Zawarcie umowy pod wpływem błędu może stanowić postawę do unieważnienia kontraktu. Ustawodawca nie określił, czym jest błąd, wyszczególnił jedynie przesłanki, określone w Kodeksie cywilnym w art. 82-88, by móc uchylić się od skutków prawnych błędnego oświadczenia woli. Co ważne, odwołanie się od błędu musi nastąpić w przeciągu roku od złożenia oświadczenia woli.
Wady oświadczenia woli
Umowa to oświadczenie woli, którą można wyrazić nie tylko poprzez podpisanie dokumentu. Za oświadczenie woli uznawane jest każde zachowanie, z którego wynika, zamiar wywołania określonego skutku prawnego.
Dlatego powołując się na zawarcie umowy pod wpływem błędu, brana pod uwagę jest nie tylko sama treść dokumentu. Błędem jest również zachowanie, podjęte w zamiarze wywołania określonego skutku prawnego.
Uznaje się, że umowa zawarta pod wpływem błędu została w sytuacji, w której strona podpisująca, w normalnych warunkach, wiedząc o tym błędzie nie zawarłaby umowy.
| Uwaga! Wada oświadczenia woli - zachowania określone w ustawie i ujęte w pewne typy nieprawidłowości, jakie mogą wystąpić przy podjęciu decyzji, czyli aktu podjęcia woli lub aktu oświadczenia woli. |
W przypadku zawierania umów, będących zgodnym oświadczeniem woli co najmniej dwóch podmiotów prawa cywilnego wystąpienie wady oświadczenia woli ma kluczowe znaczenie dla skuteczności całej umowy.
| Uwaga! Błąd to wada oświadczenia woli polegająca na tym, że składający je działa pod wpływem niezgodnego z prawdą wyobrażenia o rzeczywistości lub jej elemencie albo pod wpływem braku takiego wyobrażenia. |
Poszczególne wady oświadczenia woli różnią się między sobą charakterem i skutkami, jakie wywołują. Określone zostały w kodeksie cywilnym w art. 82-88 i wskazują okoliczności przy składaniu oświadczenia woli, które mogą wpływać na jej wadliwość. Rozpatruje się stan psychiczny i stan wiedzy w chwili składania oświadczenia woli, który może mieć wpływ na ważność czynności prawnych, a w efekcie na skuteczność zawarcia umowy.Są to:
-
stan wyłączający świadome i swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie woli,
-
pozorność,
-
błąd,
-
podstęp,
-
groźbę,
-
wyzysk.
Przesłanki uchylenia się od skutków prawnych gdy nastąpiło zawarcie umowy pod wpływem błędu
Przykład 1.
Na aukcji internetowej zakupiono auto za 20 000 zł, przy odbiorze okazało się, że przedmiotem wystawionym na sprzedaż było auto-zabawka. Z opisu wynikało, że można zakupić auto, jednak nigdzie nie było wskazane, że jest to zabawka. W tym przypadku można mówić o zawarciu umowy pod wpływem błędu. Nie będzie jednak doniosłym błędem zakup auta w kolorze czarnym, jeśli w rzeczywistości jest on grafitowy.
Błąd podczas zawierania umowy nie musi bezpośrednio związany z jej przedmiotem, musi jednak dotyczyć jej elementu, czyli treści - np. warunków umowy zawartych w regulaminie, który jest integralną częścią umowy. Na isotę błędu wpływa Przy uwzględnianiu istoty błędu brana jest pod uwagę nie tylko treść, ale również przepisy prawa, zasady współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. W przypadku wykrycia błędu niezwiązanego bezpośrednio z samą treścią umowy, czyli pozostających poza świadomością stron dopuszcza się możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu co do np. stanu prawnego. Jego wykrycie oznacza zniesienie różnicy między stanem wyobrażenia, a stanem rzeczywistym odpowiadającym prawu.
Przykład 2.
Kupujący nabył dwuletnie, bezwypadkowe auto. Na pierwszym przeglądzie serwisowym mechanik zauważył, że auto ma dodatkową warstwę lakieru, która świadczy o wcześniejszych naprawach. Po dokładnej analizie okazało się, że auto jest po poważnym wypadku, w którym trzeba było wymienić część blach i całość pomalować, dodatkowo okazało się, że zamontowano w środku sporą część nieoryginalnych elementów, co obniża jego wartość.
Błędem istotnym i co do treści czynności prawnej będzie mylne wyobrażenie kupującego co do stanu auta.
Definicję błędu istotnego można odnaleźć w art. 84 § 2. Kodeksu cywilnego
| Art. 84 § 2 Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny). |
Z przepisu wynika, że błąd jest istotny, jeżeli składający oświadczenie nie złożyłby oświadczenia tej treści, gdyby nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie.
Z subiektywnego punktu widzenia należałoby rozważyć przytoczoną sytuację pod kątem tego, czy strona podpisałaby umowę, gdyby nie była w błędzie. Obiektywnie natomiast należałoby ocenić, czy inny rozsądny człowiek w tej samej sytuacji podjąłby się wykonania takiej umowy.
Można rozróżnić także błąd sensu stricto i pomyłkę. Błędem sensu stricto jest oświadczenie woli odpowiadające rzeczywistej woli składającego, tylko, że powziętej na skutek fałszywego wyobrażenia o rzeczywistości. Pomyłka będzie polegała na niezgodności pomiędzy wolą oświadczającego a treścią oświadczenia.
Przykład 3.
Na jednym z popularnych portali aukcyjnych zakupiono nowy sprzęt biurowy. Po dostarczeniu przesyłki okazało się, że by on już wcześniej używany. Celem zakupu był nowy sprzęt, który będzie spełniał najwyższe standardy i będzie objęty gwarancją. Zdecydowano się na zakup przez internet ze względu na niższą cenę niż takiego samego sprzętu w sklepie stacjonarnym.
Zakupu dokonano więc pod wpływem błędu sensu stricto, ponieważ dostarczono sprzęt odpowiadający wymaganiom technicznym złożonego zamówienia, lecz nieodpowiadający opisowi. W powyższej sytuacji sprzedawca wprowadził w błąd kupującego, opisując produkt jako nowy, podczas gdy był to sprzęt już używany, o dużo niższej wartości. Wolą kupującego było nabycie nowego sprzętu biurowego, sprzedawca natomiast przedstawił błędne informacje co do stanu sprzedawanego sprzętu. Błąd było o tyle istotny, że w normalnej sytuacji, gdyby kupujący o nim wiedział, nie zdecydowałaby się na zakup. Sytuacja ta daje podstawy do unieważnienia zawarcia umowy powołując się na jej błąd.
Jak brak istoty błędu wpływa na możliwość uchylenia się od skutków prawnych umowy
W rozumieniu art. 84 kc nie mamy do czynienia z błędem w przypadku, gdy strony zgodnie, co do treści czynności prawnej stosują jednak w oświadczeniach woli nieprawidłowe określenia.
Dzieje się tak na przykład w przypadku błędnego nazwania umowy np. zamiast umowy o dzieło w tytule widnieje nazwa umowa zlecenie. Jeżeli strony zostają określone jako:
-
zamawiający,
-
przyjmujący zamówienie.
Spełnione zostały wszystkie warunki umowy o dzieło i nie zachodzi wątpliwość co do chęci zawarcia umowy o dzieło, a tylko nazewnictwo jest nieprawidłowe, to umowa jest ważna. Mogą nastąpić tylko trudności w jej interpretacji.
Nie mamy do czynienia z błędnym oświadczeniem woli, w przypadku zawarcia umowy przez osobę, która ją podpisała, bez zapoznania się z jej treścią lub podpisała się pod nią in blanco. Sytuacja jest odmienna jeśli strony umawiają się na konkretną treść i jest ona omawiana, a do podpisu zostanie podana inna umowa, wbrew zapewnieniu osoby układającej treść dokumentu. Błędem jest wiec mylne złożenie podpisu pod dokumentem o innej niż omawiana treści.
Wyjątku tego nie ma w przypadku zawierania umów przed notariuszem, ponieważ każdy notariusz musi upewnić się, że tekst został odczytany, zaakceptowany i podpisany zgodnie z wolą stron.
Zawarcie umowy pod wpływem błędu i uchylenie się od jej skutków
Błąd nie jest jedyną przesłanką do uchylenia się od skutków błędnie zawartej umowy. Dla podważenia ważności oświadczenia woli można powoływać się również na podstęp, groźbę, wyzysk. Wystąpienie jednak którejś z tych przesłanek nie sprawia, że czynność prawna jest bezwzględnie nieważna jak w przypadku stanu wyłączającego świadome i swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie woli. Konieczne jest złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu aby unieważnić czynność z mocą wsteczną. Uchylenie się od skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć.
Termin oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych gdy następuje zawarcie umowy pod wpływem błędu
Oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych umowy zawartej pod wpływem błędu należy złożyć w przeciągu roku od dowiedzenia się o wadzie. Oświadczenie to powinno być złożone na piśmie i doręczone drugiej stronie. Do chwili usunięcia błędu umowa jest ważna w pierwotnej wersji. Uchylenie się od skutków prawnych zawartej umowy pod wpływem błędu nie wymaga wydania orzeczenia sądu stwierdzającego tego rodzaju okoliczności. Złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych umowy zawartej pod wpływem błędu po terminie spowoduje wygaśnięcie tego uprawnienia.
