Od kilkunastu lat widoczny jest dynamiczny rozwój rynku pracy. Nowe technologie, takie jak sztuczna inteligencja czy robotyka, odgrywają coraz ważniejszą rolę w powstawaniu nowych miejsc pracy oraz zdecydują o ich kształcie w przyszłości. Widoczny jest również trend przenoszenia zadań między sektorami oraz zmiany sposobu wykonywania pracy w już istniejących miejscach zatrudnienia. Modernizacja systemu kształcenia powinna natomiast sprostać wyzwaniom współczesności, aby tworzyć takie rozwiązania, które będą stanowiły na nie odpowiedź. Czym zatem jest Zintegrowany System Kwalifikacji (ZSK)? Odpowiadając jednym zdaniem: jest to swoisty łącznik między edukacją a rynkiem pracy, który ułatwia dostosowanie kompetencji osób uczących się do wymagań pracodawców oraz społeczno-gospodarczych potrzeb kraju. Kiedy i w jakim celu powstał? Kto może z niego korzystać? Jakie funkcje pełni ZSK? Odpowiedzi na powyższe pytania znajdą Państwo w artykule. Zapraszam do lektury.
Dlaczego powstał Zintegrowany System Kwalifikacji?
Przyczyny powstania Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji możemy podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne. Pierwsze to przede wszystkim naciski Parlamentu Europejskiego i Rady, aby systemy potwierdzania kwalifikacji we wszystkich krajach unijnych były porównywalne. Rozwój wspólnotowego rynku pracy oraz upowszechnianie modelu uczenia się przez całe życie doprowadziły do stworzenia Europejskich Ram Kwalifikacji. Źródłami informacji o kwalifikacji w Europie są m.in. portale LOQ i ESCO, które określają i nadają odpowiednie kategorie umiejętnościom, kompetencjom, kwalifikacjom oraz zawodom w Unii Europejskiej. Krajowe systemy potwierdzania kwalifikacji powinny być natomiast zgodne z europejskim. Przyczyny wewnętrzne utworzenia systemu, które przyświecały jego twórcom, to przede wszystkim chęć uporządkowania i zebrania w jednym powszechnie dostępnym rejestrze obecnych na rynku kwalifikacji wraz z ich jasno określonym opisem. Wymienione przesłanki doprowadziły do uchwalenia Ustawy z dnia 22 grudnia 2015 roku o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz.U. z 2020, poz. 226), która weszła w życie w styczniu 2016 roku.
Jaką rolę pełni Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji?
W Polsce nabywanie kwalifikacji odbywa się w systemach oświaty i szkolnictwa wyższego, ale także przez stowarzyszenia, organizacje branżowe oraz firmy szkoleniowe. Niektóre z kwalifikacji nadawane poza systemem oświaty odpowiadają wysokim standardom, inne niestety znacznie od nich odbiegają. Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji pełni natomiast rolę swoistego łącznika pomiędzy różnymi systemami kwalifikacji, które do tej pory działały całkowicie autonomicznie. Gromadzone są w nim informacje o wszystkich kwalifikacjach oraz o tym, jakie konkretnie wymagania trzeba spełnić, żeby uzyskać daną kwalifikację, a także jakie instytucje mają uprawnienia do ich nadawania. Ma to szczególne znaczenie w przypadku kwalifikacji nadawanych poza szkołą lub uczelnią, czyli tych zdobywanych w trakcie pracy lub na różnych kursach i szkoleniach.
Poprzez Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji następuje również włączenie polskich kwalifikacji do obszaru kwalifikacji europejskich. W roku 2019 na portalu ESCO udostępniono 211 pełnych kwalifikacji ze szkolnictwa wyższego. Obecnie trwają prace, aby wszystkie kwalifikacje umieszczone w ZRK zostały eksportowane do systemu unijnego.
Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji stwarza możliwość:
- przeglądania kwalifikacji już włączonych do systemu;
- wyszukiwania instytucji, które nadają kwalifikacje (bez konieczności rejestrowania się);
- wnioskowania o nadanie swojej instytucji uprawnień do certyfikowania kwalifikacji;
- wnioskowania w wpis na listę podmiotów pełniących funkcję zewnętrznego zapewnienia jakości;
- śledzenia terminów warsztatów i seminariów poświęconych ZRK.
Co to są kwalifikacje rynkowe?
Często posiadamy kwalifikacje, które są potrzebne na rynku pracy, ale nie jesteśmy w stanie ich potwierdzić żadnym dokumentem przed obecnym lub potencjalnym pracodawcą. Mowa o kwalifikacjach rynkowych, które zdobyliśmy bez konieczności nauki w szkole lub na uczelni. Dzięki temu, że kwalifikacje rynkowe zostały włączone do Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji, możemy uzyskać certyfikat potwierdzający posiadanie takiej wiedzy, umiejętności czy kompetencji. Każda instytucja (stowarzyszenie, organizacja branżowa, firma szkoleniowa), która uważa, że dana kwalifikacja jest potrzebna, może zgłosić ją do Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji.
Jak wygląda proces włączenia kwalifikacji rynkowych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji?
Zanim kwalifikacja zostanie włączona do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji musi zostać przez wnioskodawcę opisana. Artykuł 15. ustawy o ZSK określa szczegółowo szereg informacji, które powinien zawierać wniosek o włączenie kwalifikacji rynkowej do systemu. Zaliczamy do nich m.in.:
- określenie zapotrzebowania na kwalifikację;
- wskazanie grup osób zainteresowanych daną kwalifikacją;
- określenie typowych możliwości wykorzystania kwalifikacji na rynku pracy;
- dokładne omówienie efektów uczenia się;
- wskazanie wymagań dotyczących walidacji.
Elektroniczny wniosek o wpis do ZSK jest kierowany do ministra właściwego dla danej kwalifikacji. Należy uzbroić się w cierpliwość, gdyż rozpatrzenie wniosku może zająć nawet 8 miesięcy (4 miesiące wynikające z ustawy mogą być przedłużone o kolejne 4). Niestety wniosek podlega opłacie, która wynosi 2218 zł. Po otrzymaniu wniosku minister informuje o rozpoczęciu konsultacji oraz zwraca się do specjalistów o opinię w zakresie społeczno-gospodarczych potrzeb włączenia określonej kwalifikacji do systemu. Minister uzależnia wydanie pozytywnej decyzji m.in. od oceny efektów uczenia się wymaganych dla danej kwalifikacji w odniesieniu do zadań, oceny wymagań dotyczących walidacji, potrzeby rynku pracy i oczekiwania pracodawców oraz podobieństwa danej kwalifikacji rynkowej do kwalifikacji, które już są w systemie. Warto dobrze przemyśleć wniosek jeszcze przed złożeniem, gdyż od negatywnej decyzji ministra nie przysługuje odwołanie, a opłata nie podlega zwrotowi. Pozytywna decyzja ministra wiąże się z przypisaniem do danej kwalifikacji odpowiedniego poziomu Polskich Ram Kwalifikacji.
Włączenie kwalifikacji do systemu nie powoduje jeszcze automatycznie, że można ją uzyskać (otrzymać certyfikat). Niezbędna jest zmiana statusu kwalifikacji na „status funkcjonującej”. Dzieje się to w momencie, gdy minister wybierze Podmiot Zewnętrznego Zapewnienia Jakości (PZZJ) przypisany do co najmniej jednej instytucji certyfikującej uprawnionej do nadawania kwalifikacji. Na stronie internetowej: www.kwalifikacje.gov.pl znajdziemy listę wszystkich kwalifikacji rynkowych wraz z instytucjami certyfikującymi, które do tej pory zostały wpisane do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji.
Jak zdobyć certyfikat?
Jedną z najważniejszych funkcji Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji jest możliwość formalnego potwierdzenia posiadanych kompetencji. Nie ma znaczenia, gdzie zdobyliśmy naszą wiedzę i umiejętności – czy miało to miejsce w szkole, na uczelni, w pracy czy podczas samodzielnej nauki w domu. Liczy się to, co potrafimy. Nie musimy już tracić ani czasu, ani pieniędzy na kolejne szkolenie/kurs, który da nam przysłowiowy papierek. Swoje umiejętności i doświadczenie w danej dziedzinie możemy uwiarygodnić, zdobywając powszechnie uznawany certyfikat z logo Polskich Ram Kwalifikacji.
Jako przykład niech nam posłuży potwierdzenie kwalifikacji rynkowej „Obsługi obrabiarek skrawających sterowanych numerycznie (CNC)”.
Osoba zainteresowana potwierdzeniem kwalifikacji w powyższym zakresie powinna zapoznać się z efektami uczenia, które są wymagane dla tej kwalifikacji (dostępne są one w Obwieszczeniu Ministra Rozwoju z dnia 5 marca 2020 w sprawie włączenia kwalifikacji rynkowej „Obsługa obrabiarek skrawających sterowanych numerycznie (CNC)” do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji). Zgodnie z dokumentem osoba posiadająca kwalifikację rynkową powinna m.in. posługiwać się terminologią dotyczącą budowy obrabiarek, potrafi przygotować maszynę do pracy, samodzielnie uzbraja maszynę CNC w narzędzia i uchwyty obróbkowe, wczytuje i uruchamia programy numeryczne oraz diagnozuje i rozwiązuje proste problemy powstające w trakcie użytkowania obrabiarek CNC.
Weryfikacja wszystkich efektów uczenia się wymaganych dla kwalifikacji odbywa się w trakcie egzaminu, który składa się z dwóch części: teoretycznej (z wykorzystaniem testu wiedzy) oraz praktycznej. Zadania praktyczne mają być wykonywane przy obrabiarce skrawającej sterowanej numerycznie. Część praktyczna egzaminu odbywa się nie później niż 2 tygodnie po zakończeniu części teoretycznej.
Jeżeli uznałeś, że jesteś przygotowany do egzaminu, odszukaj instytucję certyfikującą (w naszym przykładzie może to być Centrum Kształcenia Zawodowego w Grudziądzu), w którym możesz przystąpić do egzaminu. Na stronie internetowej www.nowy-zawod.pl w zakładce „ośrodki walidujące” znajdziesz informację, na jakich urządzeniach będziesz zdawał egzamin. Pozytywny wynik egzaminu pozwala uzyskać certyfikat, który wydawany jest w ramach Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji i jest oznaczony Polskimi Ramami Kwalifikacji, dzięki czemu jest rozpoznawany również za granicą.
Jakie są korzyści z posiadania certyfikatu wydanego w ramach Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji? Pracownik legitymujący się nim może przedstawić pracodawcy (również zagranicznemu) swoje umiejętności. Firma zaś ma możliwość pochwalenia się przed zagranicznymi kontrahentami, że dysponuje pracownikami o odpowiednich kompetencjach, aby podjąć się zlecenia.
Co zyskują pracodawcy i firmy szkoleniowe dzięki Zintegrowanemu Rejestrowi Kwalifikacji?
Nie ulega wątpliwości, że najwięcej korzyści z wprowadzenia Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji mogą odnieść pracownicy. Prosta droga do uznawania umiejętności zdobytych poza szkołą lub uczelnią to wielki atut tego systemu. Brak konieczności powtarzania tych samych zajęć na różnych kursach czy szkoleniach na pewno ułatwi planowanie kariery zawodowej, w tym zmianę branży. Na wprowadzeniu Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji zyskują również pracodawcy i firmy szkoleniowe. System ułatwia pracodawcom ocenę kompetencji kandydatów zgłaszających się do pracy oraz ogranicza ryzyko kosztownych błędów przy rekrutacji. To również doskonałe narzędzie, które można wykorzystywać w systemie awansowania i wynagradzania, a także pozwalające lepiej wybrać szkolenia dla pracowników. Firmy szkoleniowe mają możliwość przygotowania szkoleń, które prowadzą do uzyskania kwalifikacji włączonych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, poszerzając tym samym swoją ofertę. Dodatkowo mogą pokusić się o włączenie opracowanej przez siebie kwalifikacji do systemu, a co za tym idzie promowania swojej oferty w kraju i za granicą.
Zintegrowany System Kwalifikacji to odpowiedź na zmiany zachodzące na rynku pracy i w gospodarce. Osoby poszukujące pracy poza własny krajem, jak i pracodawcy zatrudniający obcokrajowców, zyskali możliwości bardziej obiektywnego porównania dyplomów i świadectw wydawanych w różnych państwach. Najwięcej korzyści z funkcjonowania systemu odniosą osoby, które dopiero wchodzą na rynek pracy i chcą się rozwijać i uczyć przez całe życie. W funkcjonowaniu Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji duże znaczenie odgrywają efekty uczenia się, czyli to, co wiemy i jakie umiejętności i kompetencje posiadamy oraz jak będziemy w stanie wykorzystać je w życiu zawodowym. Miejmy nadzieję, że w najbliższej przyszłości Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji zostanie całkowicie powiązany z europejskimi platformami ESCO i LOQ, co ułatwi potwierdzanie kwalifikacji na unijnym rynku pracy.
