Umowa dowodowa - najważniejsze informacje

Prawo cywilne dzieli umowy na dwie podstawowe kategorie – nazwane i nienazwane. W ramach pierwszego pojęcia wyróżniamy kontrakty regulowane przez ściśle określone przepisy (zawarte głównie w Kodeksie cywilnym). Z kolei umowy nienazwane nie są unormowane wprost w konkretnych przepisach – ich obowiązywanie i skuteczność zawdzięczamy ogólnym zasadom prawa. Do której kategorii zalicza się umowa dowodowa i czym tak naprawdę ona jest?

Regulacja polskich umów cywilnoprawnych

Umowy są zawierane głównie na podstawie obowiązujących przepisów Kodeksu cywilnego. Tak naprawdę osoby, które chcą doprowadzić do powstania jakiegokolwiek zobowiązania, muszą skupić się na jednym podstawowym przepisie – jest nim art. 353¹ kc.

Skuteczność umowy nie zależy więc od tego, czy jest ona uregulowana w konkretnej ustawie, lecz od tego, czy spełnia trzy podstawowe przesłanki:

1. jest zgodna z obowiązującymi przepisami prawa,
2. jest zgodna z zasadami współżycia społecznego, tzn. nie doprowadza do nierówności stron danego zobowiązania,
3. jest zgodna z naturą danego stosunku prawnego, tzn. odpowiada charakterystycznym właściwościom danego zobowiązania (np. przy umowie sprzedaży stronami są kupujący i sprzedający, istnieje przedmiot sprzedaży oraz cena, którą jedna strona zobowiązuje się zapłacić drugiej).

Umowa dowodowa tak naprawdę nie jest umową cywilnoprawną. Jej regulacja nie znajduje się bowiem w prawie materialnym, lecz w przepisach proceduralnych. Jest nowością, którą wprowadziła niedawna nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego.

Umowa dowodowa a kpc

Umowa dowodowa została wprowadzona do polskiego porządku prawnego wraz z przywróceniem do procedury cywilnej odrębnego postępowania gospodarczego.

Tak naprawdę przedmiotowa umowa jest całkowitą nowością – nigdy wcześniej taka konstrukcja nie pojawiła się w polskim systemie prawnym. Jej zasadniczym celem jest możliwość modyfikacji postępowania gospodarczego w sposób, który nie jest spotykany ani dopuszczalny przy innych sprawach sądowych.

Dokładną regulację umowy dowodowej odnajdziemy w Kodeksie postępowania cywilnego.

Czym jest umowa dowodowa?

Umowa dowodowa jest porozumieniem stron postępowania gospodarczego zawieranym w toku prowadzonej sprawy sądowej. Jej zawarcie jest całkowicie dobrowolne, a sama umowa polega na zgodnym wyłączeniu ze sprawy określonych dowodów.

Umowa dowodowa jest tak naprawdę trzecią umową, która została wprowadzona do polskiej procedury cywilnej (obok istniejącej już umowy o jurysdykcję oraz umowy o właściwość sądu).

Umowa ta dla swej ważności wymaga spełnienia kilku przesłanek, wśród nich odnajdziemy:

• konieczność powiązania umowy dowodowej z toczącym się postępowaniem gospodarczym wynikającym z zawarcia innego kontraktu (innej umowy), tzn. strony postępowania są zobowiązane do wykazania stosunku prawnego, którego będzie dotyczyła ta umowa,
• obowiązek konkretnego wskazania w umowie dowodowej tych dowodów, które mają być wyłączone z postępowania sądowego, tj. dowodów, których sąd ma nie rozpatrywać w danej sprawie (które zostaną pominięte),
• konieczność powiązania umowy dowodowej z inną umową zawartej pomiędzy tymi samymi stronami (wspomniana inna umowa musi być jednocześnie przedmiotem toczącego się postępowania sądowego).

Głównym celem umowy dowodowej jest przyspieszenie rozpatrywania spraw gospodarczych – pominięcie pewnej ilości dowodów skróci czas postępowania dowodowego w danej sprawie i pomoże przy wydaniu ostatecznego rozstrzygnięcia.

Forma umowy dowodowej

Przepisy kpc wyraźnie stanowią, że umowa dowodowa może być zawarta w dwóch formach:

• na piśmie pod rygorem nieważności – dopuszczalna jest oczywiście forma aktu notarialnego lub forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi,
• ustnie przed sądem – w tej sytuacji zapisy umowne wciągane do są do protokołu z rozprawy sądowej.

Warto zapamiętać, że umowę dowodową można zawrzeć zarówno w toku procesu, jak i jeszcze przed jego wytoczeniem (tzn. wtedy, gdy sprawa nie trafiła jeszcze do sądu). Każdorazowo decyzję w tej kwestii podejmują jednak zainteresowane strony.

Zawarcie umowy w toku procesu, tuż po przeprowadzeniu wstępnego postępowania dowodowego, niesie ze sobą znaczące skutki prawne. Jeśli sąd przeprowadził już część dowodów, to nie będą one podlegać pod zapisy umowy dowodowej – tzn. strony nie będą mogły skutecznie żądać wyłączenia tych dowodów, które zostały już przeprowadzone. Innymi słowy, będzie można wyłączyć tylko te dowody, które nie zostały jeszcze przedstawione na sali sądowej.

Nieważność umowy dowodowej

Zawarcie umowy dowodowej w wymaganej formie nie zawsze będzie oznaczało jej pełną skuteczność. Przepisy wyraźnie stanowią, że umowa tego rodzaju, która zostanie zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu będzie całkowicie nieważna.

Strona, która zechce skorzystać z nieważności umowy dowodowej, musi się powołać na taką okoliczność. Zarzut nieważności lub bezskuteczności umowy dowodowej można podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na tę umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym – najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu.

Czy strony mogą wyłączyć wszystkie dowody w sprawie gospodarczej?

Tak naprawdę nie ma przeszkód, aby strony wyłączyły stosowną umową wszystkie dowody w danej sprawie. Problem jednak w tym, na jakiej podstawie sąd ma wówczas wydać swoje rozstrzygnięcie?

Zgodnie z przepisami, wyłączenie wszystkich dowodów przez strony powoduje konieczność ustalenia całokształtu sprawy na podstawie twierdzeń powoda i pozwanego. Takie rozwiązanie z jednej strony na pewno przyspieszy całe postępowanie, z drugiej jednak utrudni wydanie sprawiedliwego wyroku (tzn. takiego, który będzie bazował na całokształcie okoliczności danej sprawy).

Umowa dowodowa i możliwe zmiany prawne

Umowa dowodowa jest umową procesową, która pozwala stronom postępowania wyłączyć określone dowody w sprawie (teoretycznie nawet wszystkie dowody). Jest nową instytucją procesową, którą możemy zastosować wyłącznie w postępowaniach gospodarczych.

Aby przeciwdziałać nadużyciom, które mogą pojawić się w ramach jej stosowania, prawnicy postulują zmianę obowiązujących przepisów, tak aby ograniczyć zakres umowy dowodowej. Strony nie powinny mieć możliwości wyłączenia pewnej kategorii dowodów w sprawie (np. dokumentów elektronicznych lub papierowych), ponieważ utrudni to wydanie sprawiedliwego rozstrzygnięcia przez sąd.

Obecnie umowa dowodowa może jednak wyłączać wszystkie dowody w sprawie.