Stworzenie wynalazku wymaga nierzadko wielu miesięcy lub lat pracy oraz znacznej ilości pieniędzy. Nic więc dziwnego, że każdy, kto wytworzy nowe, rewolucyjne rozwiązanie, będzie dążył do zabezpieczenia interesów poprzez zdobycie patentu na swoje dzieło. Dzięki temu otrzymuje on „monopol” na wytwarzanie i użytkowanie konkretnego rozwiązania, co może dać mu dużą przewagę nad konkurencją oraz znaczące zyski. Nie zawsze jednak uzyskanie prawa ochrony będzie możliwe. Niekiedy bowiem na przeszkodzie do tego stanie powszechność udostępnienia wynalazku. Co to w praktyce oznacza i co na ten temat sądzi orzecznictwo?
Aby uzyskać ochronę, najważniejsza jest zdolność patentowa
Z ochrony patentowej nie może skorzystać każdy twórca nowego dzieła. Nie każdy twór bowiem może być nazwany wynalazkiem. Zatem, aby dane rozwiązanie mogło zostać opatentowane, konieczne jest, aby miał on zdolność patentową. Czym taka zdolność jest?
Zdolność patentowa to zespół cech, które muszą zaistnieć, aby wynalazek podlegał opatentowaniu. Co istotne, bez takiej zdolności nie możemy w ogóle mówić o wynalazku. Oznacza to, że bez zdolności patentowej nie może dojść do powstania ochrony przemysłowej, jednak sama zdolność nie oznacza z automatu, że dane rozwiązanie zostanie opatentowane.
Jak wskazuje Prawo własności przemysłowej, dany pomysł będzie stanowił wynalazek, o ile będzie w stanie spełnić wszystkie pozytywne przesłanki patentowe, a jednocześnie nie zajdą wobec niego żadne z przesłanek negatywnych.
Przesłanek pozytywnych jest 4 i aby można było mówić o ochronie patentowej, muszą zostać spełnione łącznie. Są to:
- techniczny charakter,
- nowość,
- poziom wynalazczy,
- przemysłowa stosowalność.
Jeżeli nawet zgłoszone rozwiązanie technologiczne spełni powyższe przesłanki, może nie zostać uznane przez Urząd Patentowy za wynalazek. Będzie tak, jeżeli zaistnieje którakolwiek z przesłanek negatywnych. Ochrony patentowej nie udziela się na:
- wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; nie uważa się za sprzeczne z porządkiem publicznym korzystania z wynalazku tylko dlatego, że jest to zabronione przez prawo;
- odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt, a także wytwory uzyskiwane takimi sposobami; przepis ten nie ma zastosowania do sposobów mikrobiologicznych lub innych sposobów technicznych ani do wytworów uzyskiwanych takimi sposobami, o ile nie są to odmiany roślin lub rasy zwierząt;
- sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach; przepis ten nie dotyczy produktów, a w szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce lub leczeniu.
Zdolność patentowa a nowość wynalazku
W kwestii zdolności patentowej i powszechności udostępnienia wynalazku istotne znaczenie ma nowość wynalazku. Stanowi ono podstawowe kryterium oceny zdolności patentowej zgłoszonego do UP rozwiązania. Ustawa wskazuje jasno, że ochronę patentową mogą uzyskać wyłącznie rozwiązania nowe, nieznane wcześniej nigdzie indziej.
Jednocześnie Prawo własności przemysłowej wprowadziło instytucję domniemania nowości wynalazku. Dzięki temu Urząd Patentowy uznaje niejako z góry, że zgłoszony wynalazek ma przymiot nowości, chyba że informacje o istniejącym już tożsamym rozwiązaniu są mu wiadome. Dopiero w przypadku gdy z jakiegoś dokumentu, rejestru czy innego dowodu zgłoszonego przez podmiot trzeci wynika, że opatentowane rozwiązanie nie jest nowe, ma on prawo uchylić patent. Jak wskazuje się w piśmiennictwie, dla wykazania braku nowości niezbędne jest przeciwstawienie rozwiązaniu według wynalazku rozwiązania o takich samych cechach. Przeciwstawienie następuje wobec określonego, występującego w stanie techniki rozwiązania. Odmiennie niż przy badaniu nieoczywistości wynalazku nie można jako punktu odniesienia przedstawiać połączenia znanych rozwiązań lub porównywać wynalazku z ogólnie pojętym stanem techniki. Porównywane rozwiązania powinny być rozwiązaniami tej samej kategorii – produktami, urządzeniami, sposobami postępowania (por. art. 25 PrWłPrzem red. serii Osajda/red. tomu Żelechowski).
Prawodawca zdecydował się, aby nadawać wynalazkowi zdolność patentową nawet w przypadku istnienia minimalnego poziomu nowości. Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny, rozwiązanie uważa się za nowe, jeżeli różni się, nawet w nieistotny sposób, od znanych dotychczas rozwiązań składających się na tzw. stan techniki (por. wyrok NSA z 19 kwietnia 2012 roku, sygn. akt: II GSK 1140/11).
Proces udowodnienia, że zaskarżone rozwiązanie nie ma cechy nowości i tym samym nie zasługuje na ochronę patentową, musi wykazać 3 przesłanki:
- wskazanie, że takie samo rozwiązanie zostało udostępnione do wiadomości powszechnej;
- udostępnienie nastąpiło w takim zakresie, aby dla znawcy danej dziedziny ujawnione zostały dostateczne dane do stosowania wynalazku;
- udostępnienie nastąpiło przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu.
Powszechność udostępnienia wynalazku – jak to rozumieć?
Jak wskazuje przepis art. 25 Prawa własności przemysłowej, wynalazek uważa się za nowy, jeśli nie jest on częścią stanu techniki. Z kolei przez stan techniki rozumie się wszystko to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało udostępnione do wiadomości powszechnej w formie pisemnego lub ustnego opisu, przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Tym samym powszechność udostępnienia wynalazku stanowi negatywną przesłankę nowości rozwiązania.
Najczęściej występującymi sposobami ujawnienia wynalazku są publikacja wynalazku, jego jawne stosowanie oraz wystawienie na wystawie publicznej. Aby jednak udostępnienie wynalazku było powszechne, rozwiązanie musi zostać udostępnione nieograniczonej liczbie odbiorców, którzy w sposób swobodny będą mogli się z nim zapoznać przez własne obserwacje pozwalające na przyswojenie sobie reguł technicznego działania będącego przedmiotem wynalazku. Tym samym podanie pomysłu do wiadomości z góry oznaczonego kręgu podmiotów, w szczególności osób, których wiąże tajemnica przedsiębiorstwa, nie może być uważane za spełnienie warunku, jakim jest powszechność udostępniania wynalazku. Nie zostanie on spełniony, nawet gdyby osoby mające kontakt z danym rozwiązaniem mogły potencjalnie przekazać informacje na jego temat nieograniczonej liczbie innych ludzi.
Podkreślenia wymaga fakt, że powszechność udostępnienia wynalazku wiąże się jedynie z możliwością zapoznania się z nim przez nieoznaczony krąg osób. Osoby te nie muszą tego dokonywać. Nawet jeżeli nikt nie zapoznałby się z pomysłem twórcy, lecz taką możliwość mieliby wszyscy, ochrona patentowa będzie niemożliwa.
Publikacja informacji o wynalazku nie musi być poczyniona przez samego twórcę. Ujawnienie rozwiązania może również nastąpić na skutek upublicznienia materiałów konferencyjnych przez osoby trzecie, jeżeli twórca nie zakazał zachowania w tajemnicy wszystkiego, co zostało ujawnione.
Powszechność udostępnienia wynalazku jako przeszkoda do udzielenia patentu
Powyższe stanowisko zostało już ugruntowane. Potwierdził to jeden z ostatnich wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego w tej materii. Sąd ten podkreślił, że zgodnie z art. 24 Prawa własności przemysłowej patenty są udzielane na wynalazki, które są nowe, mają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania bez względu na dziedzinę techniki. Na mocy art. 25 ust. 1 Prawa własności przemysłowej rozwiązania nie uważa się za nowe, jeśli jest częścią stanu techniki. Przez stan techniki rozumie się wszystko to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało udostępnione do wiadomości powszechnej w formie pisemnego lub ustnego opisu, przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Za stanowiące część stanu techniki uważa się również informacje zawarte w zgłoszeniach wynalazków lub wzorów użytkowych, korzystających z wcześniejszego pierwszeństwa, nieudostępnione do wiadomości powszechnej, pod warunkiem ich ogłoszenia w sposób określony w ustawie.
Następnie NSA, przechodząc do kwestii powszechności udostępnienia wynalazku jako przesłanki negatywnej udzielenia patentu, stwierdził, że udostępnienie do wiadomości powszechnej, określane jako ujawnienie, może nastąpić w dowolny sposób, gdyż ustawodawca wskazał jedynie przykładowe sposoby ujawnienia wynalazku w art. 25 ust. 2 Prawa własności przemysłowej. Ujawnieniem wynalazku jest również zaprezentowanie go w reklamie czy opublikowanie w mediach lub w internecie, o ile ujawnia cechy wynalazku w sposób umożliwiający jego urzeczywistnienie. NSA podkreślił, że powszechność udostępnienia nie oznacza powszechnej znajomości tego, co zostało udostępnione. Przez to pojęcie należy rozumieć samą możliwość zapoznania się z upublicznionym rozwiązaniem. Decydujące znaczenie ma bowiem fakt powszechnej dostępności do informacji o wynalazku, a nie udowodnienie, że ktoś rzeczywiście się z nimi zapoznał (por. wyrok NSA z 8 listopada 2022 roku, sygn. akt: II GSK 1033/19).
