Czym różni się dobrowolne poddanie się odpowiedzialności a czynny żal?

Czynny żal oraz dobrowolne poddanie się odpowiedzialności to instytucje związane z popełnieniem czynów zabronionych w rozumieniu Kodeksu karnego skarbowego (kks). Podatnicy często mają problem z prawidłowym rozróżnieniem, kiedy można złożyć czynny żal, a kiedy poddać się odpowiedzialności. Szczegóły prezentujemy poniżej.

Na czym polega czynny żal?

Czynny żal został uregulowany w art. 16 § 1 kks, gdzie możemy przeczytać, że nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.

Dodatkowo warto zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 16 § 5 kks zawiadomienie jest bezskuteczne, jeżeli zostało złożone:

1. w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego,
2. po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

W świetle powyższego należy zatem stwierdzić, że czynny żal może być złożony na etapie, kiedy organy podatkowe nie mają jeszcze informacji na temat popełnionego czynu zabronionego.

W rezultacie w momencie gdy organ podatkowy wszczyna postępowanie w sprawie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, nie jest możliwe złożenie czynnego żalu.

Jeżeli sprawca złoży czynny żal i dopełni uchybionych obowiązków podatkowych (np. złoży zaległą deklarację podatkową i zapłaci zaległość podatkową wraz z odsetkami), wówczas nie ponosi odpowiedzialności z kks.

Na czym polega dobrowolne poddanie się odpowiedzialności?

Inną instytucją jest natomiast dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (dalej: DPO).

W tym zakresie trzeba wskazać na treść art. 17 kks, który podaje, że sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a jednocześnie:

1. uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności,
2. sprawca uiścił kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony,
3. sprawca wyraził zgodę na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim ten przepadek jest obowiązkowy, a w razie niemożności złożenia tych przedmiotów – uiścił ich równowartość pieniężną,
4. uiszczono co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania.

Zwróćmy zatem uwagę, że zezwolenie na DPO jest udzielane przez sąd. W tym zakresie sprawa jest więc kierowana do sądu i dopiero na tym etapie następuje rozstrzygnięcie.

Warto również wspomnieć o okolicznościach, które wykluczają udzielenie zgody na DPO. Odmowa następuje, jeżeli:

1. przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności,
2. przestępstwo skarbowe zagrożone tylko karą grzywny popełniono w warunkach określonych w art. 37 § 1 lub art. 38 § 2,
3. zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającego przepadkowi, chyba że zostanie ona cofnięta przez interwenienta do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu.

Następnie odnieśmy się do art. 18 kks, gdzie czytamy, że sąd, udzielając zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, orzeka:

1. tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę,
2. przepadek przedmiotów tylko w takich granicach, w jakich sprawca wyraził na to zgodę, a w razie niemożności ich złożenia – uiścił ich równowartość pieniężną.

To powoduje, że orzeczenie DPO determinowane jest spełnieniem określonych warunków ustawowych.

Co równie ważne, prawomocny wyrok o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego.

Wniosek o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

Aby możliwe było zastosowanie DPO, konieczne jest złożenie wniosku przez sprawcę.

Jak czytamy w art. 142 kks, w postępowaniu prowadzonym przez finansowy organ postępowania przygotowawczego, zanim wniesiono akt oskarżenia, sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego może zgłosić wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Przed pierwszym przesłuchaniem finansowy organ postępowania przygotowawczego jest obowiązany pouczyć sprawcę także o prawie złożenia takiego wniosku.

W konsekwencji DPO jest składane w momencie, kiedy już rozpocznie się postępowanie przygotowawcze. Nie jest zatem możliwe złożenie DPO przed jego wszczęciem – w takim przypadku sprawca może skorzystać z czynnego żalu.

Oprócz samego złożenia wniosku sprawca ma obowiązek wypełnić określone warunki (które są wymogiem orzeczenia zezwolenia na DPO przez sąd). Otóż w myśl art. 143 kks, składając wniosek o DPO, trzeba łącznie uiścić:

1. należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło jej uszczuplenie, chyba że do chwili zgłoszenia wniosku ta wymagalna należność została w całości uregulowana,
2. tytułem kary grzywny kwotę odpowiadającą co najmniej jednej trzeciej minimalnego wynagrodzenia, a za wykroczenie skarbowe – kwotę odpowiadającą co najmniej jednej dziesiątej tego wynagrodzenia,
3. co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania.

Musimy jednak wyraźnie zaznaczyć, że organ podatkowy nie ma obowiązku przekazania wniosku do sądu. Jak bowiem wynika z treści art. 145 kks, w razie wystąpienia przez sprawcę o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności finansowy organ postępowania przygotowawczego może zamiast aktu oskarżenia niezwłocznie wnieść do sądu wniosek o udzielenie takiego zezwolenia.

Powyższa norma posługuje się sformułowaniem „może”, co oznacza, że organ prowadzący postępowanie nie jest związany wnioskiem.

Złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności finansowy organ postępowania przygotowawczego uzależnia od wykonania obowiązku uiszczenia w całości wymagalnej należności publicznoprawnej, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło jej uszczuplenie, a do tej chwili należność ta nie została uregulowana.

Koniecznym warunkiem złożenia wniosku o DPO do sądu jest więc uiszczenie należności publicznoprawnych.

Z przedstawionych przepisów wynika, że bardziej rozbudowaną konstrukcją prawną jest dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, gdzie konieczne jest spełnienie wielu warunków, aby DPO stało się skuteczne. W przypadku czynnego żalu wystarczające jest już samo złożenie pisma i nie wymaga się w tym przypadku uzasadnienia przyczyn naruszenia przepisów.