyskania przychodu lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodu, uwzględniając wyłączenia wskazane w art. 16 ust. 1 ustawy o pdop. Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 8b ustawy o pdop nie uznaje się za koszty uzyskania przychodu wydatków związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych – do czasu realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo rezygnacji z realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo ich odpłatnego zbycia, o ile wydatki te stosownie do art. 16g ust. 3 i 4 nie powiększają wartości początkowej środka trwałego oraz wartości niematerialnych i prawnych.
Kontrakty nierzeczywiste
Przy kontraktach nierzeczywistych, tj. gdy nie ma miejsca dostawa instrumentu bazowego, różnice z wyceny instrumentu bazowego lub inaczej kwota rozliczenia (wartość z kontraktu i wartość z dnia realizacji) może być natomiast ujęta w przychodach podatkowych (zysk) lub w kosztach uzyskania przychodów (strata). Powstała różnica pomiędzy wartością wynikającą z kontraktu a wartością z dnia realizacji nie będzie stanowiła różnic kursowych w rozumieniu przepisów pdop, będzie jednak ujmowana w rachunku podatkowym jako odpowiednio: przychody lub koszty podatkowe.
Przykład 1.
Spółka Omega S.A. zawarła 1 marca 2020 r. kontrakt forward nierzeczywisty na wartość 10 000 EUR po kursie na ostatni dzień miesiąca – 4,5. Spółka nie posiada na rachunku bankowym takiej wartości waluty obcej, co pozostaje bez znaczenia, bo kontrakt będzie miał rozliczenie nierzeczywiste. Na koniec miesiąca kurs rozliczeniowy wyniósł 4,6. W wyniku rozliczenia kontraktu forward spółka na rachunek bankowy otrzymała kwotę 1000 zł.
W przypadku kontraktów o charakterze nierzeczywistym, w których wyniku realizacji dochodzi do powstania przychodu podatkowego (bądź odpowiednio kosztu podatkowego) z tytułu uzyskania zysku (bądź odpowiednio straty) na realizacji kontraktu, to zastosowanie znajdzie zasada kasowa wynikająca z art. 12 ust. 3e ustawy o pdop. Zgodnie z tym przepisem, jeśli nie mają zastosowania inne przepisy precyzujące moment podatkowy, to wówczas przychód podatkowy z działalności gospodarczej powstaje w momencie otrzymania zapłaty.
Przykład 2.
Omega S.A. z ww. przykładu zobowiązana będzie do rozpoznania przychodu podatkowego w dniu wpłaty kwoty rozliczenia kontraktu, odpowiednio pobrania z rachunku bankowego kwoty rozliczenia, rozpoznając przychód lub koszt uzyskania przychodów. W analizowanym przypadku przychód powstanie 31 marca 2020 r.
Kontrakty rzeczywiste
Przy kontraktach rzeczywistych dochodzi do zamiany aktywów (złotych na walutę lub odwrotnie), a rzeczywisty przepływ środków pieniężnych nie spowoduje powstania ani przychodu, ani kosztu podatkowego. Wypływ waluty – któremu towarzyszy przeniesienie prawa własności – spowoduje obowiązek wyliczenia podatkowych różnic kursowych wynikających z kontraktu, które w rachunku podatkowym ustalane są jako przychód lub koszt. Różnice kursowe w rozumieniu pdop mogą występować jedynie w związku z wydatkowaniem (wypływem) waluty uprzednio nabytej na podstawie takiego kontraktu, np. zapłaty swoich zobowiązań. W związku ze sprzedażą walut obcych (wypływ) powstaną różnice kursowe od własnych środków walutowych, wynikające z różnicy wartości w dacie wpływu waluty obcej oraz jej wypływu.
Dla ustalenia różnic kursowych z tytułu realizacji instrumentów zabezpieczających o charakterze rzeczywistym należy więc zastosować odpowiednie przepisy dotyczące takich różnic, tj. albo metodę podatkową (art. 15a ustawy o pdop), albo rachunkową (art. 9b ust. 1 pkt 2 ustawy o pdop). Przy czym w przypadku metody podatkowej zastosowanie mają przepisy o różnicach kursowych z tytułu własnych środków pieniężnych określonych w art. 15a ust. 2 pkt 3 ustawy o pdop i odpowiednio art. 15a ust. 3 pkt 3 ustawy o pdop. Prawidłowość tego stanowiska znajduje odzwierciedlenie m.in. w wyroku WSA w Krakowie z 7 czerwca 2017 r. sygn. I SA/Kr 310/17.
Przykład 3.
Omega S.A. zawarł z bankiem umowę kontraktu terminowego typu forward. Zobowiązał się do sprzedaży bankowi określonej kwoty dolarów, w ustalonym dniu, po z góry przyjętej cenie. Wykonanie kontraktu następuje poprzez faktyczną dostawę waluty bazowej.
Moment podatkowy, który warunkuje zastosowanie odpowiedniego kursu walutowego do ustalenia różnic kursowych z tytułu rozliczenia kontraktu o charakterze rzeczywistym uzależniony jest od momentu faktycznego rozliczenia kontraktu. Co do zasady będzie to więc moment przewidziany w warunkach transakcji. Jeśli jednak kontrakt forward jest zmieniany i do rozliczenia dochodzi wcześniej, to wówczas momentem podatkowym będzie dzień wcześniejszego, ale faktycznego rozliczenia (wpływu bądź wypływu waluty).
Źródło przychodów
Ustawodawca nakazuje podział przychodów i kosztów na pochodzące z zysków kapitałowych i pozostałych źródeł przychodów.
W zakresie źródła przychodów to przychody, pochodne instrumenty finansowe zalicza się do zysków kapitałowych, z wyłączeniem pochodnych instrumentów finansowych służących zabezpieczeniu przychodów albo kosztów, niezaliczanych do zysków kapitałowych (art. 7b ust. 1 pkt 6 pdop). Zgodnie z obowiązującą linią orzeczniczą konieczne jest zbadanie, jaki był gospodarczy cel kontraktu czy opcji (por. stanowisko wyrażone m.in. w interpretacji Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 25 kwietnia 2018 r., 0114-KDIP2-3.4010.62.2018.2.KK). Podatnik musi udowodnić zabezpieczający charakter instrumentów pochodnych (np. przy użyciu dokumentacji księgowej zarządzania ryzykiem walutowym, ale i każdym innym dowodem – por. wyrok NSA z 17 lutego 2017 r., II FSK 95/15).
W sytuacji, w której transakcje zabezpieczające zawierane przez spółkę służyć mają zabezpieczeniu prowadzonej działalności operacyjnej, uznać należy, że nie mogą zostać one zakwalifikowane do zysków kapitałowych.
