Zadośćuczynienia wypłacane pracownikom w związku z wypadkami przy pracy przez lata budziło wątpliwości podatkowe. Organy podatkowe konsekwentnie odmawiały uznania takich świadczeń z koszt uzyskania przychodu, powołując się na ich osobisty charakter i brak bezpośredniego powiązania z prowadzoną działalnością gospodarczą. Sytuację zmienił istotny w tego typu sprawach wyrok NSA. Jakie jednak jest znaczenie tego orzeczenia w praktyce oraz co oznacza ono dla przedsiębiorców?
Przełomowy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2025 r. zmienił perspektywę, dopuszczając – w pewnych okolicznościach, możliwość zaliczenia zadośćuczynienia do kosztów podatkowych.
Stanowisko organów podatkowych przed wyrokiem – dlaczego zadośćuczynienie nie było kosztem?
Przed wydaniem wyroku przez Naczelny Sąd Administracyjny zadośćuczynienia z tytułu wypadku przy pracy, wypłacane pracownikom przez pracodawców, były przez organy podatkowe traktowane jako świadczenia o charakterze osobistym, niemające bezpośredniego związku z przychodem.
Organy podatkowe konsekwentnie odmawiały zaliczenia tego typu wydatków do kosztów podatkowych, podkreślając ich reparacyjny charakter, co oznacza, że służą one naprawieniu szkody, a nie uzyskaniu lub zabezpieczeniu uzyskania przychodu. Co więcej wskazywano również, że akceptacja takich kosztów, w pewien sposób, premiowałaby przedsiębiorców, którzy dopuścili się uchybień w zakresie BHP.
Takie podejście organów podatkowych, w praktyce budziło wiele wątpliwości, zwłaszcza w okolicznościach, gdy pracodawca dział prawidłowo, z zachowaniem należytej staranności oraz w sposób zgodny z przepisami, a mimo to do wypadku doszło. Sprawy te nabierały szczególnego znaczenia w branżach wysokiego ryzyka, gdzie zagrożenie wypadkami jest wpisane w charakter działalności.
Tezy przełomowego wyroku NSA – zmiana podejścia do kosztów.
W wyroku z dnia 18 marca 2025 r., sygn. akt: II FSK 806/22 Naczelny Sąd Administracyjny rozpatrywał sprawę spółki, która wypłaciła pracownikowi zadośćuczynienie w wysokości 330 tys. złotych, na podstawie ugody, zawartej po wypadku, do którego doszło przy pracy. Spółka chciała zaliczyć ten wydatek do kosztów uzyskania przychodu, argumentując, że wypłata miała na celu uniknięcie dalszych kosztów sądowych oraz reputacyjnych, a także że była ona bezpośrednio powiązana z prowadzoną działalnością.
Organy podatkowe zakwestionowały to stanowisko, uznając, że zadośćuczynienie ma charakter osobisty i nie służyło uzyskaniu przychodu. Jednak Naczelny Sąd Administracyjny podjął odmienne stanowisko, stając tym samym po stronie przedsiębiorców. W ocenie NSA wypłata zadośćuczynienia była bezpośrednio związana z prowadzoną przez spółkę działalnością i stanowiła skutek normalnego ryzyka, jakie towarzyszy pracodawcą, w związku z zatrudnianiem pracowników. Sąd podkreślił, że:
„Skoro wypadek miał miejsce podczas wykonywania obowiązków służbowych, a ugoda była wynikiem dążenia do uniknięcia dalszych kosztów sądowych i reputacyjnych, to wydatki poniesione z tego tytułu mają związek z przychodem, choćby pośredni”.
Warunki zaliczenia zadośćuczynienia do kosztów uzyskania przychodu
Aby zadośćuczynienie wypłacone pracownikowi z tytuły wypadku przy pracy mogło zostać uznane za koszt uzyskania przychodu, muszą zostać spełnione podstawowe warunki określone w przepisach podatkowych. Przede wszystkim wydatek musi:
- pozostawać w związku z prowadzona działalnością gospodarczą,
- być poniesiony w celu osiągnięcia przychodu, zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodu,
- nie być wyłączony z kosztów na podstawie przepisów.
Kluczowe znaczenie ma również wykazanie, że wypłata zadośćuczynienia nie wynikała z rażącego naruszenia przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy przez pracodawcę, lecz była skutkiem ryzyka wystąpienia wypadku, które następuje pomimo dołożenia należytej staranności. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorca powinien wykazać zarówno okoliczności wypadku.
Warto jednak podkreślić, że korzystny wyrok NSA nie oznacza automatycznej akceptacji wszystkich takich wydatków przez organy podatkowe, w każdej sprawie. Przedsiębiorcy powinni działać ostrożnie – szczególnie w przypadku wysokich świadczeń – i rozważyć uzyskanie indywidualnej interpretacji podatkowej, w celu zabezpieczenia swojego stanowiska.
Znaczenie wyroku w praktyce – kogo dotyczy?
Przełomowy wyroku NSA ma istotne znaczenie dla szerokiego grona pracodawców,
w szczególności tych działających w sektorach o podwyższonym ryzyku – takich jak przemysł, budownictwo, transport czy produkcja. W tych branżach nawet przy zachowaniu najwyższych standardów bezpieczeństwa wypadki przy pracy nie są rzadkością, a związane z nimi roszczenia mogą wiązać się z poważnymi kosztami.
Dzięki stanowisku NSA przedsiębiorcy zyskali argument za tym, że wypłata zadośćuczynienia – o ile jest następstwem działań starannych i legalnych, a nie zaniedbań – może być traktowana jako naturalny koszt prowadzenia działalności. W praktyce oznacza to realne zmniejszenie kosztów związanych z podatkiem, co może zmniejszyć negatywny wpływ wypłaty zadośćuczynienia na kondycję finansową przedsiębiorstwa.
Należy jednak pamiętać, że możliwość skorzystania z stanowiska zawartego w wyroku dotyczy tylko tych sytuacji, w których do wypadku doszło bezpośrednio w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą oraz w przypadku, gdy nie był on skutkiem rażącego naruszenia przepisów prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Konieczne jest również zawarcie ugody, mające na celu ograniczenie wydatków związanych z sporem.
Wyrok nie przesądza jednoznacznie, że od teraz w każdym wypadku wypłata zadośćuczynienia będzie zaliczana jako koszt podatkowy, ale otwiera pewne nowe możliwości oraz stanowi podstawę argumentacji w ewentualnym sporze z organami podatkowymi.
Jak zabezpieczyć swoje stanowisko, na wypadek ewentualnego sporu?
Pomimo korzystnego wyroku NSA, decyzja o zaliczeniu zadośćuczynienia do kosztów uzyskania przychodu wiąże się z ryzykiem zakwestionowania tego działania przez organy podatkowe. Dlatego też, warto rozważyć wystąpienie o indywidualną interpretację podatkową przed ujęciem takiego wydatku w rozliczeniach. Interpretacja indywidulana, wydana przez Dyrektora Krajowej Administracji Skarbowej zapewni zabezpieczenie podatnika, w przypadku gdy zastosuję się on do zawartego w niej stanowiska. W praktyce oznacza to, że nawet jeśli stanowisko organów zmieni się, przedsiębiorca nie poniesie negatywnych skutków podatkowych.
Wniosek o indywidulaną interpretację powinien zawierać szczegółowo opisany stan faktyczny oraz wskazanie okoliczności związanych z wypadkiem oraz zawarciem ugody, a także fakty wskazujące na powiązanie wypadku z prowadzoną działalnością. Warto również przytoczyć argumentację opartą na orzeczeniu Naczelnego Sądu Administracyjnego. Konieczne może być również wykazanie, że przedsiębiorca działał zgodnie z przepisami oraz z zachowaniem zasady należytej staranności.
Sprawy związane z odpowiedzialnością pracodawcy za wypadki przy pracy od lat budzą wiele wątpliwości w kontekście późniejszych rozliczeń z organami podatkowymi. Przełomowy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z marca 2025 r. pokazuje, że sądy są coraz bardziej otwarte na przychylne spojrzenie na ryzyko związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Dla przedsiębiorców oznacza to szanse na bardziej elastyczne i sprawiedliwe podejście do wydatków związanych z obowiązkami wobec pracowników. W praktyce jednak każda sytuacja wymaga indywidulanego podejścia.
Podstawy prawne:
- Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 marca 2025 r., sygn. akt: II FSK 806/22
- Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2025 r. poz. 278 ze zm.)
- Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2025 r. poz. 111 ze zm.)
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
Polecamy:
