Szkoda całkowita w samochodzie firmowym a podatek VAT

Szacuje się, że w Polsce porusza się ponad 30 milionów pojazdów samochodowych. Tak znaczne zagęszczenie ruchu w niektórych rejonach kraju wymaga często wzmożonej uwagi od kierowców. Niekiedy z uwagi na pogodę, dużą liczebność pojazdów lub czynnik ludzki dochodzi do zdarzenia drogowego i w efekcie uszkodzenia pojazdu samochodowego. Uszkodzenia pojazdu mogą być różne, a niektóre kwalifikują się do stwierdzenia tzw. szkody całkowitej. Powstaje wtedy pytanie – co z podatkiem VAT u otrzymującego odszkodowanie? Sprawdź, jak wygląda szkoda całkowita w samochodzie firmowym na gruncie VAT!

Kiedy ma miejsce szkoda całkowita?

W niemal każdej działalności gospodarczej składnikiem majątku jest jakikolwiek pojazd samochodowy. Z uwagi na występującą dużą liczbę pojazdów samochodowych w skali kraju codziennie dochodzi do różnego rodzaju zdarzeń drogowych. Jednym z tych zdarzeń są wypadki samochodowe. Przyczyny są różne i nie należy ich upatrywać jedynie w liczebności pojazdów ogółem poruszających się po polskich drogach. Skutkiem wypadków samochodowych są różnego rodzaju uszkodzenia pojazdów, których rozmiar jest bardzo zróżnicowany. Niekiedy uszkodzenia pojazdu samochodowego w wyniku zdarzenia drogowego są tak rozległe, że właściciel zastanawia się nad opłacalnością jego naprawy. Zatem, gdy koszty naprawy uszkodzonego pojazdu samochodowego w wyniku zdarzenia drogowego przewyższają jego wartość ustaloną na dzień likwidacji szkody, ma miejsce tzw. szkoda całkowita.

Firma ubezpieczeniowa po dokonaniu oględzin (ekspertyzy) uszkodzonego pojazdu dokona jego kwalifikacji, czy ma miejsce szkoda całkowita, czy jednak nie. W zależności od tego udostępni ubezpieczonemu opcje likwidacji szkody (tzw. bezgotówkową, udokumentowaną przez serwis fakturą za prognozy kosztów naprawy).

Wprawdzie w bardzo wyjątkowych sytuacjach ubezpieczyciel może zdecydować o pozwoleniu na naprawę pojazdu, który uległ szkodzie całkowitej, jednak należy zaznaczyć, że nie będzie możliwe doprowadzenie go do stanu sprzed zdarzenia drogowego.

Odszkodowanie wypłacane ubezpieczonemu a podatek VAT

Zanim będzie mowa o kwestii VAT zawartej lub nie w wypłacanym odszkodowaniu, należy rozgraniczyć dwa przypadki.

Kiedy ubezpieczony jest:

• osobą prywatną albo przedsiębiorcą zwolnionym z podatku VAT,
• przedsiębiorcą będącym czynnym podatnikiem VAT.

Jeżeli właścicielem ubezpieczonego pojazdu jest osoba fizyczna nieprowadząca działalności, wówczas odszkodowanie wypłacane jest w kwocie brutto.

Jeśli właścicielem ubezpieczonego pojazdu jest przedsiębiorca, to powinien on uważać, gdyż firmy ubezpieczeniowe mogą nieprawidłowo zakwalifikować podatek VAT w kontekście naliczenia i wypłaty odszkodowania. 

Przedsiębiorca będący czynnym podatnikiem VAT otrzymuje z reguły odszkodowanie w kwocie netto, jeżeli używa pojazdu samochodowego wyłącznie dla celów działalności gospodarczej (stworzenie reguł wykluczających użytek prywatny, zgłoszenie pojazdu na formularzu VAT-26, jeżeli to konieczne, użytkowanie pojazdu wyłącznie dla celów działalności bez użytku prywatnego).

Przedsiębiorca będący czynnym podatnikiem VAT, który użytkuje pojazd samochodowy prywatnie i w działalności (odlicza 50% podatku VAT od wydatków eksploatacyjnych i opłat dotyczących tego pojazdu), otrzymuje z reguły odszkodowanie w kwocie netto + 50% podatku VAT niepodlegającego odliczeniu.

Przedsiębiorca, który z kolei jest podatnikiem zwolnionym z VAT, otrzymuje z reguły odszkodowanie w wartości brutto z uwagi na to, że jego status nie pozwala w ogóle do odliczenia podatku VAT.

W sprawie otrzymania odszkodowania w kwestii brutto czy netto wypowiedział się m.in. Sąd Najwyższy w uchwale z 11 września 2020 roku (sygn. III CZP 90/19), w której stwierdził, że: 

„[…] W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że odszkodowanie przysługujące na podstawie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego za szkodę powstałą w związku z ruchem tego pojazdu, ustalone według cen części zamiennych i usług obejmuje kwotę podatku od towarów i usług (VAT) w zakresie, w jakim poszkodowany nie może obniżyć podatku od niego należnego o kwotę podatku naliczonego. 

W sytuacji, gdy spełniając warunki do obniżenia kwoty należnego od niego podatku, podatnik z przysługującego mu prawa do obniżenia podatku nie skorzysta, zgodnie z zasadą […] tio lucri cum damno, nie powinno to mieć wpływu na ustalenie należnego odszkodowania, obowiązkiem poszkodowanego jest bowiem dążenie do ograniczenia rozmiarów szkody. Zakresem szkody może być zatem objęta niemożność odliczenia podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Czynność w postaci naprawy pojazdu podlega bowiem opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług jako usługa, podatek ten ma zatem charakter cenotwórczy.

Analogicznie w przypadku gdy na skutek zdarzenia szkodzącego wydatki na naprawę uszkodzonego pojazdu poniósł leasingobiorca, któremu przysługuje na podstawie art. 86a ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 106, z późn. zm. – dalej jako »u.p.t.u.«) prawo do odliczenia wyłącznie 50% podatku naliczonego od wydatków związanych z pojazdami samochodowymi, to odszkodowanie obejmuje podatek od towarów i usług w części, w jakiej leasingodawca nie jest uprawniony do jego odliczenia.

Jedynie odbiorca usługi jest uprawniony do ewentualnego odliczenia podatku od towarów i usług, w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych (art. 86 ust. 1 u.p.t.u.). Jeżeli pojazd samochodowy jest wykorzystywany wyłącznie do prowadzenia działalności gospodarczej podatnika podlegającej opodatkowaniu podatkiem VAT, przysługuje mu prawo do pełnego odliczenia tego podatku od kosztów naprawy powypadkowej (art. 86a ust. 1 u.p.t.u.). 

W przypadku natomiast, gdy dany pojazd jest wykorzystywany zarówno do celów działalności gospodarczej, jak i celów prywatnych podatnika, to przysługuje mu jedynie prawo do odliczenia podatku VAT w kwocie stanowiącej 50% podatku wynikającej z otrzymanej faktury za naprawę pojazdu (art. 86a ust. 1 u.p.t.u.).

W sytuacji, gdy leasingobiorca jako podmiot wyłącznie uprawniony do korzystania z pojazdu i jednocześnie zobowiązany do utrzymania uszkodzonego pojazdu w należytym stanie pokrywa koszty usług naprawczych, w skład, których wchodzi podatek od towarów i usług, to jest on poszkodowanym. W konsekwencji to jego możliwości odliczenia podatku od towarów i usług decydują o tym, czy i w jakim zakresie odszkodowanie może być pomniejszone o podatek VAT. Skoro finansujący przekazuje pojazd do wyłącznego korzystania leasingobiorcy, nie ponosi kosztów jego naprawy i nie jest nabywcą usługi opodatkowanej podatkiem od towarów i usług, okoliczność, że ma on status podatnika podatku VAT jest pozbawiona istotnego znaczenia”.

Przykład 1.

Przedsiębiorca będący podatnikiem zwolnionym podmiotowo z VAT użytkuje samochód osobowy stanowiący środek trwały w działalności. Ma on zarówno ubezpieczenie OC, jak i AC w odniesieniu do tego samochodu. W sierpniu 2023 roku przedsiębiorca miał wypadek ze swojej winy. Ubezpieczyciel zakwalifikował uszkodzony pojazd jako szkodę całkowitą. Zaproponował przedsiębiorcy wypłatę odszkodowania. Przedsiębiorca zgodził się i otrzymał odszkodowanie w kwocie brutto. Otrzymane odszkodowanie nie odnosiło żadnych skutków w podatku VAT.

Przykład 2.

Przedsiębiorca będący czynnym podatnikiem VAT użytkuje samochód osobowy stanowiący środek trwały w działalności. Ma on zarówno ubezpieczenie OC, jak i AC w odniesieniu do tego samochodu. Samochód użytkuje w działalności, ale także prywatnie, w związku z czym odlicza 50% podatku VAT naliczonego z faktur dokumentujących eksploatację danego pojazdu. W październiku 2023 roku przedsiębiorca miał wypadek nie ze swojej winy. Ubezpieczyciel zakwalifikował uszkodzony pojazd jako szkodę całkowitą. Zaproponował przedsiębiorcy wypłatę odszkodowania w kwocie netto. Przedsiębiorca nie zgodził się z wysokością otrzymanego odszkodowania i przesłał ubezpieczycielowi dokumenty i wyjaśnienia, że ma on prawo jedynie do odliczenia 50% podatku VAT. Ubezpieczyciel przystał na stanowisko przedsiębiorcy i wypłacił odszkodowanie w kwocie netto powiększone o 50% podatku VAT z uwagi na to, że przedsiębiorca dany pojazd użytkuje prywatnie i w działalności (w efekcie odlicza tylko 50% podatku VAT naliczonego z faktur za eksploatację tego pojazdu). Otrzymane odszkodowanie nie odnosiło żadnych skutków w podatku VAT.

Szkoda całkowita w samochodzie firmowym na gruncie VAT

Otrzymanie odszkodowania od ubezpieczyciela w wyniku zdarzenia drogowego, na którego skutek nastąpiła szkoda całkowita, nie będzie opodatkowane VAT.

Wypłata odszkodowania na skutek zdarzenia drogowego (uszkodzenia pojazdu samochodowego) stanowi zabezpieczenie przed utratą korzyści finansowych uzyskiwanych dzięki użytkowaniu w firmie pojazdu samochodowego.

Z kolei wypłata odszkodowania w sytuacji pojazdu leasingowego na skutek zdarzenia drogowego stanowi swoiste zabezpieczenie interesów leasingodawcy, które ma zrównoważyć utratę korzyści finansowych uzyskiwanych dzięki oddaniu w używanie pojazdu samochodowego leasingobiorcy w celach zarobkowych.

Analizując powyższe, otrzymanie odszkodowania nie będzie stanowiło ani dostawy towarów, ani świadczenia usług. Tak więc otrzymanie odszkodowania z tytułu kwalifikacji skutku zdarzenia drogowego jako szkody całkowitej nie będzie stanowiło ani towaru, ani usługi. Nie będzie zatem podlegało opodatkowaniu podatkiem VAT.