Prowadzenie działalności gospodarczej zawsze jest obarczone ryzykiem popadnięcia w długi. Jeśli przedsiębiorca sprawnie reguluje swoje zobowiązania, nie musi obawiać się okresowych zaległości. Dużo gorzej jest w sytuacji, gdy długi narastają i jest ich coraz więcej. W takim przypadku może dojść do zajęcia komorniczego celem jak najszybszego spłacenia wierzycieli – czym dokładnie charakteryzuje się zajęcie komornicze w firmie i czy można się przed nimi bronić?
Komornik – organ egzekucyjny
Obecne przepisy wskazują nam na dwa główne organy egzekucyjne, które mogą działać w Polsce – są to sądy powszechne (wydziały egzekucyjne) oraz komornicy działający przy poszczególnych sądach rejonowych. Tylko te dwie kategorie podmiotów mogą dokonywać zajęć egzekucyjnych i przeprowadzać różne czynności mające na celu zaspokojenie roszczeń wierzycieli.
Firmy windykacyjne, chociażby te z największym stażem na ryku i długą historią, nigdy nie mogą być zrównane w swoich kompetencjach z komornikami oraz sądami. Podmioty te są bardzo ograniczone w możliwościach egzekucyjnych, nie wolno im np. dokonywać zajęć rachunków bankowych, ruchomości, nieruchomości, nachodzić dłużników w pracy i miejscu zamieszkania. Takie kompetencje przysługują jednak komornikowi, nawet wtedy, gdy dłużnikiem jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej.
Dla komornika nie jest istotne, w jakim charakterze występuje dłużnik i czy prowadzi jakąkolwiek działalność gospodarczą. Najważniejsze jest ustalenie, czy dana osoba rzeczywiście jest dłużnikiem oraz czy posiada majątek wystarczający chociażby do częściowego uregulowania istniejących zobowiązań. W praktyce oznacza to, że komornicy mogą podejmować takie same czynności egzekucyjne względem przedsiębiorców, jakie pojawiają się, gdy dłużnikami są osoby fizyczne nieprowadzące żadnej działalności gospodarczej.
Tytuł wykonawczy potrzebny do zajęcia majątku firmowego
Komornicy nigdy nie działają samodzielnie, tzn. do podjęcia przez nich jakiejkolwiek czynności egzekucyjnej niezbędne jest posiadanie tytułu wykonawczego, który stanowi podstawę do prowadzenia właściwego postępowania. Komornik działa zawsze z polecenia sądu lub wnioskodawcy, który jest najczęściej wierzycielem. Tytułem wykonawczym może być wiele dokumentów, przy czym ważne jest, aby posiadały one tzw. klauzulę wykonalności nadawaną przez właściwy sąd – jest to pieczątka stawiana na tytule egzekucyjnym, która uprawnia komornika do podjęcia konkretnych działań (jeśli na tytule egzekucyjnym brak będzie takiej klauzuli, komornik odmówi wszczęcia postępowania egzekucyjnego).
Do najpopularniejszych tytułów egzekucyjnych, które pozwalają zainicjować postępowanie przed komornikiem, należą:
- prawomocne orzeczenie sądu, np. nakaz zapłaty;
- orzeczenie sądu nieprawomocne, ale podlegające rygorowi natychmiastowej wykonalności;
- prawomocne orzeczenie referendarza sądowego;
- orzeczenie referendarza sądowego podlegające rygorowi natychmiastowej wykonalności;
- wyrok sądu polubownego;
- ugoda zawarta przed sądem polubownym lub przed mediatorem, o ile zostanie zatwierdzona przez sąd;
- wszelkie inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej (na przykład orzeczenie sądu wydane w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, bankowy tytuł egzekucyjny, ostateczna decyzja administracyjna, wyciąg z listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym lub układowym danej firmy).
Zajęcie komornicze w przedsiębiorstwie
Komornik, który dysponuje poprawnie wystawionym tytułem egzekucyjnym, może rozpocząć swoje czynności – mają one na celu jak najpełniejsze odzyskanie zaległości na rzecz oznaczonego wierzyciela. Pierwszą czynnością jest sporządzenie postanowienia o wszczęciu egzekucji, które następnie jest doręczane dłużnikowi za pomocą listu poleconego. W takim piśmie określa się m.in. strony postępowania (dłużnika oraz wierzyciela), wysokość istniejącego długu, podstawę dochodzenia należności (stosunek prawny, z którego wynika dług – np. umowa lub orzeczenie sądowe), tytuł egzekucyjny oraz termin na spłatę zobowiązania. Dodatkowo komornik poucza dłużnika o tym, że brak zapłaty lub zakwestionowania podjętych czynności będzie oznaczał możliwość wszczęcia egzekucji, tj. dokonania zajęcia mienia należącego do przedsiębiorcy.
Co do zasady komornik może zająć każdą rzecz majątkową, która należy do dłużnika – dotyczy to zarówno rzeczy ruchomych (samochodów, sprzętu komputerowego, mebli), jak i nieruchomości (lokali, hal produkcyjnych, mieszkań). Komornicy mogą także zajmować prawa przysługujące dłużnikom oraz środki finansowe zgromadzone zarówno w gotówce, jak i w formie elektronicznej na rachunkach bankowych.
Ustawodawca, mając na względzie to, że całkowite zajęcie komornicze mogłoby przyczynić się do upadłości firmy i jej całkowitego zamknięcia, wprowadził pewne ograniczenia, jeśli chodzi o możliwości dokonywania zajęcia komorniczego. Ta instytucja jest zbliżona do wyłączenia spod zajęcia wynagrodzenia za pracę osoby fizycznej w minimalnej wysokości. Zgodnie z treścią art. 1061 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego dłużnik prowadzący działalność gospodarczą w formie przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego, w razie gdy egzekucja zostanie skierowana do rzeczy niezbędnej do prowadzenia tej działalności, może wystąpić do sądu o wyłączenie tej rzeczy spod zajęcia, wskazując we wniosku składniki swego mienia, z których jest możliwe zaspokojenie roszczenia wierzyciela w zamian za rzecz zwolnioną. O wyłączeniu spod zajęcia sąd orzeka po wysłuchaniu stron, biorąc pod uwagę obok interesów wierzyciela i dłużnika również społeczno-gospodarcze znaczenie działalności gospodarczej dłużnika. Z chwilą wydania postanowienia zwalniającego spod zajęcia, w stosunku do mienia zastępczego określonego w postanowieniu następują skutki zajęcia. Komornik dokona niezwłocznie czynności z nim związanych. Wniosek o zwolnienie spod zajęcia może być zgłoszony również w skardze na czynności komornika.
Jak wynika z powyższego, komornik może zająć praktycznie każdą rzecz, która znajduje się w firmie. Jeśli jednak zdaniem przedsiębiorcy będzie przeszkadzało to w prowadzeniu działalności, może on wnioskować o wyłączenie spod zajęcia określonego przedmiotu.
Przykład 1.
Katarzyna prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, niestety wskutek zaniedbań swojej księgowej popadła w długi i ma wielu wierzycieli. Ostatecznie wobec kobiety zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne, wskutek którego komornik zajął komputer i drukarkę Katarzyny – do czasu, aż ureguluje ona swoje zobowiązania. Ze względu na charakter pracy (Katarzyna jest grafikiem komputerowym) działania komornika uniemożliwiają jej wykonywanie pracy i uzyskiwanie zarobków – ostatecznie kobieta utraciła w ten sposób możliwość spłaty długów, ponieważ bez komputera i drukarki nie będzie w stanie w ogóle pracować. Kobieta może jednak zawnioskować do sądu rejonowego, przy którym działa dany komornik, o to, aby komputer i drukarka zostały wyłączone spod zajęcia. Swoje stanowisko może uzasadnić tym, że powyższy sprzęt jest jej niezbędny do wykonywania działalności zarobkowej. Jeśli sąd przychyli się do wniosku Katarzyny, zwolni spod zajęcia komputer oraz drukarkę i będzie mogła ona z nich swobodnie korzystać. Nie spowoduje to oczywiście zakończenia postępowania egzekucyjnego, bo będzie ono trwało tak długo, aż kobieta spłaci swoje zobowiązania.
Warto w tym miejscu zaznaczyć również, że zgodnie z treścią art. 829 pkt 4 kpc zajęciu komorniczemu nie podlegają narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych. Przykład obrazujący to, czego nie może zająć komornik, został wyrażony m.in. w uchwale Sądu Najwyższego z 30 maja 1996 roku (sygn. akt III CZP 56/96), zgodnie z którą samochód osobowy stanowiący własność dłużnika i wykorzystywany przez niego do osobistej pracy zarobkowej w charakterze taksówkarza może być – stosownie do konkretnych okoliczności – uznany za przedmiot niepodlegający egzekucji.
W przypadku osób, które wykonują swoją działalność na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, istotna może być także regulacja zawarta w treści art. 829 pkt 5 kpc, zgodnie z którą nie podlegają zajęciu komorniczemu u dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę – pieniądze w kwocie, która odpowiada niepodlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nieotrzymującego stałej płacy lub u dłużnika będącego osobą fizyczną wykonującą działalność gospodarczą – pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie.
Zajęcie komornicze w firmie - Podsumowanie
Zajęcie komornicze w firmie każdorazowo może odbyć się na podstawie prawidłowego tytułu wykonawczego, którym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w sądową klauzulę wykonalności. Zajęcia może dokonać wyłącznie komornik i sąd, takie prawo nigdy nie przysługuje żadnej firmie windykacyjnej. Co do zasady komornik może dokonać zajęcia każdego przedmiotu i prawa należącego do przedsiębiorstwa, przy czym dłużnik może wnioskować o zwolnienie spod zajęcia tych rzeczy, które są mu niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej. Stosowny wniosek powinien wówczas złożyć do sądu rejonowego, przy którym działa komornik, który dokonał właściwego zajęcia. Niezależnie od tego Kodeks postępowania cywilnego wskazuje w art. 829 katalog praw i przedmiotów, które z mocy prawa są wyłączone spod zajęcia komorniczego na określony czas.
