Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie nowo dodanej do Kodeksu postępowania cywilnego regulacji o postępowaniu konsumenckim. Kiedy dokładnie weszła w życie, na jakiej podstawie i co w praktyce oznacza – na te pytania odpowiedź zostanie udzielona w artykule. Czy nowelizacja zwiększa prawa konsumenta, czy je zmniejsza, jak w świetle nowych przepisów kształtować się będzie rola przeciwnika procesowego konsumenta, czyli przedsiębiorcy, kiedy będzie mieć miejsce postępowanie konsumenckie? O tym poniżej.
Postępowanie konsumenckie w KPC
Ustawą z dnia 9 marca 2023 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 1 lipca 2023 roku, na mocy art. 1 pkt 65, do Kodeksu postępowania cywilnego został dodany dział II b – postępowanie z udziałem konsumentów. Przyczyną tej nowelizacji było, niewątpliwie, znaczne zwiększenie postępowań, które są toczone przez konsumentów z przedsiębiorcami.
Od 1 lipca 2023 roku, zatem od niedawna, istnieją specjalne regulacje związane z toczeniem postępowania pomiędzy konsumentami a przedsiębiorcami.
Kim jest konsument?
Za konsumenta, zgodnie z art. 221 ustawy - Kodeks cywilny, uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Nie każdy kupujący może być więc uznany za konsumenta, a wyłącznie taki, który kupuje dobra lub usługi niezwiązane bezpośrednio z jego działalnością gospodarczą lub zawodową.
Przykład 1.
Pan Mateusz jest lekarzem. Zakupił specjalistyczny sprzęt związany z diagnostyką, który planuje używać w biurze, Do biura kupił także ekspres do kawy, z którego korzystać mogą jego współpracownicy. Taki sam ekspres kupił również do domu.
Zakup do biura nie będzie zakupem przez konsumenta, natomiast do domu – tak. Kupno tej samej rzeczy może mieć zatem charakter zakupu konsumenckiego, jak i niekonsumenckiego.
Kim jest przedsiębiorca?
Zgodnie z art. 4 ustawy Prawo przedsiębiorców przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą.
Przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie realizowanej przez nich działalności gospodarczej.
Zgodnie z art. 3 Prawa przedsiębiorców działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły.
Zorganizowanie oznacza, że w przedsiębiorstwie została ustanowiona struktura organizacyjna działalności.
Charakter zarobkowy powinien być wiązany z towarzyszącym działalności zamiarem osiągnięcia zarobku – celem jest osiągnięcie dochodu, czyli właśnie zarobku.
Wykonywanie działalności gospodarczej we własnym imieniu może dotyczyć zarówno osoby fizycznej, jak i prawnej, a skutki podejmowanych działań będą na nią oddziaływać.
Ciągłość prowadzenia działalności wiąże się ze stałością, powtarzalnością i regularnością jej wykonywania, i jednocześnie przeciwstawia się działalności jednorazowej, okazjonalnej i sporadycznej.
Przedsiębiorcą będzie zatem spółka prawa handlowego, osoba prawna prowadząca działalność gospodarczą na skalę ogólnopolską lub nawet międzynarodową, ale również osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą, oferująca swoje produkty na lokalnym rynku, nawet sprzedając owoce i warzywa na targu.
Do jakich spraw zastosowanie będzie miało postępowanie konsumenckie?
Zgodnie z artykułem 45814 Kodeksu postępowania cywilnego przepisy działu „postępowanie z udziałem konsumentów” stosuje się w sprawach:
- o roszczenia konsumenta przeciwko przedsiębiorcy;
- o roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi, o ile konsument ten jest stroną postępowania.
Dotyczy to zatem sporów, w których stronami są konsument i przedsiębiorca, niezależnie od tego, kto jest powodem, wnioskodawcą, a kto pozwanym.
Co ważne, przepisy działu o postępowaniu konsumenckim stosuje się również wtedy, gdy przedsiębiorca będący stroną zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej.
Przykład 2.
Pani Marta nabyła od małego przedsiębiorcy, firmy X, wentylator do mieszkania. Urządzenie po kilku miesiącach użytkowania uległo uszkodzeniu z przyczyn tkwiących w rzeczy. W międzyczasie jednak sprzedawca zakończył prowadzenie działalności gospodarczej. Pani Marta skierowała wobec przedsiębiorcy oświadczenie o obniżeniu ceny, a następnie, po nieuiszczeniu żądanej sumy, pozew o zapłatę. Sprawa będzie toczyć się z zastosowaniem przepisów postępowania z udziałem konsumentów.
Sąd właściwy do rozpoznania sprawy
Zgodnie z przepisami w sprawach toczących się z udziałem konsumentów konsument może wytoczyć powództwo nie tylko na zasadach ogólnych – według miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego, ale również przed sąd właściwy dla miejsca swojego zamieszkania. Nie dotyczy to spraw, w których właściwość sądu jest wyłączna – są one opisane w artykule od 38 do 42 Kodeksu postępowania cywilnego.
Przykład 3.
Pani Anna kupiła ekspres do kawy w jednym ze sklepów ogólnopolskiej sieci z siedzibą w Warszawie. Mieszka w Świdniku, w województwie lubelskim. Po pół roku użytkowania ekspres się zepsuł, a sklep nie uznał reklamacji, zaś producent – gwarancji. Pani Anna złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy, odesłała towar, ale nie odzyskała pieniędzy, które zapłaciła tytułem ceny, ani w całości, ani w części. Pozew może skierować albo do sądu w Warszawie, albo do Sądu Rejonowego Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku, który będzie właściwy ze względu na jej miejsce zamieszkania.
Obowiązki przedsiębiorcy w postępowaniach z udziałem konsumentów
Do obowiązków przedsiębiorcy należy powołanie wszystkich twierdzeń i dowodów, które są istotne i mają znaczenie w sprawie, w pierwszym piśmie procesowym, które kieruje on do sądu, zatem albo w pozwie, albo w odpowiedzi na pozew.
Wszystkie argumenty przedsiębiorca powinien zatem ujawnić od razu – nie może trzymać drugiej strony w niepewności, ukrywać czegoś z myślą, że przedstawi to później. Skutkiem takiego niepowołania twierdzenia lub dowodu od razu jest pominięcie ich przez sąd.
Przykład 4.
Konsument złożył pozew o wydanie mu zakupionych materiałów budowlanych, ponieważ sklep nie dostarczył towaru w całości, a bardzo mu na nim zależało ze względu na atrakcyjną cenę. W odpowiedzi na pozew przedsiębiorca napisał, że nie uznaje powództwa i enigmatycznie wskazał, że nie ma już tego towaru, a zakupienie go w hurtowni jest trudne, bo ceny wzrosły. Dopiero na rozprawie pełnomocnik przedsiębiorcy wskazał, że magazyn sprzedającego uległ spaleniu, ze znajdującym się tam towarem, co spowodowało znaczne szkody, i sprzedający jest na etapie uzyskiwania odszkodowania, nie ma środków na kupno materiałów w hurtowniach. Te twierdzenia powinny być powołane już w pozwie i sąd je pominie, a przyznanie pozwanego co do niewydania towaru skutkować będzie wyrokiem zobowiązującym sprzedającego do wydania brakującej części towaru.
Sąd pouczy przedsiębiorcę, jeżeli nie jest zastępowany przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej, o obowiązku przedstawienia wszystkich twierdzeń i dowodów, w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż dwa tygodnie (dotyczy odpowiedzi na pozew, ewentualnie pisma przygotowawczego w przypadku powoda).
Dowody i twierdzenia mogą nie zostać pominięte wówczas, gdy przedsiębiorca uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. W takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie muszą być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.
Możliwość obciążenia przedsiębiorcy kosztami procesu
Zgodnie z przepisami w szczególnych przypadkach, niezależnie od wyniku sprawy, sąd będzie mógł obciążyć przedsiębiorcę kosztami procesu w całości lub w części, a nawet, gdy będzie to uzasadnione, podwyższyć je do dwukrotności.
Przedsiębiorca, który wygra, będzie zatem mógł być obciążony kosztami wtedy, gdy:
- przed wytoczeniem powództwa zaniecha próby dobrowolnego rozwiązania sporu;
- uchylił się od udziału w próbie dobrowolnego rozwiązania sporu;
- uczestniczył w próbie dobrowolnego rozwiązania sporu w złej wierze;
- powyższe skutkowało zbędnym wytoczeniem powództwa lub wadliwym określeniem przedmiotu sprawy.
Przykład 5.
Pan Witold prowadzący działalność gospodarczą związaną ze sprzedażą i komisem telefonów komórkowych, sprzedał Pani Magdalenie telefon na raty. Kupująca nie uiściła ostatniej raty, więc został skierowany pozew do sądu o zapłatę. W odpowiedzi Pani Magdalena podniosła, że miała chwilowe problemy finansowe, ale uiściła już ratę, a Pan Witold nie podjął próby dobrowolnego rozwiązania sporu, chociażby kontaktując się z nią telefonicznie, mailowo czy wysyłając listowne wezwanie do zapłaty. W tej sytuacji powództwo zostało wytoczone błędnie i sąd ma prawo obciążyć Pana Witolda kosztami nawet w podwójnej wysokości.
Sytuacja konsumenta w świetle nowelizacji
Podsumowując, należy wskazać, że sytuacja konsumenta w sporze z przedsiębiorcą ulega poprawie w porównaniu do aktualnie obowiązujących przepisów – między innymi będzie mógł wnieść on pozew w sądzie właściwym miejscowo dla jego miejsca zamieszkania.
Przedsiębiorca ma natomiast obowiązek wzięcia udziału w próbie dobrowolnego rozwiązania sporu, w dobrej wierze, a także przedstawienia wszystkich dokumentów w swoim pierwszym piśmie procesowym, co zwiększa jego powinności w porównaniu do obecnych przepisów.
