Ochrona własności intelektualnej, czyli np. prawa do znaku towarowego, patentu czy uczciwej konkurencji, są szczególnie ważne dla przedsiębiorców. Podmioty te w swoim działaniu nastawione są na zysk, natomiast naruszenie ich własności może powodować niemałe straty. Nie dziwi więc, że to przedsiębiorcy najczęściej decydują się na skierowanie sprawy na drogę sądową. Problemem jednak jest fakt, że sądy w Polsce nie należą do najwydajniejszych, przez co postępowania trwają latami. Wyjściem z sytuacji może być wniosek o zabezpieczenie roszczeń. Postępowanie zabezpieczające jest o wiele szybsze i jest w stanie – tymczasowo – załatwić powodowi te same korzyści co postępowanie właściwe. 1 lipca 2023 roku weszły zmiany do Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące właśnie postępowania zabezpieczającego w sprawach własności intelektualnej. Sprawdźmy, co się zmieniło.
Postępowanie zabezpieczające – jakim prawem?
Postępowanie zabezpieczające w sprawach własności intelektualnej nie jest żadną oddzielną instytucją prawa autorskiego czy przemysłowego. Sprawy tego rodzaju dzielą regulację ze wszystkimi innymi rodzajami spraw. Zabezpieczenie odbywa się zatem na podstawie art. 730 kpc. Zgodnie z nim w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia. Dodatkowo w art. 755 kpc prawodawca umieścił przepisy odnoszące się do roszczeń niepieniężnych, a więc również roszczeń w sprawach własności intelektualnej.
Wniosek o udzielenie zabezpieczenia może zostać złożony na każdym etapie postępowania sądowego. Można zatem żądać zabezpieczenia wraz z pozwem, w którym znajdują się roszczenia właściwe, jak również w trakcie postępowania składając wniosek na piśmie lub do protokołu na rozprawie. Co bardzo interesujące, orzecznictwo dopuszcza również możliwość złożenia takiego wniosku bez wystosowania pozwu. W takim wypadku przyszły powód składa pismo z żądaniem zabezpieczenia roszczenia, a w razie jego udzielenia występuje z pozwem w terminie, jaki zakreśli mu sąd. Najczęściej jest to tylko 7 dni, więc taki pozew powinien być mimo wszystko już przygotowany i czekać „w szufladzie”.
Uzyskanie zabezpieczenia nie oznacza jeszcze wygranej w sprawie. Nie jest niczym niezwykłym zabezpieczenie roszczeń strony, która na koniec przegrywa proces. Mimo wszystko uzyskanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wskazuje na to, że podmiot, który wyszedł z żądaniem, obrał właściwy kierunek i istnieje duże prawdopodobieństwo, że jego roszczenie spotka się z aprobatą ze strony składu orzekającego.
Czym są prawa własności intelektualnej?
Własność intelektualna to dobra niematerialne, które obejmują wytwór ludzkiego umysłu przedstawiony w materialnej postaci. Wytwory te muszą odznaczać się oryginalnością oraz nowatorskim podejściem do kwestii, które podejmują. Prawa wynikające z własności intelektualnej są prawami wyłącznymi. Tylko podmioty uprawnione mogą czerpać z nich korzyści oraz nimi rozporządzać. Co więcej, prawa te mają charakter ograniczony, w tym sensie, że trwają określony czas i obejmują jedynie dany obszar.
Własność intelektualna to nie tylko domena przedsiębiorczości. Może być przedmiotem posiadania również przez osoby fizyczne, prywatne. Co do zasady możemy podzielić ją na:
- prawo autorskie i prawa pokrewne,
- prawo własności przemysłowej.
Wśród praw autorskich możemy wyróżnić prawo do:
- autorstwa utworu,
- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Z kolei prawo przemysłowe obejmuje:
- prawo do patentu,
- prawo ochronne na wzór użytkowy,
- prawo z rejestracji na wzór przemysłowy,
- prawo ochronne na znak towarowy,
- przepisy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Postępowanie zabezpieczające – jakie są podstawy zabezpieczenia?
Podstawy zabezpieczenia w sprawach własności intelektualnej, po zmianach z 1 lipca 2023 roku, są trzy.
Pierwszą podstawą jest interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wówczas, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia, lub w inny sposób uniemożliwi, lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.
Drugą podstawą jest uprawdopodobnienie roszczenia. Oznacza to, że uprawniony nie jest obowiązany do udowodnienia istnienia roszczenia, a jedynie musi wskazać okoliczności, które wskazują na prawdopodobieństwo istnienia przesłanek do wniesienia pozwu. Wnioskodawca wskazuje na naruszenie oraz na fakt, że jego dalsze trwanie w sposób istotny może zagrażać jego interesom. Sąd, nie przeprowadzając postępowania dowodowego, opierając się na argumentacji wnioskodawcy (a jeżeli żądanie zabezpieczenia jest składane w trakcie trwania postępowania, również na podstawie zgromadzonego już materiału dowodowego), ocenia, czy twierdzenia uprawnionego są wiarygodne i czy zasługują na tymczasową ochronę prawną.
Ostatnią podstawą, wprowadzoną nowelizacją, jest brak prawdopodobieństwa unieważnienia prawa wyłącznego (prawa własności intelektualnej) w innym toczącym się postępowaniu. Uprawniony, chcąc uzyskać zabezpieczenie, musi wykazać, że przed innym sądem nie toczy się postępowanie o unieważnienie prawa, które chce chronić. Co do zasady te okoliczności ustala się na podstawie informacji udzielonych przez strony postępowania, ale mogą być one również powzięte z urzędu, jeżeli sąd dysponuje takimi informacjami. Szczególnie w przypadku praw przemysłowych, większość z nich jest ograniczona czasowo, jak również mogą one zostać podważone. W takiej sytuacji niemożliwe jest dochodzenie roszczeń wynikających z tych praw, gdyż po prostu one nie istnieją. Dlatego też sąd nie podejmie decyzji w sprawie zabezpieczenia roszczenia, jeżeli istnieje prawdopodobieństwo, że zostaną one w niedługim czasie unieważnione.
Zmiana ta jest dosyć istotna dla spraw z zakresu własności intelektualnej, ponieważ wcześniej sąd nie był umocowany do badania kwestii unieważnienia w postępowaniu zabezpieczającym. Było to dużym ułatwieniem dla wnioskodawców, którzy często korzystali z zabezpieczenia, również będąc świadomym niechybnego unieważnienia ich praw. Aktualna treść przepisów wyrównuje szanse obu stron postępowania. Istnieją przy tym minusy takiego rozwiązania, ponieważ postępowanie zabezpieczające uchodzi za to „ekspresowe”, przeprowadzane w kilka, kilkanaście dni. Dołożenie nowych obowiązków sądowi z całą pewnością sprawi, że sprawy tego typu będą trwały zdecydowanie dłużej.
Obowiązek wysłuchania drugiej strony
Kolejną zmianą, jaka wchodzi w życie, jest obowiązek wysłuchania drugiej strony postępowania (w ustawie nazywanej stroną „obowiązaną”). Zobowiązanie to dotyczy sądu. Podmiot żądający zabezpieczenia nie jest zobligowany do wnioskowania w tej kwestii. Złożenie wyjaśnień przez obowiązanego nie jest jednak przesłanką do uzyskania zabezpieczenia. Jeżeli strona przeciwna tego nie zrobi, sąd wydaje postanowienie w sprawie z pominięciem stanowiska obowiązanego.
Wyjątkiem od powyższego jest przypadek, gdy konieczne jest natychmiastowe rozstrzygnięcie wniosku. W sytuacji, gdy w sprawie może dojść do rażącego naruszenia interesów wnioskodawcy, sąd może pominąć obowiązek wysłuchania obowiązanego i bezzwłocznie wydać postanowienie o zabezpieczeniu roszczeń.
Żądanie zabezpieczenia roszczeń ograniczone czasowo
Zmiany zaszły również w terminie na dochodzenie żądania zabezpieczenia roszczeń. Wprowadzony w życie 1 lipca 2023 § 23 art. 755 ogranicza czas, jakim właściciel praw intelektualnych może próbować zabezpieczyć swoje roszczenia. Zgodnie z tym przepisem sąd oddala wniosek o udzielenie zabezpieczenia, jeżeli został on złożony po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym strona lub uczestnik postępowania powziął wiadomość o naruszeniu przysługującego mu prawa wyłącznego. Zapis ten zobowiązuje do szybkiego działania stronę, tak aby nie mogła ona nadużywać swojej sytuacji w dalekim odstępie czasu, gdy np. kończy się termin trwania jej prawa.
Postępowanie zabezpieczające w sprawach własności intelektualnej
Wprowadzone zmiany są odpowiedzią prawodawcy na coraz częściej pojawiające się głosy, o nadużywaniu instytucji zabezpieczenia roszczeń w sporach między przedsiębiorcami. Uzyskanie zabezpieczenia, które może polegać np. na zakazie wprowadzania określonego produktu na rynek, może być wykorzystane jako „broń” do wyeliminowania konkurencji. Jest tak również dlatego, że postępowania sądowe wydłużają się z każdym rokiem. Aktualnie zabezpieczenie roszczenia jeszcze przed złożeniem pozwu może pozwolić przedsiębiorcy na wieloletnią ochronę, nawet jeżeli proces będzie dla niego przegrany.
Korzyści płynące z niezasadnego zabezpieczenia mogą iść w setki tysięcy czy miliony zł. W końcu „pozbycie się” konkurencji oznacza dla przedsiębiorcy powiększenie własnego portfela klientów. Aby temu zaradzić, pojawiły się trzy nowe narzędzia prawa cywilnego. Po pierwsze, wniosek o zabezpieczenie nie może być rozpoznawany, jeżeli przed innym sądem toczy się proces w przedmiocie unieważnienia prawa własności intelektualnej. Po drugie, przed wydaniem orzeczenia sąd jest zobowiązany do wysłuchania strony przeciwnej sporu. Po trzecie, możliwość żądania zabezpieczenia została ograniczona w czasie. Teraz uprawniony ma jedynie 6 miesięcy na wyjście z wnioskiem, licząc od dnia, w którym dowiedział się o naruszeniu przysługującego mu prawa.
