Potrącenie z wynagrodzenia na rzecz syndyka – kompendium wiedzy dla pracownika i pracodawcy

Potrącenie z wynagrodzenia na rzecz syndyka są istotnym elementem postępowania upadłościowego, dotyczącego zarówno konsumentów, jak i przedsiębiorców. Syndyk pełni funkcję zarządcy masy upadłościowej i ma obowiązek zabezpieczenia interesów wierzycieli poprzez odpowiednie potrącanie części wynagrodzenia dłużnika. Artykuł omawia szczegółowo regulacje prawne, praktyczne aspekty tych potrąceń oraz prawa i obowiązki zarówno pracowników, jak i pracodawców. Wyjaśniamy również najczęściej pojawiające się problemy i podpowiadamy sposoby ich rozwiązania. Wiedza ta jest niezbędna dla prawidłowego zarządzania sytuacją finansową osoby objętej postępowaniem upadłościowym.

Podstawy prawne potrąceń

Główne regulacje prawne dotyczące potrąceń z wynagrodzenia są zawarte w Ustawie Prawo upadłościowe z 2003 roku oraz w Kodeksie pracy z 1974 roku. Kp w artykule 87 określa szczegółowo zakres dopuszczalnych potrąceń, a prawo upadłościowe precyzuje składniki majątku wchodzące w skład masy upadłościowej. Istotnym dokumentem jest także Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 listopada 2021 roku, które reguluje procedury dokumentowania potrąceń. Ważne jest, aby zarówno pracodawcy, jak i pracownicy mieli świadomość tych przepisów, gdyż ich nieprzestrzeganie może skutkować odpowiedzialnością prawną. Dlatego warto regularnie konsultować się z profesjonalistami, aby uniknąć błędów interpretacyjnych.

Na czym polega upadłość konsumencka?

Upadłość konsumencka to sądowa procedura przeznaczona dla osób fizycznych, które stały się niewypłacalne, czyli nie są w stanie regulować swoich zobowiązań finansowych. Jej głównym celem jest oddłużenie dłużnika – umożliwienie mu umorzenia całości lub części długów, których nie jest w stanie spłacić, i danie szansy na nowy start finansowy. Kluczową rolę w całym postępowaniu odgrywa syndyk, którego zadaniem jest skuteczne oddłużenie osoby zadłużonej.

Rola syndyka w postępowaniu upadłościowym

Syndyk to kluczowa postać w postępowaniu upadłościowym. Jest on specjalistą mającym licencję doradcy restrukturyzacyjnego, powołanym przez sąd, staje się głównym organem prowadzącym sprawę po ogłoszeniu upadłości. Jego najważniejsze zadania to:

• przejęcie i zarządzanie majątkiem upadłego – syndyk obejmuje cały majątek dłużnika, zabezpiecza go przed zniszczeniem lub przejęciem przez osoby trzecie oraz zarządza nim do czasu jego likwidacji;
• likwidacja majątku – syndyk sprzedaje składniki majątku dłużnika, aby uzyskać środki na spłatę wierzycieli;
• sporządzenie listy wierzycieli i ocena ich roszczeń – syndyk ustala, komu i ile dłużnik jest winien, oraz weryfikuje zgłoszone wierzytelności;
• przygotowanie projektu planu spłaty wierzycieli – na podstawie analizy sytuacji finansowej i majątkowej dłużnika syndyk opracowuje propozycję planu spłaty, który przedstawia sądowi;
• współpraca z dłużnikiem – syndyk kontaktuje się z upadłym, zbiera informacje o jego sytuacji finansowej i rodzinnej, a także doradza w kwestiach związanych z upadłością;
• bezstronność i ochrona interesów obu stron – syndyk działa w interesie zarówno wierzycieli, jak i dłużnika, starając się jak najpełniej zaspokoić wierzycieli, ale nie doprowadzając dłużnika do skrajnego ubóstwa.

Syndyk wykonuje swoje zadania pod nadzorem sądu i sędziego-komisarza, a jego działania mają kluczowe znaczenie dla prawidłowego przebiegu procesu upadłościowego i skutecznego oddłużenia osoby zadłużonej.

Syndyk może dokonywać potrąceń z wynagrodzenia upadłego od dnia ogłoszenia upadłości. W praktyce syndyk współpracuje on z pracodawcą, instruując go w zakresie potrąceń. Ważne jest, aby syndyk działał zgodnie z obowiązującym prawem i transparentnie informował wszystkie strony postępowania.

Specyfika potrąceń na rzecz syndyka

Syndyk dokonuje potrąceń z wynagrodzenia od chwili ogłoszenia upadłości przez sąd, zarówno za pracę wykonaną przed ogłoszeniem upadłości, jak i po tym terminie. W przypadku upadłości konsumenckiej regulacje są łagodniejsze niż w przypadku przedsiębiorców, szczególnie w zakresie kwoty wolnej od potrąceń. Syndyk działa zgodnie z hierarchią wierzycieli ustaloną przez prawo upadłościowe, zaspokajając najpierw koszty postępowania, następnie wierzycieli uprzywilejowanych, a dopiero potem pozostałych wierzycieli. Przykładowo, jeśli syndyk dokonuje potrąceń z wynagrodzenia w wysokości 6000 zł, to w pierwszej kolejności pokryje koszty administracyjne, a pozostałą część przeznaczy na roszczenia wierzycieli. 

Problem jednak polega na tym, że syndyk nie jest takim organem jak komornik czy organ egzekucyjny administracyjny. Natomiast przepisy kp czy Kodeksu postępowania cywilnego, a nawet ustawa o egzekucji w administracji nie określają procedury potrąceń na rzecz syndyka.

W rezultacie pracodawca ma do wyboru 2 drogi, z których może korzystać w przypadku otrzymania zawiadomienia o zajęciu wynagrodzenia przez syndyka, a mianowicie:

1. stosować takie przepisy i procedury jak w przypadku potrącenia komorniczego,
2. przelewać całości wynagrodzenia (w kwocie netto) na konto syndyka – w takiej sytuacji to syndyk ma za zadanie ustalić odpowiednią kwotę wolną od zajęcia i przekazać ją pracownikowi-dłużnikowi.

Jednak w powszechnej praktyce najczęściej wybierana jest pierwsza opcja.

Kwota wolna od potrąceń w postępowaniu upadłości konsumenckiej

Od 24 marca 2020 roku Prawo upadłościowe zawiera przepisy, które mają na celu zapewnienie osobom fizycznym w upadłości minimalnych środków finansowych, pozwalających na samodzielne utrzymanie się – zarówno osobom samotnym, jak i rodzinom – bez konieczności korzystania z pomocy społecznej.

W przypadku ogłoszenia upadłości osoby fizycznej do masy upadłości nie wchodzi ta część dochodu upadłego, która – łącznie z innymi dochodami wyłączonymi z masy upadłości – odpowiada następującym kwotom:

• dla osoby samotnie gospodarującej: 150% kryterium dochodowego osoby samotnej określonego w ustawie o pomocy społecznej (w 2025 roku jest to 1515 zł netto),
• dla osoby utrzymującej rodzinę: iloczyn liczby osób pozostających na utrzymaniu upadłego (wraz z upadłym) oraz 150% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie (w 2025 roku – 1234,50 zł netto na osobę).

W praktyce oznacza to, że np. osoba samotna w upadłości konsumenckiej w 2025 roku ma zagwarantowaną kwotę wolną od potrąceń w wysokości 1515 zł netto, a osoba utrzymująca 3-osobową rodzinę – 4938 zł netto (4 × 1234,50 zł).

Przepisy te mają na celu powiązanie ochrony dochodu dłużnika w upadłości z kryteriami dochodowymi uprawniającymi do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

Ponadto sędzia-komisarz – na wniosek upadłego lub syndyka – może indywidualnie określić zakres wyłączenia z masy upadłości części dochodu upadłego, biorąc pod uwagę szczególne potrzeby upadłego i osób na jego utrzymaniu, takie jak stan zdrowia czy potrzeby mieszkaniowe. Na takie postanowienie przysługuje zażalenie zarówno upadłemu, jak i wierzycielom.

Obowiązek ustalania kwoty wyłączonej z masy upadłości spoczywa formalnie na syndyku, jednak często to pracodawca, wypłacając wynagrodzenie, dokonuje potrąceń zgodnie z przepisami kp oraz Prawa upadłościowego. Dlatego też istotne jest, aby pracodawca współpracował z syndykiem, który przekazuje mu niezbędne informacje, w szczególności dotyczące sytuacji rodzinnej pracownika, aby prawidłowo ustalić część wynagrodzenia niepodlegającą zajęciu.

Ogólne zasady potrąceń z wynagrodzenia

Z wynagrodzenia pracownika-dłużnika mogą być potrącane różne składniki, takie jak wynagrodzenie zasadnicze, premie, dodatki funkcyjne oraz ekwiwalenty pieniężne. Potrącenia obejmują zobowiązania alimentacyjne, należności niealimentacyjne oraz kary pieniężne. 

Ponadto przepisy określają 2 ważne elementy dotyczące potrąceń, a dokładniej:

• kwotę wolną od potrąceń – jest to minimalna część wynagrodzenia pracownika, której nie można zająć na poczet długów podczas dokonywania potrąceń z wynagrodzenia. Jej celem jest zapewnienie pracownikowi środków do życia, nawet w przypadku egzekucji komorniczej lub innych potrąceń. Kwota wolna od potrąceń przy egzekucji należności innych niż alimentacyjne wynosi równowartość minimalnego wynagrodzenia za pracę netto, przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i podatku dochodowego czy składek na PPK. Co ważne, kwota wolna od potrąceń nie obowiązuje w przypadku potrąceń alimentacyjnych;
• część wynagrodzenia podlegającą potrąceniu (zależy od rodzaju potrącenia). Art. 87 § 3 kp wskazuje, że potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach: 
• w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości ⅗ wynagrodzenia,
• w razie egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych – do wysokości ½ wynagrodzenia.

Przykład 1. 

Pracodawca otrzymał wezwanie do dokonania potrąceni z wynagrodzenia pracownika z uwagi na postępowanie upadłości konsumenckiej. Kwota całkowitego zadłużenia wynosi 168 545 zł i jest to potrącenie niealimentacyjne. W pierwszym miesiącu ustalenie kwoty potrącenia wyglądało następująco:

1. Składniki wynagrodzenia pracownika:

• wynagrodzenie zasadnicze: 6550,00 zł
• premia regulaminowa: 300,00 zł
• dodatek funkcyjny: 150,00 zł
• wynagrodzenie za nadgodziny: 458,56 zł
• SUMA: 7458,56 zł

2. Kwota wolna od potrąceń: pracownik nie jest uczestnikiem PPK oraz nie korzysta ze zwolnienia z podatku; podstawowe KUP i kwota zmniejszająca podatek – 3510,92 zł

3. Potrącenia niealimentacyjne, czyli potrącenie ½ wynagrodzenia pracownika

4. Obliczenia:

• Podstawa potrącenia: 5414,75 zł netto (z kwoty 7458,56 zł brutto)
• Maksymalna kwota potrącenia 5414,75 zł × ½ = 2707,38 zł
• Kwota wolna od potrąceń: 3510,92 zł
• Ustalenie kwoty możliwej do potrącenia (kwota netto – kwota wolna od potrąceń):
• 5414,75 zł – 3510,92 = 1903,83 zł

W tym miesiącu pracodawca może potrącić z wynagrodzenia pracownika kwotę 1903,83 zł. Pozostałą kwotę zadłużenia należy potrącać w kolejnych miesiącach.

Potrącenie z wynagrodzenia na rzecz syndyka a obowiązki pracodawcy

Pracodawca ma obowiązek poinformowania syndyka o zatrudnieniu osoby, wobec której ogłoszono upadłość. Ponadto musi regularnie przekazywać informacje o wysokości wynagrodzenia oraz prawidłowo obliczać i terminowo przekazywać potrącane kwoty. Niedopełnienie tych obowiązków może skutkować konsekwencjami finansowymi, w tym odpowiedzialnością za powstałe zaległości. Pracodawca powinien także współpracować z syndykiem przy zmianach warunków zatrudnienia lub rozwiązaniu umowy o pracę z pracownikiem upadłym. Dobra komunikacja i terminowość w działaniach pracodawcy są kluczowe dla sprawnego przebiegu postępowania.

Prawa i obowiązki pracownika (upadłego)

Pracownik, wobec którego prowadzone jest postępowanie upadłościowe, ma prawo do zachowania kwoty wolnej od potrąceń oraz do kwestionowania wysokości dokonywanych potrąceń. Pracownik musi aktywnie współpracować z syndykiem, dostarczając wymagane informacje i dokumenty oraz informując o wszelkich zmianach w swojej sytuacji zawodowej lub dochodach. Przykładowo, jeśli syndyk dokonuje zbyt wysokich potrąceń, pracownik może złożyć formalny sprzeciw do sędziego-komisarza. Obowiązkiem pracownika jest bieżąca współpraca i przestrzeganie obowiązujących przepisów, co pomaga uniknąć dodatkowych komplikacji.

Podsumowanie

Zrozumienie zasad potrąceń na rzecz syndyka oraz obowiązków stron jest niezbędne do uniknięcia błędów oraz efektywnego zarządzania procesem upadłościowym. Warto regularnie konsultować się ze specjalistami, aby zapewnić prawidłowe stosowanie przepisów i unikać niepotrzebnych konfliktów. Świadomość prawna oraz współpraca między wszystkimi uczestnikami procesu jest kluczem do sukcesu w zarządzaniu finansami w trakcie postępowania upadłościowego.