Pracownicy zarządzający zakładem pracy — szczególne cechy stosunku pracy

Przepisy prawa pracy stoją na gruncie równości pracowników w zakresie praw i obowiązków. Jednocześnie wspomniane regulacje wskazują szczególną grupę zatrudnionych, jakimi są pracownicy zarządzający zakładem pracy. Są to osoby znajdujące się najwyżej w hierarchii struktury kadrowej firmy. Ze względu na specyfikę wykonywania obowiązków służbowych przez takich pracowników Kodeks pracy przewiduje pewne modyfikacje w odniesieniu do uprawnień pracowniczych tych osób. Na czym polega to zróżnicowanie — wyjaśniamy poniżej w artykule.

Pracownicy zarządzający zakładem pracy — podstawa prawna

Pracownicy zarządzający zakładem pracy wykonują powierzone im zadania w ramach stosunku pracy na podstawie unormowań zawartych w Ustawie z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwanej dalej „kp”.

Pracownicy zarządzający zakładem pracy — definicja ustawowa

Definicję ustawową pojęcia „pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy” zawarto w art. 128 § 2 pkt 2 kp.

Przykład 1.

Przedsiębiorstwo produkcyjno-handlowe kierowane jest jednoosobowo przez dyrektora. W firmie stanowiska kierownicze zajmują także kierownicy oraz prokurent i główny księgowy. Wszystkie te osoby są w rozumieniu przepisów kp pracownikami zarządzającymi zakładem pracy.

Przykład 2.

Średniej wielkości przedsiębiorstwo ma status spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Podmiot gospodarczy jest zarządzany przez kolegialny organ zarządzający. Oznacza to, że członkowie zarządu spółki są pracownikami zarządzającymi zakładem pracy w rozumieniu art. 128 § 2 pkt 2 kp.

Katalog regulacji prawnych mających zastosowanie do pracowników zarządzających zakładem pracy

Szczególne rozwiązania prawne adresowane do pracowników zarządzających zakładem pracy dotyczą przede wszystkim czasu pracy. Oznacza to zatem, że do pracowników zarządzających zakładem pracy stosuje się następujące unormowania:

• art. 131 § 2 kp, czyli wyłączenie ograniczenia przekraczania średniotygodniowej łącznej normy czasu pracy;
• art. 132 § 2 pkt 1 kp, czyli wyłączenie obowiązku zapewnienia nieprzerwanego odpoczynku dobowego;
• art. 133 § 2 kp, a więc ograniczenie do 24 godzin nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego;
• art. 149 § 2 kp, czyli wyłączenie obowiązku ewidencjonowania godzin pracy;
• art. 151⁴ § 1 i 151⁵ § 4 kp, czyli wyłączenie rekompensowania pracy poza normalnymi godzinami pracy oraz wyłączenie prawa do rekompensaty za czas dyżuru;
• art. 151⁷ § 5 pkt 1 kp, czyli wyłączenie ograniczenia do 8 godzin pracy
• w porze nocnej, polegającej na wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych albo związanych z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym.

Ponadto do pracowników zarządzających zakładem pracy ma zastosowanie art. 241²⁶ § 2 kp, który wyłącza możliwość określenia warunków wynagradzania w układzie zbiorowym pracy (uzp) dla wskazanych pracowników.

Wyłączenie ograniczeń w zakresie przekraczania średniotygodniowej normy czasu pracy 

Zgodnie z art. 131 § 1 kp tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Powyższe ograniczenie nie dotyczy jednak pracowników zarządzających zakładem pracy. Mogą oni zatem przekraczać tę normę i nie spowoduje to naruszenia przepisów kp o czasie pracy. 

Szczególne zasady dotyczące nieprzerwanego odpoczynku dobowego i tygodniowego

Pracownicy zarządzający zakładem pracy zostali także objęci szczególnymi zasadami stosowania nieprzerwanego odpoczynku dobowego i tygodniowego.

Jak wynika z art. 132 § 1 kp, pracownikowi przysługuje — w każdej dobie — prawo do nieprzerwanego odpoczynku w wymiarze co najmniej 11 godzin. 

Przepis gwarantujący pracownikowi prawo do co najmniej 11-godzinnego odpoczynku w każdej dobie nie odnosi się jednak do pracowników zarządzających zakładem pracy.

Przykład 3.

Przedsiębiorstwo zatrudnia główną księgową. Ze względu na spiętrzenie prac związanych z rozliczeniami kontrahentów i pracowników księgowa w ciągu kilku dni pracowała znacznie dłużej, co spowodowało brak zachowania 11-godzinnego odpoczynku dobowego. W takich okolicznościach osobie tej należy udzielić równoważnego czasu odpoczynku w przyjętym okresie rozliczeniowym. 

Pracownikowi przysługuje — w każdym tygodniu — prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego minimum 11 godzin ciągłego odpoczynku dobowego.

W odniesieniu do pracowników zarządzających zakładem pracy tygodniowy nieprzerwany odpoczynek może ulec skróceniu poniżej 35 godzin, nie może jednak być krótszy niż 24 godziny.

Nieprzerwany odpoczynek tygodniowy w wymiarze skróconym (minimum 24 godziny) powinien przypadać w niedzielę.

Wyłączenie obowiązku ewidencjonowania godzin pracy

Zgodnie z przepisami kp pracodawca prowadzi ewidencję czasu pracy pracownika do celów prawidłowego ustalenia jego wynagrodzenia i innych świadczeń związanych z pracą. Pracodawca udostępnia tę ewidencję pracownikowi — na jego żądanie.

Jednocześnie regulacje kodeksowe przewidują w stosunku do pracowników zarządzających zakładem pracy odstępstwo od obowiązku ewidencjonowania godzin pracy. 

Nie oznacza to jednak zwolnienia z obowiązku prowadzenia ewidencji czasu pracy w ogóle, a jedynie rezygnację z rejestrowania godzin pracy.

Wyłączenie prawa do rekompensat za pracę poza normalnymi godzinami pracy oraz za czas dyżuru

Z art. 151⁴ § 1 kp wynika wprost, że pracownicy zarządzający zakładem pracy wykonują, w razie konieczności, pracę poza normalnymi godzinami pracy bez prawa do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych.

Jeśli chodzi o czas dyżuru, to zgodnie z art. 151⁵ § 2 zdanie drugie kp czas pełnienia dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku — zarówno dobowego, jak i tygodniowego. 

Ponadto za czas dyżuru, z wyjątkiem dyżuru pełnionego w domu, pracownikowi przysługuje czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru, a w razie braku możliwości udzielenia czasu wolnego — wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia (art. 151⁵ § 3 kp). 

Wyłączenie ograniczenia do 8 godzin pracy w porze nocnej

Co do zasady — czas pracy pracującego w nocy nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli wykonuje prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym. Niemniej zgodnie z art. 151⁷ § 5 pkt 1 kp powyższa zasada nie dotyczy pracowników zarządzających zakładem pracy.

Wyłączenie możliwości określenia warunków wynagradzania w układzie zbiorowym pracy

Pracownicy zarządzający zakładem pracy podlegają także szczególnym regulacjom w zakresie ustalania zasad wynagradzania.

Przykład 4.

Duże przedsiębiorstwo komunalne jest kierowane przez dyrektora generalnego, któremu w realizacji obowiązków służbowych pomagają zastępcy. W firmie kwestie związane z zatrudnieniem reguluje uzp. W układzie zakładowym nie można określić warunków wynagradzania w odniesieniu do dyrektora oraz jego zastępców, co wynika wprost z przepisów kp.

Pracownicy zarządzający zakładem pracy - podsumowanie

Pracownicy zarządzający zakładem pracy są objęci zmodyfikowanymi przepisami w zakresie czasu pracy. Okresy minimalnego odpoczynku dobowego i tygodniowego nie muszą być zachowane w takim stopniu jak w przypadku pozostałych zatrudnionych. Wskazani pracownicy nie mają też prawa do rekompensaty z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych oraz za czas pełnienia dyżuru. Ponadto warunki wynagradzania pracowników zarządzających zakładem pracy nie mogą być określone w uzp.