Banki oprócz tego, że są instytucjami zaufania publicznego (tzn. są zobowiązane do utrzymania w tajemnicy danych dotyczących klientów oraz dokonywanych przez nich operacji), stanowią również specyficzną formę przedsiębiorstwa. Ich celem jest bowiem (podobnie jak w przypadku każdej innej firmy) maksymalizacja zysków oraz osiągnięcie jak najlepszej sytuacji ekonomicznej. W przypadku banków najistotniejsze wydaje się jednak dążenie do zapewnienia stabilności i bezpieczeństwa prowadzonej działalności, dlatego też dużą wagę przykładają one do stworzenia odpowiedniej polityki, jaką jest zabezpieczenie kredytu.
Po co bankowi zabezpieczenie kredytu?
Bankowi udzielającemu kredytu najbardziej zależy na tym, aby - po określonym w umowie czasie - odzyskać całą kwotę zobowiązania, wraz z naliczonymi odsetkami i prowizjami. Dlatego też każda z instytucji finansowych szuka sposobu pozwalającego na zminimalizowanie tzw. ryzyka kredytowego. W tym celu przeprowadzane są szczegółowe oceny zdolności kredytowej klientów, zarówno indywidualnych, jak i firm. Na tej podstawie szacowane jest ryzyko kredytowe związane z określoną transakcją. Jeżeli okaże się ono zbyt wysokie, bank może zażądać od swojego klienta dodatkowego zabezpieczenia kredytu.
Stanowi ono dla banku gwarancję, iż w przypadku trudności finansowych klienta odzyska on całość lub przynajmniej część zaangażowanych w daną transakcję środków. W praktyce gospodarczej wypracowano bardzo różne rodzaje zabezpieczeń kredytowych, które można podzielić ze względu na rozmaite kryteria. Najpowszechniejsza klasyfikacja wymienia zabezpieczenia osobiste i rzeczowe.
Osobiste zabezpieczenia kredytu
Jednym z rodzajów zabezpieczenia prawnego, którego może zażądać od swojego klienta bank, są zabezpieczenia osobiste. Charakteryzuje je - jak sama nazwa wskazuje - osobista odpowiedzialność osoby udzielającej zabezpieczenie (kredytobiorcy lub innego dłużnika). Powinno ono zapewnić odzyskanie całej sumy kredytowej, wraz z naliczonymi odsetkami i prowizjami.
Jeżeli bank zażąda od kredytobiorcy zabezpieczenia osobistego, oznacza to dla niego, iż odpowiada on wobec instytucji finansowej całym swoim majątkiem - zarówno tym, który posiada w momencie zaciągania kredytu, jak i tym, w którego posiadanie dopiero wejdzie. Jest to rodzaj zabezpieczenia, którego w szczególności wymaga się od nowo powstałych firm, które nie mają zadowalającej zdolności kredytowej.
Wśród zabezpieczeń osobistych wymienić można:
- weksel in blanco - zawierający zobowiązanie wystawcy weksla do zapłaty, wraz z jego podpisem,
- poręczenie wekslowe (awal) - czyli zobowiązanie osoby trzeciej do zapłaty całości lub części sumy wekslowej,
- poręczenie udzielone na podstawie regulacji zawartych w Kodeksie cywilnym - poręczyciel zobowiązuje się do spłaty udzielonego kredytu w sytuacji, gdy kredytobiorca nie wypełni tego obowiązku, w ściśle określonym terminie,
- gwarancje bankowe - bank zobowiązuje się do zapłaty kredytodawcy sumy pieniężnej w kwocie pozostałych rat wraz z odsetkami, prowizjami oraz innymi kosztami postępowania,
- przelew wierzytelności - w tym wypadku kredytobiorca przenosi na bank prawo do otrzymania określonych wierzytelności dłużnika,
- pełnomocnictwo - umocowanie banku do dysponowania rachunkiem bankowym kredytobiorcy,
- przystąpienie do długu kredytowego - na mocy takiej umowy do istniejącego długu przystępuje osoba trzecia, będąca dłużnikiem solidarnym.
Rzeczowe zabezpieczenia kredytu
Bank może zażądać od kredytobiorcy, oprócz zabezpieczenia osobistego, również jednego z zabezpieczeń rzeczowych. W ich przypadku odpowiedzialność osoby udzielającej zabezpieczenia ogranicza się do poszczególnych składników jej majątku. Może ono dotyczyć nie tylko określonej części dóbr kredytobiorcy, ale również dóbr osoby trzeciej, obejmujących nieruchomości, ruchomości oraz różnego rodzaju prawa.
Najczęściej wykorzystywanymi zabezpieczeniami rzeczowymi są:
- zastaw ogólny - dana rzecz ruchoma może być obciążona prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń właśnie z tej rzeczy, przy czym nieważne jest, czyją stanie się ona własnością,
- hipoteka - podobnie, jak w przypadku zastawu ogólnego, jednak hipoteka dotyczy wyłącznie nieruchomości; konieczne jest stworzenie aktu notarialnego z wpisem do ksiąg wieczystych,
- kaucja - na mocy której kredytobiorca składa bankowi zabezpieczenie w formie papierów wartościowych na okaziciela lub określonej sumy pieniężnej, które mają zabezpieczać roszczenia w razie niewywiązania się z umowy),
- blokada środków na rachunku bankowym - dokonywana na zlecenie kredytobiorcy, do czasu aż wywiąże się on z określonych zobowiązań względem wierzyciela),
- przywłaszczenie na zabezpieczenie - kredytobiorca przenosi prawo własności swojej rzeczy (przedmiotu ruchomego, jak np. maszyny, zapasów, biżuterii) na wierzyciela.
