Rękojmia jest alternatywą dla gwarancji sprzedawcy, z której można skorzystać w określonym terminie i po spełnieniu ustawowych warunków. W niektórych przypadkach pozwala na odstąpienie od umowy z tytułu rękojmi i żądanie zwrotu zapłaconej ceny za towar – kiedy mamy do tego prawo?
Rękojmia za wady towaru
Rękojmia jest formą odpowiedzialności sprzedawcy za wadliwy towar, w sytuacji gdy ma on defekty fizyczne lub prawne. O wadzie fizycznej mówimy w przypadku materialnego uszkodzenia rzeczy lub jej niezgodności z umową. W przypadku wady prawnej sprzedany towar tak naprawdę nigdy nie był własnością sprzedawcy lub był obciążony innymi ograniczonymi prawami na rzecz osób trzecich, o czym kupujący nie miał w ogóle świadomości. Warto dodać, że zgodnie z treścią art. 5561 §1 Kodeksu cywilnego (kc) wada polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. W szczególności rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli:
- nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;
- nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór;
- nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;
- została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.
O tym, czy rzecz ma wadę, przesądza ocena z punktu widzenia kryteriów, o jakich mowa w art. 5561 § 1 kc. W tym kontekście oczywiste jest, że sprzedana przez pozwanego koparka była wadliwa, skoro od początku eksploatacja jej przez powódkę okazała się niemożliwa. Oznaczało to, że przedmiot sprzedaży nie nadawał się do użytku zgodnie ze swoim przeznaczeniem. Natomiast bez znaczenia jest, czy niesprawność ta była rezultatem poprzedniej, bieżącej jego eksploatacji. Jeżeli bowiem nawet pewne części czy materiały eksploatacyjne takiego pojazdu ulegają normalnemu zużyciu, to mimo to obowiązkiem sprzedawcy jest zapewnienie, aby nie stało to na przeszkodzie możliwości korzystania przez kupującego z przedmiotu sprzedaży zgodnie z jego przeznaczeniem.
Odstąpienie od umowy z tytułu rękojmi
Prawo do skorzystania z rękojmi przysługuje każdemu kupującemu bez względu na rodzaj nabytego towaru. Jest to uprawnienie ustawowe, co oznacza, że sprzedający nie może zakazać stosowania rękojmi i to nawet wtedy, gdy taki zapis wprowadzi do regulaminu swojego sklepu albo znajdzie się on w umowie sprzedaży. Uprawnienia z rękojmi są jednak ograniczone w czasie, ponieważ sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem 2 lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości – przed upływem 5 lat od dnia wydania rzeczy kupującemu. Roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady. Jeżeli kupującym jest konsument, bieg terminu przedawnienia nie może zakończyć się przed upływem terminów 2- albo 5-letnich.
Przykład 1.
Maciej kupił ekspres do kawy, który po 3 miesiącach użytkowania całkowicie się zepsuł. Sprzedawca nie udzielił na towar żadnej gwarancji. Czy kupujący może skorzystać w tej sytuacji z uprawnień wynikających z rękojmi za wady?
Tak, ponieważ działanie rękojmi jest zagwarantowane ustawowo. Ponadto nie minął jeszcze termin przedawnienia roszczeń z tytułu rękojmi, ponieważ wada ekspresu została stwierdzona przed upływem 1 roku od chwili zakupu.
Przykład 2.
Sklep X prowadzi sprzedaż stacjonarną i internetową, przy czym w regulaminie wskazał, że rękojmia za wady fizyczne towarów nie obowiązuje w przypadku zakupu internetowego. Monika kupiła słuchawki w e-sklepie, ponieważ nie miała czasu na stacjonarne zakupy. Po kilku dniach użytkowania towar zepsuł się i zdecydowała się ona wystąpić z roszczeniem z tytułu rękojmi za wady fizyczne towaru. Sklep odmówił jednak przyjęcia jej żądań, powołując się na swój regulamin, Czy miał do tego prawo?
Nie, ponieważ regulaminy i inne wewnętrzne akty prawne sprzedawców nie mogą wyłączać prawa kupującego do stosowania uprawnień wynikających z rękojmi. Co więcej, wada została zgłoszona przed upływem terminu przedawnienia roszczeń z rękojmi. Monika ma prawo żądać wymiany towaru na nowy i wolny od wad albo darmowej naprawy.
Przysługiwanie prawa wynikającego z rękojmi nie oznacza, że kupujący może od razu odstąpić od zawartej umowy. Dla przypomnienia, odstąpienie jest czynnością prawną niweczącą całą transakcję i to od samego początku. W praktyce uznajemy wówczas, że nigdy nie doszło do zawarcia umowy sprzedaży. Kupujący musi zwrócić wadliwy towar, a sprzedawca oddać mu pieniądze. Odstąpienie od umowy wskutek działania rękojmi jest jednak możliwe tylko wtedy, gdy sprzedawca nie będzie miał możliwości wymiany rzeczy na wolną od wad lub jej skutecznej naprawy. W niektórych sytuacjach jest to możliwe od razu, znacznie częściej jednak odstąpienie od umowy będzie dopuszczalne tylko wtedy, gdy wcześniejsze naprawy towaru okazały się bezskuteczne.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami kupujący może złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny z powodu wady rzeczy sprzedanej. Jeżeli kupujący żądał wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady, bieg terminu do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny rozpoczyna się z chwilą bezskutecznego upływu terminu do wymiany rzeczy lub usunięcia wady.
Procedura odstąpienia od umowy sprzedaży z tytułu rękojmi
Jeśli zakupiony towar ma wady, kupujący musi w pierwszej kolejności wezwać sprzedawcę do wymiany rzeczy na nową lub jej naprawy. Sklep nie ma prawa odmówić, gdy zachowane zostały ustawowe terminy na występowanie z roszczeniami z tytułu rękojmi. Jeśli okaże się, że po dokonanej wymianie lub naprawie przedmiot w dalszym ciągu jest wadliwy, dopiero wówczas kupujący ma prawo do odstąpienia od umowy. Oczywiście może również żądać dalszej naprawy albo kolejnej wymiany na towar pozbawiony wad. Termin na złożenie oświadczenia o odstąpieniu od umowy jest taki sam jak termin na zgłoszenie uprawnień z tytułu rękojmi, i nie może on skończyć się przed upływem 2 lat od dnia wydania rzeczy kupującemu, a w przypadku nieruchomości – przed upływem 5 lat.
Przykład 3.
Patryk kupił telewizor, który zepsuł się po 4 miesiącach użytkowania. Od razu zgłosił to sprzedawcy i zażądał naprawy w ramach rękojmi. Sprzedawca po 2 tygodniach naprawił sprzęt i odesłał go do kupującego. Po 6 miesiącach od naprawy telewizor znowu się zepsuł – uwidoczniła się ta sama wada co za pierwszym razem. Czy Patryk ma prawo do odstąpienia od umowy, powołując się na rękojmię za wady towaru?
Tak, ponieważ pierwsza naprawa nie była skuteczna i mamy do czynienia z tą samą wadą po raz drugi. Sprzedawca nie może zakazać odstąpienia od umowy.
Przykład 4.
Natalia kupiła do domu sprzęt AGD, który zepsuł się po 3 miesiącach użytkowania. Okazało się, że inny sklep oferuje podobny sprzęt w dużo niższej cenie i ma on lepsze opinie użytkowników. Natalia chciałby odstąpić od umowy, powołując się na rękojmię, ponadto wie, że jej roszczenia nie uległy jeszcze przedawnieniu. Czy może to zrobić?
Nie, ponieważ zachowanie terminów na skuteczne stosowanie uprawnień z tytułu rękojmi nie pomoże. Kupująca musi w pierwszej kolejności zażądać wymiany sprzętu na nowy albo jego skutecznej naprawy. Dopiero gdy to nie będzie możliwe albo okaże się bezskuteczne, Natalia będzie mogła złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy i zwrócić wadliwy towar do sklepu.
Przykład 5.
Jakub kupił słuchawki w sklepie internetowym. Po 3 miesiącach przestały działać, co też zgłosił sprzedawcy i zażądał wymiany ich na nowe. Sprzedawca zgodził się z żądaniem Jakuba i doręczył mu na swój koszt nowe słuchawki – ze względu na poważną wadę starego sprzętu nie dało się w ogóle naprawić. Po 3 latach słuchawki ponownie się zepsuły, Jakub postanowił więc, że odstąpi od umowy i kupi sobie nowy sprzęt w innym sklepie. Wysłał odstąpienie od umowy, jednak sklep odrzucił jego prośbę. Czy Jakub miał prawo do zwrotu wadliwych słuchawek?
Nie, ponieważ od dnia wydania sprzętu minęły już ponad 2 lata, a więc roszczenia z tytułu rękojmi w tym przypadku całkowicie wygasły.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że mimo upływu terminów przewidzianych w ustawie, powołanie się na uprawnienia z tytułu rękojmi może być podniesione w drodze zarzutu, jeżeli przed upływem terminu kupujący dokonał zawiadomienia o wadzie (art. 568 § 3 KC).
Upływ terminów do dochodzenia roszczeń z tytułu rękojmi oczywiście nie ogranicza uprawnienia powódki do domagania się kompensaty poniesionej szkody na zasadach ogólnych, tj. w oparciu o dyspozycję art. 471 kc. Za takową nie może być wszakże uznana równowartość nadpłaconej ceny, bowiem tego rodzaju „odszkodowanie” zmierza nie do kompensaty szkody w rozumieniu art. 361 § 2 kc, lecz do zapewnienia ekwiwalentności świadczeń wprost określonych w umowie. Szkodą w takiej sytuacji byłaby zaś kwota, którą powódka wydatkowała lub byłaby obowiązana wydatkować na doprowadzenie nieruchomości – w zakresie jej uzbrojenia – do stanu zgodnego z zapewnieniami sprzedawcy.
Postanowienie SN z 24 maja 2018 roku (sygn. akt V CSK 5/18):
Zawiadomienie sprzedawcy o wadliwości przedmiotu sprzedaży przed upływem terminu zawitego z art. 568 § 1 kc otwiera jedynie kupującemu możliwość podniesienia zarzutu z rękojmi przed roszczeniami sprzedawcy z tej samej umowy sprzedaży (art. 568 § 3 kc); nie otwiera mu natomiast drogi do dochodzenia z tej podstawy roszczenia. Po upływie terminu wskazanego w art. 568 § 1 kc roszczenie kupującego o obniżenie ceny rzeczy wadliwej wygasa i nie może być skutecznie dochodzone przed sądem. Wygaśnięcie roszczeń z rękojmi za wady rzeczy sprzedanej nie oznacza, żeby poszkodowani w związku z nienależytym wykonaniem umowy mieli utracić także roszczenia odszkodowawcze za szkodę wyrządzoną im wadliwym świadczeniem kontrahenta, a ich dochodzenie może ekonomicznie prowadzić do zbliżonych rezultatów jak dochodzenie roszczeń z rękojmi za wady.
Podsumowując, kupujący ma prawo do odstąpienia od umowy sprzedaży z tytułu rękojmi, tylko gdy sprzedawca wcześniej naprawiał wadliwą rzecz lub wymieniał ją na nową albo gdy pierwsza naprawa lub wymiana nie są możliwe. Ponadto odstąpienie jest skuteczne, gdy nastąpi przed upływem 2 lat licząc od chwili wydania rzeczy w posiadanie kupującego. Po upływie tego terminu prawo do odstąpienia nie będzie możliwe, jednak nie przekreśla to szansy na żądanie zapłaty odszkodowania od sprzedawcy za wadliwą rzecz.
