W przypadku osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą istotną kwestią jest ustalenie, czy dany wydatek ma charakter firmowy, czy osobisty. Tylko w tym pierwszym przypadku istnieje możliwość uznania go za koszt podatkowy pomniejszający przychód podlegający opodatkowaniu. W dzisiejszym artykule przeanalizujemy, czy wydatek na psychoterapię własną poniesiony przez przedsiębiorcę może stanowić koszt uzyskania przychodu.
Ogólne zasady zaliczania wydatków do kosztów podatkowych
W ustawie o PIT mamy tylko jeden przepis ustanawiający ogólną regułę zaliczania danego wydatku do kosztów podatkowych. Owym przepisem jest art. 22 ust. 1 ustawy o PIT, który podaje, że kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23.
Przy ustalaniu kosztów uzyskania przychodów każdy wydatek wymaga indywidualnej oceny pod kątem bezpośredniego związku z przychodami i racjonalności działania dla osiągnięcia przychodu. Zatem podatnik ma możliwość zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów wszelkich wydatków pod warunkiem:
- faktycznego poniesienia wydatku,
- istnienia związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy wydatkiem a przychodami,
- braku dokonanego wydatku na liście negatywnej, zawartej w art. 23 ustawy,
- odpowiedniego udokumentowania poniesionego wydatku.
W kontekście rozpatrywanego przez nas zagadnienia kluczowe znaczenie ma warunek odnoszący się do istnienia związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy wydatkiem a przychodem. Należy bowiem podkreślić, że z warunku tego wynika, że kosztami uzyskania przychodów są tylko racjonalnie i gospodarczo uzasadnione wydatki związane z działalnością gospodarczą, których celem jest osiągnięcie, zabezpieczenie lub zachowanie źródła przychodów.
W tym zakresie nie można jednak kierować się żadnym odgórnie narzuconym schematem, ponieważ każdy wydatek należy oceniać indywidualnie.
Wydatek na psychoterapię własną może być kosztem podatkowym w określonych okolicznościach
Wydatki na psychoterapię nie zostały wprost wskazane w negatywnym katalogu kosztów określonym w art. 23 ust. 1 ustawy o PIT. Jednakże nie jest to wystarczające dla możliwości zaliczenia ich do kosztów podatkowych. Jak wskazał NSA w wyroku z 4 kwietnia 2017 roku (II FSK 3499/16), pozostawanie danego wydatku poza katalogiem określonym w art. 23 ust. 1 ustawy o PIT nie uprawnia do przyjęcia domniemania, że wszystkie pozostałe koszty, które nie są wymienione w tym przepisie, są z mocy prawa uznane za koszty podlegające odliczeniu. Niezmiennie trzeba mieć na uwadze zasadniczą przesłankę, jaką jest wpływ wydatku na wielkość osiągniętego przychodu, zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodu.
W rezultacie do stwierdzenia, czy wydatek na psychoterapię własną może zostać zaliczony do kosztów uzyskania przychodów prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, istotne jest ustalenie:
- czy taki wydatek związany jest ze zdobywaniem wiedzy i umiejętności, które są potrzebne w prowadzonej działalności gospodarczej, i mają związek z tą działalnością, czy
- wydatek ten służy tylko podnoszeniu ogólnego poziomu wiedzy i wykształcenia niezwiązanego z działalnością gospodarczą, a więc który co do zasady ma charakter osobisty.
Należy bowiem wyraźnie odróżnić wydatki firmowe od wydatków osobistych. Jest to szczególnie ważne w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, które w obrocie gospodarczym mogą występować w dwojakiej roli – albo jako przedsiębiorca, albo jako konsument. Pomimo zarejestrowania działalności gospodarczej przez osobę fizyczną nie dochodzi do prawnego wyodrębnienia majątku firmowego. Właścicielem cały czas pozostaje osoba fizyczna, w związku z tym ważne jest poprawne rozróżnienie wydatku firmowego od wydatku osobistego.
Do problematyki zaliczenia w koszty podatkowe wydatków na sesje psychoterapii odniósł się Dyrektor KIS w interpretacji z 31 października 2023 roku (nr 0115-KDIT3.4011.580.2023.3.AD), wskazując, że za uzasadnione racjonalnie i gospodarczo koszty, których poniesienie może przyczynić się do osiągnięcia przychodów ze źródła, jakim jest działalność gospodarcza, należy uznać takie wydatki na kształcenie, które pozwolą podatnikowi nabyć umiejętności i wiedzę niezbędną w prowadzeniu działalności gospodarczej.
Organ podatkowy wskazał w tej interpretacji, że wydatki na odbycie własnych sesji psychoterapeutycznych mogą stanowić koszt, ponieważ w tym konkretnym przypadku był to wymóg uzyskania certyfikatu psychoterapeuty, który zamierzał prowadzić działalność gospodarczą w tym właśnie zakresie (własne sesje psychoterapii miały postać praktyki zawodowej).
W interpretacji Dyrektor KIS wskazał: „[…] odbycie przez Panią opisanych we wniosku sesji psychoterapii własnej jest wymogiem uzyskania przez Panią certyfikatu. Certyfikat ten umożliwia Pani wykonywanie działalności gospodarczej, a co za tym idzie, wpłynie on na wysokość Pani przychodów uzyskiwanych z tytułu prowadzonej przez Panią działalności gospodarczej bądź na zachowanie lub zabezpieczenie ich źródła. Z tego też względu poniesione przez Panią opłaty za sesje psychoterapii własnej od momentu rozpoczęcia działalności gospodarczej mogą stanowić koszt uzyskania przychodów w prowadzonej przez Panią działalności gospodarczej”.
Nie ulega wątpliwości, że w powyższym przypadku był zachowany wspomniany na początku związek przyczynowo-skutkowy, ponieważ dzięki psychoterapii własnej podatniczka miała uzyskać certyfikat niezbędny do pracy jako certyfikowany psychoterapeuta, prowadzenia działalności gospodarczej i uzyskania przychodów w ramach tej działalności. W konsekwencji przy założeniu prawidłowego udokumentowania tego rodzaju wydatku możliwe było uznanie go za koszt podatkowy.
Z drugiej jednak strony zupełnie inaczej należałoby ocenić sytuację, gdy sesje psychoterapeutyczne miałyby służyć poprawie zdrowia psychicznego podatnika. Tego rodzaju wydatek ewidentnie jest wydatkiem o charakterze osobistym związanym z prywatną sferą życiową. W tym przypadku na brak możliwości zaliczenia tego rodzaju wydatku do kosztów podatkowych nie wpłynie argumentacja podatnika, że dobra kondycja psychiczna wpłynie na lepsze prowadzenie działalności gospodarczej (większa motywacja czy też chęć do pracy).
Tego rodzaju wydatek wciąż jest wydatkiem o charakterze osobistym i nie pozostaje w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Poniesienie wydatków na prywatne sesje terapeutyczne – w żaden sposób niezwiązane z prowadzoną czy też planowaną działalnością gospodarczą – nie ma realnego wpływu na wysokość przychodów uzyskiwanych ze świadczenia usług wykonywanych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej ani związku z prowadzoną działalnością jako źródłem przychodów.
Poniesienie wydatku ma lub może mieć wpływ na powstanie lub zwiększenie przychodów. Musi zatem ono być powiązane z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą ukierunkowaną na uzyskanie przychodów. Wydatek powinien, przynajmniej potencjalnie, wpływać na wielkość uzyskiwanych lub spodziewanych przychodów z tej działalności.
Analiza wydatku ponoszonego przez osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą opiera się na ocenie, czy wydatek może potencjalnie przyczynić do osiągnięcia przychodów bez względu na to, czy ów skutek się ziści. Wykazywany związek przyczynowo-skutkowy powinien mieć charakter obiektywny. W związku z tym kierując się kryteriami obiektywnymi, należy zweryfikować, czy wydatek ma charakter firmowy, czy prywatny.
