Jeżeli spółka z ograniczoną odpowiedzialnością ma długi, może się zdarzyć, że do odpowiedzialności za zapłatę tych należności zostaną pociągnięci także członkowie zarządu tej spółki. Jak mogą się bronić przed płaceniem długów spółki? Sprawdzamy, jakie są zasady odpowiedzialności członków zarządu za długi.
Zasady odpowiedzialności członków zarządu za długi spółki z o.o.
Jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.
Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że:
- we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości;
- w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu;
- niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy;
- pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, wierzyciel nie poniósł szkody.
Zgłoszenie wniosku o upadłość we właściwym terminie
Członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki, jeżeli we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości.
Warto jednak zwrócić uwagę na wydane w ostatnim czasie orzeczenie Sądu Najwyższego, w którym sąd wskazuje, że: „Chociaż określenie »właściwy czas« do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w rozumieniu art. 299 § 2 ksh powinno być interpretowane z uwzględnieniem przepisów zawartych w prawie upadłościowym, to jednak nie można – dla celów jego wykładni – przenosić na grunt art. 299 § 2 ksh wymagania, aby dochowany został termin określony w art. 21 ust. 1 prawa upadłościowego. Właściwy czas w rozumieniu art. 299 § 2 ksh oznacza w związku z tym taki moment, w którym wprawdzie wszystkich wierzycieli nie da się już zaspokoić, ale istnieje jeszcze majątek spółki pozwalający na co najmniej częściowe zaspokojenie jej wierzycieli w postępowaniu upadłościowym” (Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 19 kwietnia 2021 roku, I CSK 40/21).
Jak wskazuje orzecznictwo: „Czasem właściwym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w rozumieniu art. 299 § 2 ksh jest czas, gdy wprawdzie dłużnik spłaca jeszcze niektóre długi, ale wiadomo już, że ze względu na brak środków nie będzie mógł zaspokoić wszystkich swoich wierzycieli. Czasem właściwym nie jest więc dopiero czas, gdy dłużnik przestał już całkowicie spłacać swoje długi i nie ma majątku do ich zaspokojenia. »Właściwy czas« w rozumieniu art. 299 § 2 ksh nie może być rozumiany jako moment, gdy majątek spółki nie wystarcza nawet na częściowe zaspokojenie wierzycieli i kosztów postępowania upadłościowego, a więc gdy spółka jest już bankrutem. […] Dopiero wykazanie przez członka zarządu, że nawet gdyby wniosek o upadłość został zgłoszony i w toku postępowania upadłościowego wierzytelność wierzyciela spółki nie zostałaby zaspokojona, zwalniałoby pozwanego z odpowiedzialności” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie – I Wydział Cywilny z 11 marca 2019 roku, I AGa 144/18).
Brak winy w niezgłoszeniu wniosku o upadłość
Członek zarządu spółki z o.o. nie odpowiada za zobowiązania spółki, jeżeli wykaże, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy.
Orzecznictwo stoi na stanowisku, że: „Wykazanie braku winy członka zarządu spółki w niezgłoszeniu wniosku o upadłość jest oczywiście trudne, gdyż członek zarządu z mocy art. 293 § 2 ksh zobowiązany jest do dochowania staranności uwzględniającej zawodowy charakter jego działalności. Brak winy członka zarządu będzie więc zachodził w takich wyjątkowych sytuacjach jak długotrwała choroba czy niedopuszczenie go do informacji dotyczących spółki, pod warunkiem jednak podejmowania czynności w tym celu idących” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydział Cywilny z 17 października 2019 roku, I AGa 374/18).
Warto również wskazać, że zdaniem orzecznictwa: „Odpowiedzialności członka zarządu nie uchyla umowa łącząca członków zarządu co do sposobu kierowania sprawami spółki, w szczególności ustalony umownie podział czynności. Tego rodzaju umowa ma znaczenie tylko wewnątrzorganizacyjnie. Przepis art. 299 ksh chroniący interes wierzycieli ma charakter bezwzględnie obowiązujący i nie może być pozbawiony skuteczności przez porozumienie wspólników. Tylko taka sytuacja faktyczna, która rzeczywiście i obiektywnie uniemożliwia uczestniczenie w czynnościach zarządzania sprawami spółki, może uzasadniać wniosek o istnieniu okoliczności przewidzianych § 2 tego artykułu, zwalniających członka zarządu od odpowiedzialności” (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 15 maja 2014 roku, II CSK 446/13).
Brak szkody jako przesłanka wyłączająca odpowiedzialność członka zarządu
Członek zarządu spółki z o.o. może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, wierzyciel nie poniósł szkody.
Jak wskazuje orzecznictwo: „Skuteczne powołanie się przez członka zarządu na omawianą przesłankę wymaga więc wykazania, że stopień zaspokojenia wierzyciela byłby identyczny także w sytuacji zgłoszenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości. Decydujące znaczenie ma zatem stan majątku spółki w chwili właściwej dla złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w rozumieniu art. 21 Ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku – Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2009 roku Nr 175, poz. 1361 ze zm.), a nie chwila umorzenia prowadzonej przeciwko spółce egzekucji z powodu jej bezskuteczności” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – V Wydział Cywilny z 22 marca 2013 roku, V ACa 69/13).
Ponadto judykatura podkreśla, że: „W celu stwierdzenia braku szkody w rozumieniu art. 299 § 2 Kodeks spółek handlowych po stronie niezaspokojonego wierzyciela spółki konieczne jest wykazanie, że w postępowaniu upadłościowym wierzyciel nie uzyskałby zaspokojenia, nawet gdyby to postępowanie wszczęto wcześniej. Pojęcie szkody na gruncie art. 299 § 1 ksh występuje bowiem w znaczeniu odbiegającym od klasycznej cywilistycznej definicji szkody rozumianej jako uszczerbek w prawnie chronionych dobrach, którego miarą jest różnica ich stanu z czasu poprzedzającego i następującego po zdarzeniu wywołującym szkodę. Jeżeli zatem potencjał majątkowy spółki obniżył się na skutek zaniechania przez członków zarządu zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, członkowie zarządu odpowiadają tylko w granicach obniżenia tego potencjału. Szkoda, o której mowa w art. 299 § 2 ksh, odpowiada różnicy w potencjale majątkowym spółki, jaka wystąpiła, a do której nie doszłoby, gdyby we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości spółki. Sytuacja, w której stopień zaspokojenia wierzyciela kształtowałby się tak samo mimo niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, oznacza zarazem brak adekwatnego związku przyczynowego między zaniechaniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez członka zarządu i szkodą doznaną przez wierzyciela” (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 6 listopada 2020 roku, I CSK 4/19).
