Jednym z najczęściej stosowanych środków egzekucji komorniczej jest zajęcie wynagrodzenia za pracę. W przepisach art. 87–91 Kodeksu pracy określono zasady dokonywania potrąceń z wynagrodzenia, a także ograniczenia egzekucji, służące pozostawieniu w dyspozycji pracownika-dłużnika środków pieniężnych pozwalających na zaspokojenie jego podstawowych potrzeb życiowych. Jednym z takich ograniczeń jest kwota wolna od potrąceń.
Potrącenia z wynagrodzenia za pracę
Z wynagrodzenia za pracę – po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, w rozumieniu Ustawy z dnia 4 października 2018 roku o pracowniczych planach kapitałowych, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania – podlegają potrąceniu, bez zgody pracownika, tylko następujące należności:
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
- zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;
- kary pieniężne przewidziane w art. 108 kp.
Potrąceń dokonuje się w podanej wyżej kolejności.
Potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:
- w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości 3/5 wynagrodzenia;
- w razie egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych – do wysokości 1/2 wynagrodzenia.
Potrącenia, o których mowa wyżej w pkt 2 i 3, nie mogą w sumie przekraczać połowy wynagrodzenia, a łącznie z potrąceniami, o których mowa w pkt 1 – 3/5 wynagrodzenia. Niezależnie od tych potrąceń kary pieniężne potrąca się w granicach określonych w art. 108 kp (kara pieniężna za jedno przekroczenie – naruszenie obowiązków pracowniczych, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności, nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika, a łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać dziesiątej części wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty po dokonaniu potrąceń, o których mowa wyżej w pkt 1–3).
Z wynagrodzenia za pracę odlicza się, w pełnej wysokości, kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.
Przykład 1.
Pracodawca wypłaca wynagrodzenia za dany miesiąc jeszcze przed jego zakończeniem, najpóźniej 27. dnia tego miesiąca. Wynagrodzenie za marzec wypłacono pracownikowi 26 marca. 27–31 marca, a więc już po wypłacie wynagrodzenia, pracownik był niezdolny do pracy z powodu choroby, co oznacza, że za te dni przysługuje mu, zamiast wynagrodzenia za pracę, zasiłek chorobowy. Zatem z wynagrodzenia za pracę za kwiecień pracodawca ma prawo odliczyć, w pełnej wysokości, kwotę wynagrodzenia za pracę za dni 27–31 marca i wypłacić pracownikowi w to miejsce zasiłek chorobowy za te dni.
Kwoty wolne od potrąceń
Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:
- minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy (w 2022 roku jest to kwota 3010,00 zł), po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
- 75% kwoty, o której mowa w pkt 1 – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi;
- 90% kwoty, o której mowa w pkt 1 – przy potrącaniu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108.
Kwoty wolne od potrąceń w przypadkach dotyczących poszczególnych pracowników mogą się różnić zależnie od wysokości kosztów uzyskania przychodów (podstawowych albo podwyższonych), zastosowania albo niezastosowania kwoty zmniejszającej podatek dochodowy od osób fizycznych oraz uczestnictwa albo braku uczestnictwa pracownika w pracowniczym planie kapitałowym (PPK). Na przykład dla pracownika, którego przychody ze stosunku pracy nie są zwolnione od podatku i który nie jest uczestnikiem PPK, kwoty wolne od potrąceń, przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, będą wynosić w 2022 roku:
- 2363,56 zł – przy podstawowych kosztach uzyskania przychodów i kwocie zmniejszającej podatek;
- 1964,56 zł – przy podstawowych kosztach uzyskania przychodów, bez kwoty zmniejszającej podatek;
- 2363,56 zł – przy podwyższonych kosztach uzyskania przychodów i kwocie zmniejszającej podatek;
- 1973,56 zł – przy podwyższonych kosztach uzyskania przychodów, bez kwoty zmniejszającej podatek.
Niepełny wymiar czasu pracy
Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwoty wolne od potrąceń ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.
Przykład 2.
Biorąc pod uwagę wymienione wyżej kwoty wolne od potrąceń, które odnoszą się do pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu, przedstawić można następujące, przykładowe kwoty wolne, w odniesieniu do pracowników niepełnoetatowych:
1 etat | 0,75 etatu | 0,50 etatu | 0,25 etatu |
2363,56 zł | 1772,67 zł | 1181,78 zł | 590,89 zł |
1964,56 zł | 1473,42 zł | 982,28 zł | 491,14 zł |
2363,56 zł | 1772,67 zł | 1181,78 zł | 590,89 zł |
1973,56 zł | 1480,17 zł | 986,78 zł | 493,39 zł |
Czy kwota wolna od potrąceń ulega zmniejszeniu, gdy pracownik nie przepracował pełnego miesiąca?
Państwowa Inspekcja Pracy, udzielając odpowiedzi na pytanie, jak ustalić kwotę wolną od potrąceń dla pracowników, którzy nie przepracowali pełnego miesiąca, a ich wynagrodzenie podlega egzekucjom komorniczym, stwierdziła: „Kwotę wolną od potrąceń można zmniejszyć proporcjonalnie tylko w przypadku pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy (art. 871 pkt 2 kp). Natomiast gdy pracownik jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, ale nie przepracował pełnego miesiąca (np. ustanie stosunku pracy w trakcie miesiąca), brak jest przepisów pozwalających na zmniejszenie kwoty wolnej od potrąceń. Jeżeli wynagrodzenie pełnoetatowego pracownika do wypłaty ze względu na zatrudnienie tylko przez część miesiąca będzie niższe niż minimalne, a tym samym niższe niż obowiązująca pracownika wysokość kwoty wolnej od potrąceń, pracodawca nie będzie mógł dokonać potrącenia niealimentacyjnego z wynagrodzenia pracownika” [www.pip.gov.pl].
Przykład 3.
Strony rozwiązały umowę o pracę 15 czerwca, w związku z czym wynagrodzenie pracownika za połowę czerwca po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych (pracownik nie jest uczestnikiem PPK) wyniosło 3000,00 zł. Z uwagi na zajęcie komornicze wynagrodzenia pracownika na poczet należności niealimentacyjnych przysługująca mu kwota wolna od potrąceń wynosiła 2363,56 zł miesięcznie (niezależnie od tego, czy pracownik przepracuje pełny miesiąc, czy tylko jego część). Zatem z wynagrodzenia za połowę czerwca potrącono pracownikowi na zaspokojenie egzekwowanych należności kwotę 636,44 zł (3000,00 zł - 2363,56 zł = 636,44 zł).
Przykład 4.
Pracownik został zatrudniony 7 maja. Jego wynagrodzenie za pracę zostało zajęte na poczet należności alimentacyjnych. W związku z tym nie korzysta on z kwoty wolnej od potrąceń. Wynagrodzenie pracownika za przepracowaną część maja wyniosło 5300,00 zł, po odliczeniach dokonywanych przed ustaleniem kwoty, z której dokonuje się potrąceń. Z tej kwoty dokonano potrącenia kwoty 3180,00 zł, na zaspokojenie roszczeń alimentacyjnych (5300,00 zł × 3/5 = 3180,00 zł).
Kodeksowa instytucja kwot wolnych od potrąceń, podobnie jak ustalone w przepisach ułamkowo limity dokonywania potrąceń z różnych tytułów, gwarantuje pracownikom ochronę ekonomiczną – zapewnia środki na zaspokojenie ich podstawowych potrzeb. Nie dotyczy to jednak potrąceń służących zaspokojeniu roszczeń alimentacyjnych – w tym przypadku obowiązuje jedynie limit dokonywania potrąceń do wysokości 3/5 wynagrodzenia, bez kwot wolnych od potrąceń.
