Z uwagi na trudną sytuację finansową możliwe jest przystąpienie do długu przez członka rodziny. Warto zatem przeanalizować, jakie skutki podatkowe wywoła taka sytuacja po stronie głównego dłużnika. Przede wszystkim skoncentrujemy się na przepisach ustawy PIT.
Przystąpienie do długu - na czym polega?
Na wstępie zastanówmy się nad cywilnoprawną konstrukcją przystąpienia do długu.
Jak wskazał SA w Warszawie w wyroku z 23 maja 2016 roku (I ACa 1138/15), umowa kumulatywnego przystąpienia do długu nie została uregulowana w przepisach prawnych, ale jest jednak dopuszczalna na zasadzie swobody umów. Nie wymaga formy szczególnej, a jej skutek polega na tym, że dotychczasowy dłużnik – w odróżnieniu od przejęcia długu – nie zostaje zwolniony z długu, pozostaje więc dłużnikiem, przy czym obok niego pojawia się przystępujący do długu jako drugi dłużnik.
W rezultacie następuje pomnożenie podmiotów po stronie długu w stosunku zobowiązaniowym o niezmienionej treści.
Innymi słowy, czynność kumulatywnego przystąpienia do długu nie prowadzi do zwolnienia dłużnika dotychczasowego z ciążących na nim obowiązków. Podmiot przystępujący staje się dłużnikiem dodatkowym i podnosi odpowiedzialność solidarną wraz z dłużnikiem pierwotnym. Wskutek kumulatywnego przystąpienia do długu nie powstaje nowa więź obligacyjna między wierzycielem a nowym dłużnikiem, bo dług ciążący na dotychczasowym dłużniku po prostu staje się długiem, za który odpowiada również podmiot przystępujący.
Na kumulatywne przystąpienie do długu konieczna jest zgoda wierzyciela. Do takiej czynności może dojść w wyniku porozumienia zawartego między przystępującym (nowym dłużnikiem) i wierzycielem, a do wywołania skutków prawnych nie jest niezbędna zgoda dłużnika (wyrok SA w Szczecinie z 1 sierpnia 2019 roku, I ACa 643/18).
W momencie przystąpienia do długu pojawia się po stronie obu dłużników (starego i nowego) odpowiedzialność solidarna. Ta z kolei została opisana w Kodeksie cywilnym (kc).
W myśl art. 366 § 1 kc kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników). Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani.
Z istoty solidarnej odpowiedzialności dłużników wynika, że aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani. Każdy z dłużników solidarnych odpowiada więc za całość długu, a nie tylko część, jaką można by mu przypisać poprzez np. równy podział kwoty długu pomiędzy zobowiązanych.
Wskazać jednak należy, że stosownie do art. 376 § 1 Kodeksu cywilnego, jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.
Treść powyższego przepisu wskazuje więc, że z chwilą spełnienia świadczenia przestaje istnieć jakikolwiek stosunek pomiędzy wierzycielem a współdłużnikami solidarnymi. Natomiast dłużnik, który spełnił świadczenie, przestaje być współdłużnikiem solidarnym i staje się wierzycielem dla pozostałych współdłużników.
Przystąpienie do długu neutralne na gruncie podatku PIT
Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy PIT przychodem są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
Za przychody podatkowe mogą być uznane tylko takie świadczenia, które nie mają charakteru zwrotnego. Przychód jest bowiem w istocie określonym przyrostem majątkowym, a zatem jego otrzymanie musi mieć charakter definitywny.
Aby zatem mówić o przychodzie podlegającym opodatkowaniu, musi wystąpić przysporzenie majątkowe rozumiane jako zwiększenia aktywów podatnika lub też zmniejszenie zobowiązań podatnika.
Tymczasem w momencie przystąpienia do długu i w momencie dokonywania spłaty przez nowego dłużnika – z uwagi na omówioną konstrukcję odpowiedzialności solidarnej – nie powstaje przychód podatkowy, ponieważ nowy dłużnik spłaca własne zobowiązanie.
W sytuacji, gdy strona zobowiązania solidarnego spłaca całość zadłużenia, czyni to w zamiarze zwolnienia się z długu, poprzez samą zapłatę całości w ten sposób spłaca własny dług, a nie cudzy.
Jak podał Dyrektor IS w Bydgoszczy w interpretacji z 8 lutego 2013 roku (nr ITPB2/415-1023/12/TJ), spłata na rzecz banku całości zobowiązania wynikającego z zawartej umowy kredytu przez dłużników solidarnych również zobowiązanych z tytułu tej umowy, nie spowoduje w momencie jej dokonania powstania dla podatnika przychodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. W takiej sytuacji nie występuje bowiem trwałe przysporzenie w majątku, a jedynie dochodzi do zmiany podmiotu, wobec którego pozostaje on zobowiązany w związku z wynikającą z umowy kredytowej wierzytelnością.
Przykład 1.
Czy przystąpienie do długu rodzi konieczność rozpoznania przychodu podatkowego w rozumieniu ustawy PIT?
Syn zaciągnął kredyt konsumencki w banku, którego jednak nie był w stanie samodzielnie spłacić. W związku z tym jego matka przystąpiła do długu jako dłużnik solidarny i spłaciła całość zadłużenia. Taka okoliczność jest dla syna neutralna podatkowo na gruncie podatku PIT. Po jego stronie nie pojawia się przychód podlegający opodatkowaniu. Nie jest to przychód z nieodpłatnych świadczeń ani też żadne inne przysporzenie majątkowe.
Przystąpienie do długu neutralne na gruncie podatku SD oraz PCC
Końcowo warto także wiedzieć, że przystąpienie do długu i spłata zadłużenia nie stanowi darowizny. Wynika to z analogicznych argumentów, tzn. przystępujący dłużnik spłaca w takim wypadku własne zobowiązanie, w związku z czym drugi z dłużników nie staje się w tym wypadku podmiotem obdarowanym.
Przypadek przystąpienia do długu nie został też wymieniony w katalogu czynności opodatkowanych podatkiem PCC (art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych). Z tego też względu nie pojawia się tutaj obowiązek w podatku PCC, o czym też stanowi pismo z 28 lutego 2020 roku wydane przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, nr 0111-KDIB2-3.4014.81.2019.3.MD.
Reasumując powyższe rozważania, należy zatem wskazać, że z uwagi na konstrukcję solidarnej odpowiedzialności dłużników przystąpienie do długu jest neutralne w kontekście podatku PIT oraz innych zobowiązań podatkowych.
