Urodzenie dziecka powoduje powstanie szeregu różnych uprawnień pracowniczych, z których może skorzystać zarówno matka, jak i ojciec. Dotyczy to także szeroko rozumianych urlopów związanych z rodzicielstwem, w tym urlopu wychowawczego. Czy jeden z rodziców może korzystać z takiego urlopu? Jaki jest wymiar urlopu wychowawczego gdy status pracownika ma tylko jeden z rodziców dziecka? Wyjaśniamy!
Urlop wychowawczy
Prawo do urlopu wychowawczego przysługuje pracownikowi zatrudnionemu co najmniej 6 miesięcy (także w innych zakładach pracy). Urlop ten służy wykonywaniu osobistej opieki nad dzieckiem, nie później jednak niż do ukończenia przez niego 6 roku życia. Urlop wychowawczy nie jest obowiązkowy, to od pracownika zależy, czy będzie chciał z niego w ogóle skorzystać.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami z urlopu wychowawczego może skorzystać wyłącznie pracownik, a więc osoba pozostająca w stosunku pracy. Z takim stosunkiem mamy do czynienia wtedy, gdy dojdzie do zawarcia umowy o pracę (bez względu na jej rodzaj i czas trwania), spółdzielczej umowy o pracę, mianowania, wyboru lub powołania. W przypadku umów cywilnoprawnych (o dzieło lub zlecenie) nie dochodzi w ogóle do powstania stosunku pracy, co w praktyce oznacza, że wykonawca nie ma prawa do urlopu wychowawczego. Osoby prowadzące własną działalność gospodarczą (np. zatrudnione w ramach kontraktu B2B) mogą skorzystać z omawianego urlopu, choć warto zaznaczyć, że wcześniej muszą opłacać odpowiednie składki ubezpieczeniowe do ZUS.
Wyrok WSA w Szczecinie z 26 sierpnia 2009 roku (sygn. akt II SA/Sz 473/09)
„Nabycie prawa do urlopu wychowawczego nie jest zależne do złożenia wniosku o ten urlop. Prawo do urlopu wychowawczego nabywa bowiem pracownik pozostający w stosunku pracy, posiadający co najmniej sześciomiesięczny okres zatrudnienia (stanowiący sumę wszystkich okresów zatrudnienia z wszystkich zakładów pracy bez względu na wymiar czasu pracy, długość przerw w zatrudnieniu i sposób ustania stosunku pracy oraz okres urlopu macierzyńskiego i okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych), sprawujący osobistą opiekę nad dzieckiem. Natomiast skorzystać z tego prawa może, stosownie do art. 186 §1 KP, w okresie 4 lat od urodzenia się dziecka na swój wniosek”.
Wymiar urlopu wychowawczego
Urlop wychowawczy może trwać maksymalnie 36 miesięcy, przy czym można go podzielić na części (nie więcej jednak niż 5 części). Pracownik sam decyduje, kiedy chce skorzystać z przysługującego mu urlopu i w jakim wymiarze to nastąpi. Ustawodawca daje prawo do urlopu wychowawczego obojgu rodzicom – łączny wymiar tego urlopu nie może jednak przekroczyć wspomnianych 36 miesięcy. Innymi słowy, jeśli matka i ojciec dziecka postanowią korzystać łącznie z przysługującego im urlopu, to jego wielkość nie będzie liczona po 36 miesięcy dla każdego z nich.
Zgodnie z treścią art. 186 § 4 kp każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do 1 miesiąca urlopu wychowawczego z wymiaru urlopu określonego w przepisach kodeksu pracy. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka. Taki zapis ma istotne znaczenie z punktu widzenia rodziców, spośród których tylko jeden może korzystać z urlopu wychowawczego. W praktyce powoduje to, że jeden z rodziców może skorzystać z urlopu w maksymalnym wymiarze 35, a nie 36 miesięcy. Podobnego zdania jest Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, które już w 2013 roku wyraźnie zaznaczyło, że „[…] Jeżeli zatem oboje rodzice lub opiekunowie dziecka żyją i korzystają z pełnej władzy rodzicielskiej, to maksymalny wymiar urlopu wychowawczego, jaki może wykorzystać jeden z nich, wynosi 35 miesięcy. […]”.
Przykład 1.
Pan Maciej i pani Joanna są rodzicami 2-letniej Amelii, do tej pory żadne z nich nie korzystało z urlopu wychowawczego. Pan Maciej pracuje na podstawie umowy zlecenia, stąd urlop ten w ogóle mu nie przysługuje. Oboje postanowili, że z urlopu skorzysta w całości pani Joanna, która od 5 lat pozostaje zatrudniona na podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony. W tym przypadku kobieta będzie mogła skorzystać z urlopu wychowawczego w maksymalnym wymiarze 35 miesięcy.
Przykład 2.
Pani Iwona i pan Tomasz są rodzicami 3-letnich bliźniaków. Pani Iwona prowadzi własną działalność gospodarczą i nie ma prawa do urlopu wychowawczego, a pan Tomasz pracuje na pół etatu w firmie kurierskiej (posiada umowę o pracę na czas nieokreślony). W tym przypadku z urlopu wychowawczego może skorzystać wyłącznie ojciec dzieci – w wymiarze nie większym niż 35 miesięcy.
Pełny urlop wychowawczy dla jednego rodzica
Zgodnie z treścią art. 186 §9 kp rodzic dziecka ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy, jeżeli:
- drugi rodzic dziecka nie żyje,
- drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
- drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu.
Pojawienie się chociaż 1 z ww. okoliczności umożliwia wykorzystanie urlopu wypoczynkowego w pełnej wysokości, tj. w wymiarze maksymalnie 36 miesięcy.
Przykład 3.
Pan Igor i pani Weronika mają 1,5 roczną córkę Nadię – jej ojciec został jednak pozbawiony pełnej władzy rodzicielskiej nad dziewczynką (właściwe orzeczenie sądu w tej sprawie stało się już prawomocne). Oboje rodziców pracują na podstawie umów o pracę w 2 różnych zakładach pracy. W tej sytuacji tylko matka dziecka będzie mogła skorzystać z urlopu wychowawczego i to w pełnej jego wysokości, tj. 36 miesięcy.
Przykład 4.
Pan Patryk i pani Marlena nie są małżeństwem, jednak mają 2-letniego syna Michała. Mężczyzna pracuje w firmie transportowej na pół etatu, a kobieta jako sekretarka na cały etat (oboje pozostają w stosunkach pracy). Pan Patryk zamierza ograniczyć prawa rodzicielskie pani Marlenie, jednak do tej pory nie złożył w sądzie żadnego pozwu w tej sprawie. Ojciec dziecka chce jednak skorzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze 36 miesięcy – dopóki pani Marlenie nie zostanie ograniczona władza rodzicielska prawomocnym orzeczeniem sądu, pan Patryk będzie mógł wnioskować o ten urlop w wymiarze maksymalnie 35 miesięcy.
Jak wynika z powyższego, status pracownika wpływa oczywiście na powstanie prawa do urlopu wychowawczego, jednak nie powoduje zwiększenia wielkości takiego urlopu. Maksymalnie urlop ten można wykorzystać przez 36 miesięcy dzielonych na 5 lub mniej części. W przypadku gdy mamy do czynienia z obojgiem rodziców posiadających pełną władzę rodzicielską, matka lub ojciec dziecka mogą skorzystać z urlopu w wymiarze nie większym niż 35 miesięcy – dopiero śmierć jednego z rodziców lub utrata, bądź ograniczenie jego władzy nad dzieckiem powodują możliwość wydłużenia tego urlopu o dodatkowy miesiąc, co w sumie daje nam pulę maksymalnie 36 miesięcy urlopu wychowawczego. Stan cywilny rodziców dziecka również nie ma w tym przypadku żadnego znaczenia.
Przykład 5.
Pan Paweł i pani Agata są rozwiedzeni, każde z nich ma nowego małżonka, wspólnie mają jednak 2-letniego syna Maurycego. Rodzice chłopca posiadają pełną władzę nad dzieckiem, żadne z nich nie zamierza w ogóle ograniczać lub pozbawiać tej władzy drugiego z nich. Pan Paweł i pani Agata pozostają w stosunkach pracy i ustalili wspólnie, że z urlopu wychowawczego w całości skorzysta matka dziecka. W tej sytuacji pani Agata będzie miała prawo do urlopu w maksymalnym wymiarze 35 miesięcy – pan Paweł posiada bowiem pełną władzę rodzicielską nad dzieckiem i nie może przekazać żadnej części swojego urlopu byłej żonie.
Podsumowanie
Urlop wychowawczy może być wykorzystany zarówno przez jednego, jak i oboje rodziców. Maksymalny wymiar tego urlopu wynosi 36 miesięcy, przy czym, jeśli ma on być wykorzystany tylko przez ojca albo matkę dziecka, to nie może on być dłuższy niż 35 miesięcy. Status pracownika nie wpływa na wydłużenie lub skrócenie wymiaru omawianego urlopu, powoduje jednak, że urlop ten przysługuje lub nie przysługuje danej osobie (w przypadku osób świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych nie mamy do czynienia z urlopami wychowawczymi).
