Artykuł skierowany jest do osób, które są i mogą być stronami w postępowaniu cywilnym – powodami, pozwanymi, wnioskodawcami, uczestnikami. W jaki sposób przedstawiać w sądzie swoje racje, tak aby było to skuteczne? Jak sformułować wniosek dowodowy – przedstawiać dowody w postępowaniu cywilnym na poparcie swoich tez? Co może być dowodem – czy wszystko? Między innymi te kwestie będą przedmiotem opracowania. Ponadto wskazane zostanie, kiedy sąd może pominąć dowód i co przysługuje stronie w takiej sytuacji.
Dowody w postępowaniu cywilnym
Zgodnie z art. 227 Kodeksu postępowania cywilnego przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. O tym, jakie fakty są istotne dla rozstrzygnięcia, decyduje przytoczona w pozwie lub wniosku inicjującym postępowanie podstawa faktyczna zgłoszonego żądania w powiązaniu z normą prawa materialnego stanowiącą podstawę prawną orzekania o tym żądaniu. Znaczenie ma to, czy złożony wniosek dowodowy z uwagi na charakter dowodu i tezę dowodową może posłużyć ustaleniu podstawy faktycznej rozstrzygnięcia i mieć wpływ na wynik sprawy.
Przykład 1.
Pani Marta złożyła wniosek o uregulowanie kontaktów jej byłego męża z ich wspólnym dzieckiem. Jako wniosek dowodowy w sprawie składa dokumenty dotyczące kosztów utrzymania dziecka. Wskazać należy, że nie mają one istotnego znaczenia w sprawie, co więcej, wcale jej nie dotyczą. Nie będą mogły stanowić podstawy do ustaleń faktycznych i nie będą miały wpływu na wynik sprawy.
Strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd może dopuścić wniosek dowodowy niewskazany przez stronę.
Nie jest jednak częstą praktyką to, aby sąd samodzielnie dopuszczał dowody – proces jest kontradyktoryjny i to strony procesu powinny dostarczać materiał dowodowy w sprawie. Może się to jednak zdarzyć w sytuacji, gdy strony nie mają profesjonalnych pełnomocników i same nie zdają sobie sprawy z tego, że w ich postępowaniu wymagane są wiadomości specjalne, które ma tylko biegły sądowy, specjalista w swojej dziedzinie.
Przykład 2.
Pani Gabriela zalała mieszkanie swojej sąsiadce, pani Marii. W wyniku tego pani Maria musiała osuszyć lokal, odmalować. Jednakże na remont wydała bardzo dużą sumę i w jego efekcie mieszkanie zwiększyło wartość, nie doszło wyłącznie do naprawienia szkody, ale przeprowadzono prace dodatkowe. Pani Gabriela kwestionowała wysokość podanej szkody, a pani Maria nie była w stanie wykazać wszystkich poniesionych kosztów. Obie panie występowały bez pełnomocników. Sąd z urzędu wywołał dowód z opinii biegłego z zakresu szacowania szkód na nieruchomościach, żeby zweryfikować, jakie prace były niezbędne do wykonania celem przeprowadzenia remontu, a także jaki jest ich koszt według stawek rynkowych.
Co może być dowodem?
Dowodem w postępowaniu cywilnym mogą być:
- dokumenty – na przykład akty notarialne, akty stanu cywilnego, pisma, listy, opinie prywatne, ekspertyzy, dokumentacja medyczna itd.;
- zeznania świadków – w tym miejscu należy tylko wskazać, że świadkami nie mogą być:
osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania własnych spostrzeżeń;
wojskowi i urzędnicy, którzy są obowiązani do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych;
przedstawiciele ustawowi stron – kuratorzy, opiekunowie, osoby wchodzące w skład organów osoby prawnej, którzy mogą być przesłuchani w charakterze strony;
współuczestnicy jednolici.
Dodatkowo odmówić prawa do składania zeznań może: małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia.
Każdy, kto jest świadkiem, może odmówić odpowiedzi na pytanie, jeśli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich – małżonka, wstępnego, zstępnego, rodzeństwo, powinowatego w tej samej linii lub stopniu, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia – na odpowiedzialność karną, hańbę, dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową, albo gdyby zeznanie doprowadziło do pogwałcenia istotnej tajemnicy zawodowej.
Duchowny może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu podczas spowiedzi.
- opinie biegłych;
- oględziny – z udziałem lub bez udziału biegłych, oględzinom mogą podlegać zarówno ruchomości, jak i nieruchomości, a także osoby – jednak tylko za ich zgodą;
- przesłuchanie stron – to dowód co do zasady wyjątkowy: jeśli po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostaną niewyjaśnione fakty, które są istotne dla rozstrzygnięcia, sąd dla ich wyjaśnienia może dopuścić dowód z przesłuchania stron.
Katalog dowodów, które może zawierać wniosek dowodowy jest zatem co do zasady zamknięty.
Jednak pojęcie dokumentów, a także opinia biegłych, mogą być bardzo szeroko interpretowane i w zasadzie pod tę kategorią można przeprowadzić bardzo dużo dowodów.
Jak sformułować wniosek dowodowy?
Wniosek dowodowy powinien zawierać wymogi formalne charakterystyczne dla pisma procesowego. We wniosku o przeprowadzenie dowodu strona jest obowiązana oznaczyć dowód w sposób umożliwiający przeprowadzenie go oraz wyszczególnić fakty, które mają zostać nim wykazane.
Przykład 3.
Wnoszę o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentu: umowy o dzieło z 15 marca 2022 roku, na fakt zawarcia umowy przez strony, daty jej zawarcia, praw i obowiązków stron, wymagalności roszczenia, wysokości wynagrodzenia, terminu realizacji dzieła.
W taki sposób należy opisywać dowody oraz fakty, które mają zostać nim wykazane.
Podstawy do pominięcia dowodu
Sąd może w szczególności pominąć dowód:
którego przeprowadzenie wyłącza przepis kodeksu – na przykład przesłuchanie świadka, który jest osobą niezdolną do spostrzegania z uwagi na chorobę psychiczną;
mający wykazać fakt bezsporny, nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy lub udowodniony zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy;
Przykład 4.
Pani Matylda domaga się zapłaty za wykonane dzieło – projekt architektoniczny. Wskazała, że strony zawarły umowę 15 marca, ustną. Na dowód tego powołała trzech świadków. Strona pozwana – pan Konrad – potwierdziła, że w tym dniu zawarto umowę. Stąd też dowód z zeznań świadków może zostać pominięty, gdyż ten fakt został udowodniony bez potrzeby ich przesłuchania.
nieprzydatny do wykazania danego faktu;
Przykład 5.
Pani Marta, która złożyła wniosek o ustalenie kontaktów ojca z dziećmi, jako wniosek dowodowy potwierdzający opiekę nad dziećmi przedłożyła paragon ze sklepu z zabawkami sprzed kilku lat. Dowód ten jest w sprawie nieprzydatny i na tej podstawie sąd może go pominąć.
niemożliwy do przeprowadzenia;
Przykład 6.
Pan Wiktor wniósł o przesłuchanie, w charakterze świadka, osoby, od której nabył pojazd. Nie znał jednak adresu świadka, ani jego numeru telefonu – nie miał żadnych danych. Taki wniosek jest niemożliwy do przeprowadzenia i można go pominąć.
zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania;
Przykład 7.
Strona pozwana w sprawie o zapłatę zgłosiła na świadków dziesięć osób, wszystkie na tę samą tezę dowodową. Część świadków sąd może pominąć, uznając, że zostali oni zgłoszeni wyłącznie w celu przedłużenia postępowania, a ich zeznania nie wniosą nic istotnego w sprawie.
nieodpowiadający wymogom, jakie powinien spełniać wniosek dowodowy.
Katalog przyczyn, dla których można pominąć dowód, jest otwarty. Oznacza to, że sąd może wskazać także inne, które uznaje za podstawę do pominięcia dowodu.
Celem tej regulacji jest przede wszystkim usprawnienie i przyspieszenie postępowania cywilnego – aby nie dopuszczać wszystkich dowodów, aby udowodnić tezę, która jest już potwierdzona, by ograniczyć mnogość przeprowadzanych dowodów i liczby rozpraw.
Instytucja zastrzeżeń do protokołu
Pominięcie dowodu następuje w drodze postanowienia. Nie przysługuje na nie jednak zażalenie – co do zasady w postępowaniu cywilnym nie można się odwołać od takiego rozstrzygnięcia.
Możliwe jest jednak złożenie tzw. zastrzeżeń do protokołu w trybie art. 162 Kodeksu postępowania cywilnego. W ten sposób strona zwraca uwagę sądowi na uchybienie przepisom postępowania.
Po tym, jak sąd pominie dowód, należy zgłosić zastrzeżenia i wnieść o ich zaprotokołowanie w protokole rozprawy. Zastrzeżenia można zgłosić najpóźniej na kolejnym posiedzeniu – zatem nie trzeba tego robić bezpośrednio po pominięciu dowodu, chyba że rozprawa, na której dowód pominięto, jest ostatnim terminem w sprawie. Wtedy należy zrobić to niezwłocznie.
W przypadku zgłoszenia zastrzeżeń, gdy następnie sąd wyda niekorzystny wyrok, strona, która zastrzeżenia zgłosiła, może zarzucić pominięcie dowodu przez sąd i wnosić, aby dowód ten został przeprowadzony przez sąd II instancji, a jeżeli domaga się przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, przez sąd I instancji.
Niezgłoszenie zastrzeżeń do protokołu i niewpisanie ich uniemożliwia skorzystanie z tej możliwości.
