Opłaty sądowe w sprawach cywilnych a sposób ich zapłaty

Procedura sądowa w postępowaniu cywilnym jest nad wyraz sformalizowana. Nie pomagają w tym również ciągłe nowelizacje mające na celu usprawnienie procesu orzeczniczego, a w rzeczywistości wyłącznie go komplikujące i wydłużające. Jeżeli przejdziemy już przez wszystkie zawiłe etapy konstruowania wniosku czy pozwu, pozostaje jeszcze jedna rzecz – opłata sądowa. Należy pamiętać, że niemalże każde pismo w postępowaniu sądowym jest obarczone odpowiednią daniną. Brak uiszczenia opłaty lub uiszczenie jej w błędnej wysokości powoduje pozostawienie wniosku czy pozwu bez rozpoznania. Warto zatem wiedzieć, jaka taksa dotyczy jakiego pisma oraz w jaki sposób opłaty sądowe powinny być opłacane. W niniejszym artykule wyjaśnimy problematykę opłat sądowych oraz wskażemy, jak należy je opłacać, aby sąd nie „odrzucił” naszego wniosku.

Koszty sądowe a opłaty sądowe w sprawach cywilnych

Co do zasady w sprawach z zakresu prawa cywilnego to strony procesu mają obowiązek opłacić wszczęte postępowanie. Nie jest zadaniem Skarbu Państwa finansowanie prywatnych konfliktów powstałych między obywatelami naszego kraju. Oczywiście nie jest tak, że strony postępowania utrzymują całą władzę sądowniczą, poczynając od utrzymania budynku sądu po łożenie na wynagrodzenia sędziów. Jednakże w jakiejś części powinni się do tego „dokładać”. Mimo iż zazwyczaj ciężar kosztów sądowych spoczywa na stronie przegranej, to do czasu wydania orzeczenia w tym przedmiocie koszty sądowe musi opłacać inicjator postępowania, tzw. powód. Niekiedy opłata jest symboliczna i opiewa na kwotę 30 złotych, kiedy indziej jest ona wręcz horrendalnie wysoka, wynosząca kilkadziesiąt lub kilkaset tysięcy złotych. W niektórych wypadkach opłaty sądowe same w sobie mogą stanowić tak wysoką barierę finansów, że osoby pokrzywdzone rezygnują z dochodzenia swoich praw.

Problematyką kosztów sądowych, w tym opłat sądowych, zajmuje się ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2021 r. poz. 2257; dalej jako KSCU) oraz Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 marca 2016 roku w sprawie sposobu uiszczania opłat sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 408; dalej jako rozporządzenie). KSCU wprowadza cztery rodzaje opłat, tj.: stałą, stosunkową, tymczasową oraz podstawową.

Opłata stała

Opłatę stałą pobiera się w sprawach o prawa niemajątkowe i niektóre prawa majątkowe wyszczególnione w KSCU. Opłaty te są niezmienne, niezależnie od wartości przedmiotu sporu (przy wnioskach i pozwach) lub wartości przedmiotu zaskarżenia (przy skargach, zażaleniach i apelacjach). Zasadą jest, że opłata stała nie może być niższa niż 30 zł i wyższa niż 10 000 zł.

Opłata stosunkowa

Opłata stosunkowa pobierana jest w sprawach o prawa majątkowe od pisma w zależności od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Wynosi ona:

1. 30 zł przy sprawach do 500 zł;
2. 100 zł w sprawach ponad 500 zł do 1500 zł;
3. 200 zł w sprawach ponad 1500 zł do 4000 zł;
4. 400 zł przy sprawach ponad 4000 zł do 7500 zł;
5. 500 zł w sprawach ponad 7500 zł do 10 000 zł;
6. 750 zł w sprawach ponad 10 000 zł do 15 000 zł;
7. 1000 zł przy sprawach ponad 15 000 zł do 20 000 zł;
8. 5% wartości przedmiotu sporu przy sprawach powyżej 20 000 zł, nie więcej jednak niż 200 000 zł.

Opłata tymczasowa

Opłata tymczasowa jest opłatą, która w trakcie postępowania może zmienić swoją wysokość. Wnosi się ją od pisma w sprawie o prawa majątkowe, w której – w chwili wnoszenia pisma wszczynającego – nie da się ustalić wartości przedmiotu sporu. Na wniosek powoda przewodniczący określa wysokość opłaty w granicach od 30 zł do 2000 zł, a w sprawach w postępowaniu grupowym od 300 zł do 20 000 zł.

Opłata podstawowa 

Opłatę podstawową pobiera się z kolei w sprawach, w których przepisy KSCU nie przewidują opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej. Wynosi ona zawsze 30 zł. Właściwe uregulowanie opłaty podstawowej wyklucza możliwość żądania sądu do uiszczenia innej. Należy pamiętać, iż przepisów o opłacie podstawowej nie stosuje się w postępowaniach wieczystoksięgowych oraz w postępowaniach rejestrowych.

W jaki sposób dokonać opłaty?

Wiemy już, ile wynosi wysokość opłaty od danej sprawy w postępowaniu cywilnym. Jak jednak dokonać opłaty, aby sąd nie zwrócił pisma? Tutaj z wyjaśnieniami przychodzi Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 marca 2016 roku. Zgodnie z § 2 rozporządzenia opłaty sądowe uiszcza się w formie:

1. wpłaty bezgotówkowej;
2. wpłaty gotówkowej;
3. znaków opłaty sądowej.

Wpłata bezgotówkowa

Opłaty bezgotówkowej można dokonać w dwojaki sposób. Na rachunek bieżący dochodów sądu właściwego dla podjęcia czynności procesowej, z którą wiąże się uiszczenie opłaty, lub sądu, za pośrednictwem którego, zgodnie z obowiązującymi przepisami, wnosi się pismo podlegające opłacie sądowej, albo za pomocą mechanizmów gwarantujących nieodwołalne zainicjowanie procedury wpłaty oraz identyfikację wnoszącego opłatę sądową, udostępnionych przez system teleinformatyczny Ministerstwa Sprawiedliwości. W drugim wypadku uiszczenie opłaty następuje w chwili przekazania do systemu teleinformatycznego Ministerstwa Sprawiedliwości potwierdzenia dokonania nieodwołalnego zainicjowania procedury wniesienia opłaty sądowej.

W sytuacji gdy opłata sądowa została uiszczona jeszcze przed wniesieniem pisma do sądu, do owego pisma należy dołączyć dowód wniesienia należnej opłaty. Jeśli natomiast opłata została uregulowana dopiero po wniesieniu pisma do sądu, lecz przed wezwaniem do jej uiszczenia, dowód wpłaty należy przesłać niezwłocznie do sądu w ślad za złożonym pismem. W tytule przelewu warto wskazać sygnaturę sprawy, a jeżeli nie została ona jeszcze zarejestrowana – przedmiot wszczynanego postępowania. Dowodu uiszczenia opłaty nie ma potrzeby potwierdzać za zgodność z oryginałem. Druki pocztowe, wydruki bankowe czy te pochodzące z bankowości elektronicznej traktowane są jako oryginały. W elektronicznym postępowaniu upominawczym oraz w postępowaniu rejestrowym o wpis do KRS wszczętym na skutek wniosku składanego drogą elektroniczną powyższego nie stosuje się. Opłaty sądowe w tych sprawach uiszcza się bowiem wyłącznie za pomocą systemów MS, które samoczynnie identyfikują wnoszącego opłatę sądową.

Przy wpłacie bezgotówkowej, dla zachowania terminu, decydująca jest data złożenia polecenia przelewu w banku bądź na poczcie, nie zaś data uznania rachunku bankowego sądu. Oznacza to, że sąd uzna za datę dokonania opłaty dzień, kiedy strona faktycznie wydała polecenie przelewu. Nie ma tutaj znaczenia, kiedy bank realnie dokonał transferu środków. Stąd nie ma przeszkód, aby opłat sądowych dokonywać w soboty czy święta, tj. w dni, kiedy urzędy nie funkcjonują.

Opłata gotówkowa

Opłatę gotówkową wnosi się bezpośrednio w kasie sądu właściwego dla podjęcia czynności procesowej, z którą wiąże się uiszczenie opłaty sądowej lub sądu, za pośrednictwem którego wnosi się pismo podlegające opłacie sądowej. Uiszczenie opłaty jest potwierdzane przez pracownika kasy sądu adnotacją na oryginale pisma oraz wydaniem uiszczającemu kopii dowodu wpłaty. Jeżeli wpłacający nie posiada ze sobą pisma podlegającego opłacie, dowód wpłaty wydany przez pracownika sądu należy następnie dołączyć do opłaconego pisma lub przesłać sądowi w ślad za złożonym wcześniej wnioskiem czy pozwem.

Znaki opłaty sądowej

Opłacone znaki sądowe załącza się (przykleja się) do pisma podlegającego opłacie sądowej. W przypadku gdy znak opłaty sądowej wygenerowany został w systemie teleinformatycznym Ministerstwa Sprawiedliwości, powyższe należy przedstawić pracownikowi przyjmującemu pozew bądź wniosek. W piśmie, do którego załączono znaki, należy oznaczyć sygnaturę sprawy, a w przypadku jej braku – dane identyfikujące sprawę. Jeżeli jednak jest to pozew lub wniosek inicjujący postępowanie, wystarczy dołączyć owe znaki do pisma.

Pracownik przyjmujący pismo opłacone za pomocą znaków sądowych kasuje i oznacza znaki poprzez nadanie im statusu „wykorzystany”. Znak jest kasowany niezwłocznie po wpływie pisma do sądu.

Konsekwencje nienależytego opłacenia pisma

Bez właściwie uiszczonej opłaty sądowej sąd nie podejmie żadnych czynności związanych z wniesieniem pisma. W przypadku jego nienależytego opłacenia sąd w pierwszej kolejności wezwie stronę do uzupełnienia tego braku w terminie 7 dni. Jeżeli strona tego nie wykona, pismo zostanie zwrócone. Pismem nienależycie opłaconym jest pismo, od którego w ogóle nie została uiszczona opłata, opłatę uiszczono po upływie terminu, od którego wniesiono opłatę w niepełnej wysokości oraz to, które zostało opłacone w inny sposób, niż nakazuje rozporządzenie.

Zwolnienie z kosztów a opłata sądowa

Zgodnie z art. 102 KSCU osoba fizyczna, jeżeli nie jest w stanie ponieść kosztów bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek, może domagać się zwolnienia od kosztów sądowych. Zwolnienie może być częściowe, np. dotyczyć wyłącznie opłaty od pozwu czy wniosku, lub całościowe. Aby sąd mógł zwolnić od kosztów stronę postępowania, musi ona złożyć stosowny wniosek. Do wniosku powinno zostać dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru (https://www.gov.pl/attachment/a371b45b-47b7-4572-a931-6f2ce8a980bb).

Przepisy KSCU nie określają terminu, w jakim strona może złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Wniosek taki zatem może być złożony na każdym etapie postępowania, pod warunkiem że wystąpią ustawowe przesłanki zwolnienia.

W ocenie Sądu Najwyższego zgłoszenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powoduje, że obowiązek uiszczenia należnej opłaty zostaje odsunięty w czasie. W wyroku z 15 maja 2007 roku (sygn. akt: V CZ 37/07) sąd stwierdził, że: „W sytuacji, w której apelacja zawiera wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, sąd powinien najpierw rozpoznać ten wniosek, a następnie, w zależności od treści rozstrzygnięcia, wezwać do uiszczenia stosownej opłaty”.

Opłaty sądowe w sprawach cywilnych – podsumowanie

Dokonanie opłaty na pierwszy rzut oka może wydawać się banalne, jednak wchodząc w szczegóły, możemy natknąć się na wiele zagadnień komplikujących całą tę procedurę. Wynika to przede wszystkim z faktu, że to osoba inicjująca postępowanie przed sądem jest zobowiązana do samodzielnego określenia właściwej wysokości opłaty. Co prawda jeżeli tego nie dokona albo wykona to nieprawidłowo, sąd wezwie ją do uzupełnienia braku, jednakże może to w znaczny sposób przedłużyć i tak długotrwałe postępowanie sądowe. Aby zatem uchronić się przed konsekwencjami nienależycie opłaconego pisma, warto wiedzieć, jaka opłata przypisana jest do konkretnego rodzaju pisma oraz jak prawidłowo uiścić opłatę sądową.