Połączenie rodzicielstwa z pracą zarobkową nie jest proste. Niektóre osoby potrzebują pozostać z dzieckiem dłużej niż tylko przez czas urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. W takiej sytuacji pracownicy decydują się na skorzystanie z kolejnego uprawnienia, jakim jest urlop wychowawczy. Czy jeśli okres, o jaki wnioskujemy, okaże się za długi, możliwa będzie rezygnacja z urlopu wychowawczego?
Ogólne zasady dotyczące urlopu wychowawczego
Urlop wychowawczy to uprawnienie przysługujące pracownikom posiadającym co najmniej 6-miesięczny staż pracy. Do stażu wlicza się okres zatrudnienia zarówno u obecnego, jak i u byłych pracodawców. Wymiar urlopu wynosi 36 miesięcy, przy czym jeden rodzic może otrzymać maksymalnie 35 miesięcy, ponieważ 1 miesiąc przeznaczony jest dla drugiego z opiekunów. Co ważne, pracodawca może udzielić wychowawczego na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6. rok życia (art. 186 § 2).
Podczas korzystania z omawianego uprawnienia pracownik nie otrzymuje ani wynagrodzenia od pracodawcy, ani też świadczeń z ubezpieczenia chorobowego – urlop ten jest całkowicie bezpłatny. W tym przypadku pracownik podlega ubezpieczeniom emerytalno-rentowym, a składki na nie są w całości finansowane ze środków pochodzących z budżetu państwa.
Kiedy możliwa będzie wcześniejsza rezygnacja z urlopu wychowawczego?
Najczęściej pracownicy składają wnioski o urlop wychowawczy w pełnym możliwym do wykorzystania wymiarze, czyli 35 miesięcy. Często okazuje się jednak, że jest to zbyt długi okres pozostawania bez środków. Wtedy możliwa jest rezygnacja z urlopu wychowawczego:
- w dowolnym czasie – o ile pracodawca wyrazi na to zgodę;
- za uprzednim zawiadomieniem pracodawcy – co najmniej 30 dni przed planowanym powrotem.
Przykład 1.
Pani Alicja złożyła u swojego pracodawcy wniosek o urlop wychowawczy na okres 35 miesięcy. Po dwóch latach postanowiła zrezygnować z pozostałej części urlopu. Pracodawca nie wyraził zgody na powrót pracownicy w dowolnym dniu. Pani Alicja złożyła pismo o rezygnacji z wychowawczego 2 listopada 2024 roku. Może podjąć pracę 3 grudnia 2024 roku.
Jak zgłosić rezygnację z urlopu wychowawczego?
Przepisy nie określają formy, w jakiej powinno nastąpić zgłoszenie rezygnacji z urlopu wychowawczego. Najbezpieczniej jest to jednak zrobić na piśmie. Ważne, aby dokument zawierał:
- imię i nazwisko pracownika;
- informację o rezygnacji z urlopu wychowawczego;
- dane dziecka, na które został udzielony urlop;
- okres, na jaki pierwotnie wnioskowano o urlop;
- informację o chęci powrotu do pracy i planowanej dacie jej podjęcia;
- datę i podpis pracownika.
Czy rezygnacja z urlopu wychowawczego może zostać odrzucona?
Informacja o rezygnacji z urlopu wychowawczego płynąca od pracownika jest dla pracodawcy wiążąca. Wynika to z art. 186 (3) Kodeksu pracy, który nie przewiduje w tej kwestii innych wymogów formalnych, jak tylko zawiadomienie przełożonego. Pracodawca ma jedynie możliwość niewyrażenia zgody na powrót przed upływem 30 dni od otrzymania informacji. Po tym terminie podwładny powinien zostać dopuszczony do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeśli nie jest to możliwe, wówczas na stanowisku równorzędnym lub też innym, ale odpowiednim do posiadanych przez tę osobę kwalifikacji zawodowych. Wynagrodzenie po przystąpieniu do pracy nie może być niższe od pensji przysługującej w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed urlopem wychowawczym.
Przykład 2.
Pani Maria przed skorzystaniem z urlopu wychowawczego pracowała na stanowisku asystentki zarządu. Jej pensja wynosiła 5000 zł. Postanowiła przerwać urlop wychowawczy i powrócić do pracy. Pracodawca w czasie nieobecności pracownicy zlikwidował wspomniane stanowisko. W związku z powyższym pani Maria została przeniesiona do działu administracji odpowiadającego jej kwalifikacjom zawodowym. Wynagrodzenie na stanowisku pracownika administracyjnego w tej firmie wynosiło 4500 zł. Pracownicy będzie przysługiwało wynagrodzenie wyższe, takie jak przed rozpoczęciem urlopu, czyli 5000 zł.
W sytuacji gdy po powrocie z urlopu wychowawczego pracownik odmówi podjęcia pracy na innym stanowisku (mimo że będzie ono dostosowane do jego kwalifikacji, a wynagrodzenie nie będzie niższe niż przed urlopem) bez podania konkretnych przyczyn, pracodawca ma prawo rozwiązać z nim umowę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy. Natomiast jeżeli to pracodawca nie dopuści pracownika do pracy w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia, pracownik może domagać się powrotu do pracy, a także stosownego wynagrodzenia za czas pozostawania w gotowości do pracy – zastosowanie znajduje tu art. 81 § 1 Kodeksu pracy.
Obniżenie wymiaru czasu pracy
Rezygnacja z urlopu wychowawczego nie obliguje pracownika do podjęcia pracy w pełnym wymiarze. Zgodnie z art. 1867 Kodeksu pracy po powrocie z urlopu wychowawczego pracownik ma możliwość złożenia wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy (nie więcej niż do ½ etatu) w okresie, w którym mógłby korzystać z urlopu wychowawczego. Dokument taki powinien zostać złożony pracodawcy na piśmie, na co najmniej 21 dni przed planowanym podjęciem pracy w niższym wymiarze. Jeżeli pracownik złoży wniosek bez zachowania terminu, wówczas pracodawca powinien obniżyć wymiar czasu pracy nie później niż z upływem 21 dni od dnia złożenia wniosku.
Przykład 3.
Pani Kamila złożyła wniosek o urlop wychowawczy od 1 stycznia 2021 do 30 listopada 2024 roku. Postanowiła jednak wrócić do pracy – rezygnacja z urlopu wychowawczego nastąpiła 4 stycznia 2024 roku, zatem pracę powinna podjąć maksymalnie 4 lutego. 11 stycznia 2024 roku złożyła dodatkowo wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy do połowy od pierwszego dnia pracy. W związku z tym, że został zachowany 21-dniowy termin zgłoszenia, od 4 lutego pani Kamila rozpocznie pracę na pół etatu.[alert–info]Pracodawca nie musi wyrażać zgody na obniżenie wymiaru czasu pracy. Samo przekazanie wniosku przez pracownika jest dla przełożonego wiążące.[/alert–info]Niezwykle istotną w tym przypadku kwestią pozostaje fakt, że złożenie przez pracownika wniosku o obniżenie etatu powoduje objęcie go dodatkową ochroną przed zwolnieniem. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę od dnia złożenia przez pracownika wniosku do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy. Ochrona trwa jednak nie dłużej niż 12 miesięcy.
Przykład 4.
Pani Kamila (przykład 3.) pierwotnie złożyła wniosek o urlop wychowawczy do 30 listopada 2024 roku. Wniosek o obniżenie wymiaru etatu obowiązuje jedynie przez okres, w którym pracownik mógłby korzystać z urlopu. W związku z tym pani Kamila jest objęta ochroną przed zwolnieniem do końca listopada 2024 roku.
W okresie ochronnym pracownika można zwolnić jedynie w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, bądź gdy zajdą przyczyny uzasadniające zwolnienie dyscyplinarne.
Czy w przyszłości pracownik może wnioskować o niewykorzystaną część urlopu?
Pracownik może wykorzystać urlop wychowawczy w pięciu częściach. Co do zasady rezygnacja z urlopu wychowawczego nie powoduje utraty możliwości użytkowania pozostałego urlopu, pod warunkiem że pracownik zrealizował mniej niż pięć jego części oraz nie zakończył się rok, w którym dziecko osiągnęło 6. rok życia.
Tu pojawiają się wątpliwości odnośnie tego, co dzieje się w przypadku, gdy po rezygnacji z urlopu wychowawczego pracownik zawnioskował o zastosowanie obniżonego wymiaru czasu pracy. Przepisy mówią bowiem, że wniosek o zmniejszenie etatu ma zastosowanie w czasie, kiedy pracownik mógłby realizować urlop wychowawczy. Sformułowanie to sugeruje, że skorzystanie z obniżenia etatu jakoby „konsumuje” odpowiednio wymiar urlopu wychowawczego. W jednym ze stanowisk resortu pracy można jednak znaleźć wyjaśnienie, iż okres pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy przez pracownika uprawnionego do wychowawczego nie wpływa na jego zakres.
Rezygnacja z urlopu wychowawczego jest możliwa w dowolnym terminie, pod warunkiem że pracodawca wyrazi na to zgodę. W innym przypadku pracownik może wrócić do pracy po 30 dniach od złożenia odpowiedniego dokumentu, który jest wiążący dla zakładu pracy. Po powrocie pracownik posiada wiele uprawnień przewidzianych w przepisach, dlatego na taką sytuację warto się odpowiednio przygotować.
