Ustalenia o stosowaniu mniej korzystnych warunków zatrudnienia pracowników, z założenia powinno być wprowadzane wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach, ale taka możliwość została przewidziana w kodeksie pracy i pracodawca ma możliwość z niej, w warunkach przewidzianych w ustawie, skorzystać. Sprawdzamy kiedy i na jakich zasadach może zostać zastosowane takie porozumienie.
Takie rozwiązanie stanowi swego rodzaju opcję pogorszenia dotychczasowych warunków zatrudnienia pracowników, które zostały określone w zawartych z nimi umowach o pracę, stąd niezmiernie ważne jest zapoznanie się z warunkami wprowadzenia do zakładu pracy tego rodzaju odstępstwa.
Charakter prawny porozumienia
Porozumienie w sprawie stosowania mniej korzystnych warunków zatrudnienia jest źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p. Stanowi ono wyjątek od działania przepisów prawa pracy według zasady uprzywilejowania pracownika (art. 18 k.p.) oraz od konieczności wyrażenia zgody pracownika na niekorzystną dla niego zmianę warunków umowy o pracę (art. 42).
Ustawa zezwala bowiem na czasową modyfikację na niekorzyść pracowników i pogorszenie postanowień umownych bez wiedzy samych zainteresowanych ( pracowników), którzy teoretycznie mogą nawet nie wiedzieć, że toczą się pertraktacje na temat ich warunków umów o pracę. Nie zmienia to jednak sytuacji, że porozumienie, o którym mowa w przepisie, ma walor źródła prawa i że w wyniku jego przyjęcia, dochodzi do zawieszenia klauzul umownych i wprowadzenia w ich miejsce mniej korzystnych warunków, przy czym te nowe warunki zatrudnienia (pogorszone) mają charakter semiimperatywny, a strony umowy mogą zatem ponownie zmienić je na korzystniejsze.
Przesłanki dopuszczalności pogorszenia warunków zatrudnienia pracowników
Zgodnie z art. 231a kodeksu pracy, jeżeli jest to uzasadnione sytuacją finansową pracodawcy, nieobjętego układem zbiorowym pracy lub zatrudniającego mniej niż 20 pracowników, może być zawarte porozumienie o zastosowaniu mniej korzystnych warunków zatrudnienia pracowników niż wynikające z umów o pracę zawartych z tymi pracownikami, w zakresie i przez czas ustalony w porozumieniu.
Zatem możliwość zawarcia porozumienia, które to wprowadza pogorszenie warunków zatrudnienia pracowników zależy od sytuacji finansowej pracodawcy. Porozumienie może wprowadzić pracodawca nieobjęty układem zbiorowym pracy lub zatrudniający mniej niż 20 pracowników, a warunkiem dopuszczalności zawarcia porozumienia jest określenie zakresu i czasu obowiązywania mniej korzystnych warunków wobec pracowników.
Mechanizm doprowadzenia do zawarcia porozumienia przewiduje konieczność współpracy pracodawcy z organizacją związkową (bądź przedstawicielstwem pracowników). Zgodnie z regulacją ujętą w art. 231a § 2 kodeksu pracy, odpowiednio do mechanizmu uzgadniania porozumienia w sprawie gorszych warunków zatrudnienia i jego wprowadzenia mają zapisy stanowiące o porozumieniach dotyczących zawieszenia stosowania przepisów prawa pracy o których mowa w art. 9 1 §1-4 kodeksu pracy. Tym samym, poza koniecznością zachowania tej samej procedury w zakresie porozumienia i jego publikacji, konieczne jest także notyfikacja porozumienia właściwym organom inspekcji pracy.
Kwestia spełnienia przesłanki dotyczącej sytuacji finansowej pracodawcy uprawniającej do wszczęcia procedury zmierzającej do zawarcia porozumienia zgodnie z głoszonym stanowiskiem Sądu Najwyższego, nie podlega kontroli sądu (wyrok SN z 6.12.2005 r., III PK 91/05, OSNP 2006/21–22, poz. 316).
Zagadnienie to, z punktu widzenia pracodawcy umożliwia dokonanie takich ruchów, które mogą poprawić kondycje firmy. Brak wytycznych w tym zakresie ustawodawcy, np. poprzez określenie przykładowych sytuacji lub widełek co do spadku obrotów w danym przedsiębiorstwie, które uprawniałyby do rozpoczęcia procedury zmierzającej do zawarcia porozumienia w sprawie mniej korzystnych warunków zatrudnienia sprawia, że pracodawca może negocjować z organizacją lub przedstawicielami i powoływać się na różnorodne argumenty świadczące o pogarszającej się sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Z drugiej jednak strony ta ogólna zasada, może spowodować możliwość pojawienia się prób nadużyć pozycji pracodawcy.
Jeśli chodzi o elementy istotne, które powinny być zwarte w porozumieniu, to należy wskazać, że porozumienie o stosowaniu mniej korzystnych warunków zatrudnienia pracowników powinno precyzyjnie określać zakres zmian w dotychczasowej treści umowy o pracę z jednoczesnym określeniem nowych warunków zatrudnienia, którymi objęci będą pracownicy.
Porozumienie musi określać czas stosowania pogorszonych warunków. Okres ten, zgodnie z regulacjami nie może trwać dłużej niż 3 lata. Według oceny praktyków, porozumienie nie może zostać zawarte na okres dłuższy niż 3 lata, ale również okres zawieszenia na podstawie kilku kolejno zwieranych po sobie porozumień nie może przekraczać łącznie 3 lat.
Porozumienie, jeśli nie dotyczy wszystkich pracowników, musi także wskazywać w sposób nie budzący wątpliwości kogo dotyczy. Nie ma bowiem przeszkód, aby porozumienie dotyczyło tylko części pracowników, jednak dodatkowo pracodawca musi pamiętać, że nie może ono naruszać - obowiązującej w prawie pracy - zasady niedyskryminacji i równouprawnienia w zatrudnieniu.
Zmiana warunków pracy i płacy na skutek zawarcia porozumienia następuje z chwilą wejścia porozumienia w życie. Datę wejścia porozumienia w życie strony powinny określić w treści porozumienia. Po upływie obowiązywania porozumienia, również automatycznie, powraca obowiązywanie zawieszonych warunków zatrudnienia wynikających z umowy o pracę.
Na koniec należy dodać, że porozumienie musi trafić do właściwej inspekcji pracy, celem jej powiadomienia. Dla ważności porozumienia przepisy nie wymagają akceptacji inspekcji pracy. Wskazany obowiązek ma jedynie charakter informacyjny. Również niedopełnienie przez pracodawcę obowiązku przekazania porozumienia inspektorowi pracy nie skutkuje utratą mocy obowiązującej przez to porozumienie.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz.U.2020.1320 t.j.
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
