Celem objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym osób sprawujących określone funkcje na podstawie aktu powołania było dążenie do zapewnienia dodatkowych środków w systemie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego oraz pełniejszej realizacji zasady solidaryzmu społecznego – zrównanie sytuacji osób osiągających dochody ze stosunków zbliżonych strukturą do zlecenia z osobami objętymi już obowiązkiem ubezpieczenia i prawem do świadczeń opieki zdrowotnej. Czy składka zdrowotna z tytułu pełnienia funkcji na podstawie powołania musi być opłacana zawsze? Poniżej omawiamy ten temat.
Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego w przypadku aktu powołania
Zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 35a Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – dalej „ustawa o świadczeniach zdrowotnych” – obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby powołane do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania oraz prokurenci, które z tego tytułu pobierają wynagrodzenie podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym niezależnie od kwalifikacji do źródła przychodu w rozumieniu Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych – dalej „ustawa o PIT” – z wyłączeniem osób uzyskujących przychody, o których mowa w art. 13 pkt 5 lub 6 tej ustawy, których roczne wynagrodzenie z tego tytułu nie przekracza kwoty 6000 zł.
Wspomniane wyżej wyłączenie związane z uzyskiwaniem przychodów wskazanych w art. 13 pkt 5 lub 6 ustawy o PIT dotyczy osób osiągających przychody z tytułu:
wykonywania czynności związanych z pełnieniem obowiązków społecznych lub obywatelskich, bez względu na sposób powoływania tych osób, nie wyłączając odszkodowania za utracony zarobek (ale nie z tytułu zasiadania w składach zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów stanowiących osób prawnych);
otrzymania od organu władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, sądu lub prokuratora, na podstawie właściwych przepisów, zlecenia wykonania określonych czynności, a zwłaszcza przychody biegłych w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym oraz płatników i inkasentów należności publicznoprawnych, a także przychody z tytułu udziału w komisjach powoływanych przez organy władzy lub administracji państwowej albo samorządowej (ale nie z tytułu umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze, w tym przychody z tego rodzaju umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej).
Akt powołania to nie wybór
Jak wyjaśniło Ministerstwo Zdrowia w piśmie z 18 lutego 2022 roku, prawodawca zastosował w art. 66 ust. 1 pkt 35a ustawy o świadczeniach zdrowotnych wyrażenie „akt powołania”. Zgodnie z dyrektywą wykładni językowej określanej w teorii prawa jako zakaz wykładni synonimicznej, różnym zwrotom języka prawnego nie należy nadawać tego samego znaczenia. Jak zauważył Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 6 lipca 2021 roku (II FSK 101/21): „Nadanie różnym pojęciom używanym w tekście prawnym tego samego znaczenia byłoby sprzeczne z zakazem wykładni synonimicznej, stanowiącym kanon wśród dyrektyw wykładni językowej”. Przywołana dyrektywa wykładni prawa stosowana jest także w orzecznictwie Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego. Kierując się nią, należy przyjąć, że wyrażenia „akt powołania” nie można utożsamiać z wyrażeniami odnoszącymi się do „wyboru” do pełnienia funkcji organów stanowiących osób prawnych. Zatem osoby „wybrane” do pełnienia funkcji w organach osób prawnych w obecnym stanie prawnym nie posiadają tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego i nie będą podlegały obowiązkowi opłacania składki zdrowotnej.
Składka zdrowotna z tytułu pełnienia funkcji na podstawie powołania – pierwotne i obecne brzmienie przepisu
Przepis art. 66 ust. 1 pkt 35a ustawy wprowadzono z 1 stycznia 2022 roku, a w obecnym brzmieniu obowiązuje on od 1 lipca 2022 roku.
W pierwotnym brzmieniu art. 66 ust. 1 pkt 35a ustawy stanowił, że obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby powołane do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania, które z tego tytułu pobierają wynagrodzenie.
Cel wprowadzenia tego przepisu projektodawcy przedstawili następująco: „Zaproponowana zmiana art. 66 ust. 1 ustawy o NFZ polega na zrównaniu praw i obowiązków osób podlegających obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu z osobami powołanymi do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania, które z tego tytułu pobierają wynagrodzenie (są to m.in. członkowie zarządu, członkowie Komisji Rewizyjnej, prokurenci oraz członkowie komisji egzaminacyjnych). Objęcie ubezpieczeniem zdrowotnym tej grupy osób, będzie skutkowało zapewnieniem dodatkowych środków w systemie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego oraz pełniejszą realizacją zasady solidaryzmu społecznego. W aktualnym stanie prawnym ww. osoby w sytuacji, w której nie posiadają obowiązkowego tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego, są zgłaszane m.in. do ubezpieczenia jako członkowie rodziny przez współmałżonka posiadającego własny tytuł ubezpieczeniowy” (uzasadnienie do Ustawy z dnia 29 października 2021 roku o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw).
Wyjaśniając potrzebę nadania omawianemu przepisowi nowego brzmienia, w uzasadnieniu do Ustawy z dnia 9 czerwca 2022 roku o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw, którą dokonano zmiany, wskazano, że jej celem było doprecyzowanie obowiązującego stanu prawnego. Jednocześnie w związku z pojawiającymi się wątpliwościami co do podlegania pod wskazany tytuł prokurentów, wskazano wprost, że katalog osób powołanych obejmuje także prokurentów. Prokura jako forma szczególna pełnomocnictwa jest ustanawiana w drodze aktu powołania, o czym świadczy stosowanie przez prawodawcę wyrażenia „powołanie” w art. 208, art. 30058 § 7, art. 30064, art. 30075 i art. 371 Kodeksu spółek handlowych. Powołanie prokurenta jest czynnością, która przynależy do zakresu wyrażenia „akt powołania”, a zatem na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 35a ustawy prokurenci są objęci obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym. Celem zmiany było też wyłączenie z zakresu przedmiotowego omawianego przepisu osób otrzymujących wynagrodzenie do kwoty 6000 zł rocznie, które jest klasyfikowane jako przychód określony w art. 13 ust. 5 lub 6 ustawy o PIT. Do tej grupy należą osoby wykonujące bardzo często szczególny rodzaj działalności społecznej lub obywatelskiej, realizowany niezależnie od własnej pracy zawodowej. Biorąc pod uwagę, że otrzymywane z tego tytułu wynagrodzenie, kwalifikowane do ww. źródeł przychodu, pełni nieraz de facto funkcję kompensacyjną, uzasadnione jest wprowadzenie dla tych grup podmiotów progu, od którego zaczną podlegać obowiązkowi składkowemu.
Powstanie obowiązku ubezpieczenia społecznego i jego wygaśnięcie
Zgodnie z art. 73 pkt 17b ustawy o świadczeniach zdrowotnych obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego osób, o których mowa w art. 66 ust. 1 pkt 35a, powstaje z dniem powołania lub ustanowienia prokury, a wygasa z dniem odwołania, z wyłączeniem osób uzyskujących przychody, o których mowa w art. 13 pkt 5 lub 6 ustawy o PIT, których obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego powstaje z dniem, w którym wynagrodzenie pobrane z tytułu powołania do pełnienia funkcji przekroczy w roku kalendarzowym kwotę 6000 zł.
Przykład 1.
Osoba powołana na biegłego zacznie podlegać obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu, a więc także obowiązkowej składce zdrowotnej, w momencie, kiedy po powołaniu do pełnienia tej funkcji jej wynagrodzenie pobrane z tego tytułu – sumowane w ujęciu rocznym – przekroczy kwotę 6000 zł.
Podstawa wymiaru składki
Zgodnie z art. 81 ust. 8 pkt 11a ustawy o świadczeniach zdrowotnych, podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób, o których mowa w art. 66 ust. 1 pkt 35a, jest kwota odpowiadająca wysokości wynagrodzenia pobieranego z tego tytułu, a w przypadku osób uzyskujących przychody, o których mowa w art. 13 pkt 5 lub 6 ustawy o PIT, kwota odpowiadająca wysokości wynagrodzenia pobranego z tego tytułu ponad kwotę 6000 zł.
Przykład 2.
Biegły, o którym mowa w przykładzie 1., osiągnął w 2024 roku z tytułu pełnienia tej funkcji przychód w wysokości 7500 zł. Przychód przekraczający 6000 zł został przez biegłego przekroczony w grudniu 2024 roku. W związku z tym za grudzień 2024 roku powinna zostać opłacona składka na ubezpieczenie zdrowotne, której podstawą jest kwota wynagrodzenia będąca nadwyżką ponad 6000 zł, czyli kwota 1500 zł.
Zgodnie z wyjaśnieniami Ministerstwa Zdrowia przedstawionymi w przywołanym wyżej piśmie z 18 lutego 2022 roku przez wynagrodzenie będące podstawą wymiaru składki zdrowotnej należy rozumieć – w odniesieniu do osób należących do składu zarządu, rad nadzorczych, komisji lub innych organów stanowiących osób prawnych – „przychody”, o których mowa w art. 13 pkt 7 ustawy o PIT. Nie ma przy tym znaczenia, czy dany przychód będzie określany mianem wynagrodzenia lub diety. Posługując się terminem „dieta”, ustawodawca nie sformułował legalnej definicji tego pojęcia. Zgodnie z orzecznictwem dieta stanowi rekompensatę za utracone zarobki, natomiast nie jest w omawianym przypadku świadczeniem pracowniczym. W sytuacji, gdy ustalenie świadczenia następuje w formie ryczałtu, brak przewidzianych potrąceń diety za przypadki nieobecności na posiedzeniach czy innych obowiązkowych czynnościach sprawia, że nie mamy już do czynienia ze świadczeniem wyrównawczym. Pojęcie diety zakłada przyjęcie jakiejś średniej dla wydatków, poniesionych kosztów czy kompensacji strat związanych z pełnioną funkcją. Zatem „wynagrodzenie” należy odczytać w sposób szeroki – jako wszelką formę przychodu przewidzianą przez przepisy prawa podatkowego jako podstawę ustalenia obowiązków daninowych.
Płatnik składki
Jak stanowi art. 85 ust. 17a ustawy o świadczeniach zdrowotnych, za osobę, o której mowa w art. 66 ust. 1 pkt 35a, składkę jako płatnik oblicza, pobiera z wynagrodzenia ubezpieczonego i odprowadza podmiot wypłacający wynagrodzenie.
Przykład 3.
Za członków zarządów i rad nadzorczych spółek prawa handlowego składkę zdrowotną obliczają, pobierają i odprowadzają te spółki.
Omówione rozszerzenie grupy osób objętych obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego miało, jak wskazano na wstępie, cel ekonomiczny (zwiększenie wpływów ze składek) oraz zmierzało do pełniejszej realizacji zasad solidaryzmu i powszechności ubezpieczenia zdrowotnego.
