Cechą wspólną odpraw pieniężnych funkcjonujących w sferze stosunków z zakresu prawa pracy jest ich związek z ustaniem stosunku pracy. Potrącenia komornicze od odprawy przyznanej pracownikowi uregulowano w wprost w przepisach, a mianowicie w art. 87 i nast. Kodeksu pracy.
Rodzaje odpraw
Przepisy wymieniają trzy podstawowe rodzaje odpraw:
- odprawę towarzyszącą rozwiązaniu stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika (dalej w skrócie „odprawa z tytułu zwolnień grupowych”) – patrz Ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. z 2018 r. poz. 1969 ze zm.);
- odprawę emerytalno-rentową (art. 921 Kodeksu pracy);
- odprawę pośmiertną (art. 93 Kodeksu pracy).
Odprawa z tytułu zwolnień grupowych
Wysokość tego rodzaju odprawy jest uzależniona od stażu pracy i stanowi równowartość:
- jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
- dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
- trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
Odprawę oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a jej wysokość nie może przekraczać kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy.
Odprawa emerytalno-rentowa
Pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Pracownik, który otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa. Podobnie jak odprawę przedstawioną wcześniej, tę również oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.
Odprawa pośmiertna
W razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby rodzinie przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna. Jej wysokość jest uzależniona od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy i wynosi:
- jednomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat;
- trzymiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat;
- sześciomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.
Uprawnionymi do otrzymania odprawy są następujący członkowie rodziny pracownika:
- małżonek;
- inni członkowie rodziny spełniający warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Odprawę, obliczoną według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, dzieli się w częściach równych pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny. Jeżeli po zmarłym pracowniku pozostał tylko jeden członek rodziny uprawniony do odprawy pośmiertnej, przysługuje mu odprawa w wysokości połowy odpowiedniej kwoty uzależnionej od stażu pracy pracownika.
Potrącenia komornicze
Zakres dopuszczalnych potrąceń – w tym potrąceń komorniczych – z wynagrodzenia pracowniczego ustalono w art. 87 i nast. Kodeksu pracy. Zgodnie z tymi unormowaniami z wynagrodzenia za pracę – po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, w rozumieniu Ustawy o pracowniczych planach kapitałowych (Dz.U. poz. 2215, z 2019 r. poz. 1074 i 1572 oraz z 2020 r. poz. 568), jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania – podlegają potrąceniu tylko następujące należności:
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
- zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;
- kary pieniężne przewidziane w art. 108 Kodeksu pracy.
Inne należności można potrącać tylko za zgodą pracownika.
Potrąceń dokonuje się w kolejności podanej wyżej, w granicach określonych jako ułamek kwoty wynagrodzenia, przy jednoczesnym zwolnieniu od potrąceń określonych kwot minimalnych. To oznacza, że chociaż potrącenia z wynagrodzenia za pracę są dopuszczalne, wynagrodzenie to podlega ochronie – prawo wyznacza granice potrąceń.
Z tzw. potrąceniami komorniczymi mamy do czynienia w przypadkach, o których mowa wyżej w pkt 1 i 2, kiedy to komornik dokonuje zajęcia wynagrodzenia za pracę w celu zaspokojenia wierzytelności.
Potrącenia komornicze od odprawy pracownika
Odpowiedź na to pytanie jest twierdząca w odniesieniu do odprawy z tytułu zwolnień grupowych oraz odprawy emerytalno-rentowej. Są to bowiem świadczenia pieniężne stanowiące składnik wynagrodzenia ze stosunku pracy w rozumieniu art. 87 § 1 Kodeksu pracy, z którego – jak wskazano wyżej – można dokonywać potrąceń należności (w granicach ustalonych w kp).
Natomiast w wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z 19 lutego 2004 roku stwierdzono: [...] w pojęciu „wynagrodzenie za pracę” [...] może się mieścić nie tylko wynagrodzenie za pracę w ścisłym znaczeniu, ale również inne świadczenie związane z pracą o charakterze zbliżonym do wynagrodzenia za pracę, czyli takie składniki szeroko pojmowanego wynagrodzenia, które nie są w ścisłym znaczeniu wynagrodzeniem za pracę, jednak są traktowane przez ustawodawcę na porównywalnych zasadach. [...] Te inne świadczenia związane z pracą, to między innymi odprawa rentowa lub emerytalna [...].
Inaczej rzecz się przedstawia w przypadku odprawy pośmiertnej. Jak już zauważyliśmy, jest to świadczenie, które nie przysługuje pracownikowi, lecz innym uprawnionym osobom (członkom rodziny). Nie ma więc ono charakteru wynagrodzenia za pracę, gdyż – jak wynika z art. 22 § 1 Kodeksu pracy – wynagrodzenie ze stosunku pracy (w tym dwa poprzednio omówione rodzaje odpraw) przysługuje zawsze pracownikowi. Skoro odprawa pośmiertna nie jest wynagrodzeniem, nie potrąca się z niej należności na zaspokojenie roszczeń egzekwowanych przez komornika w trybie zajęcia wynagrodzenia za pracę.
Ponadto – abstrahując od egzekucji prowadzonej tylko z wynagrodzenia za pracę – należy zauważyć, że odprawa pośmiertna w ogóle może podlegać egzekucji tylko w ograniczonym zakresie, tj. w granicach wyznaczonych przepisem art. 832 Kodeksu postępowania cywilnego. Stanowi on, że należności wypłacone w związku ze śmiercią tytułem zapomogi lub jednorazowego zaopatrzenia pod jakąkolwiek nazwą albo z tytułu ubezpieczenia na pokrycie kosztów pogrzebu (a do takich należności zalicza się odprawa pośmiertna) podlegają egzekucji tylko na zaspokojenie kosztów pogrzebu.
Przepisy Kodeksu pracy dotyczące potrąceń z wynagrodzenia za pracę odnoszą się do różnego rodzaju świadczeń otrzymywanych przez pracownika z tytułu stosunku pracy. Możliwe są również potrącenia komornicze od odprawy przyznanej pracownikowi. Nie stosuje się ich jednak do odprawy pośmiertnej ze względu na to, iż nie przysługuje ona pracownikowi, lecz członkom jego rodziny.
