Badania lekarskie młodocianego zatrudnionego w celu przygotowania zawodowego

Pracodawca może zawrzeć z młodocianym umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego albo umowę o pracę przy wykonywaniu tzw. prac lekkich. W drugim z wymienionych przypadków możliwość zatrudnienia młodocianego jest ograniczona wyłącznie do nich, czyli prac niepowodujących zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nieutrudniających młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego. Wszyscy pracownicy młodociani podlegają obligatoryjnym badaniom lekarskim. Stosowne regulacje w tym zakresie zawarto w dziale dziewiątym Kodeksu pracy oraz Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 roku w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy Jak wyglądają badania lekarskie młodocianego?

Świadectwo (orzeczenie) lekarskie – konieczny warunek nawiązania stosunku pracy

Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:

• ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową;
• przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.

Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia – zwanym zbiorczo „badaniami profilaktycznymi”.

Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest obowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.

Badania lekarskie młodocianego - wstępne

Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:

• wszystkie osoby młodociane przyjmowane do pracy;
• pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają natomiast pracownicy:

• przyjmowani ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą;
• przyjmowani do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych – dotyczy to również odpowiednio w przypadku przyjmowania do pracy osoby pozostającej jednocześnie w stosunku pracy z innym pracodawcą.

Badania lekarskie młodocianego - okresowe i kontrolne

Pracownik młodociany podlega okresowym badaniom lekarskim, a w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą – ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

Częstotliwość wykonywania badań okresowych jest uzależniona od czynników – niebezpiecznych, szkodliwych lub uciążliwych – które mogą oddziaływać na młodocianego. Przykładowo, w odniesieniu do niżej wymienionych, częstotliwości badań są następujące:

• hałas – co 1 rok przez pierwsze 3 lata narażenia, a następnie co 3 lata;
• drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne (drgania miejscowe) – pierwsze badanie okresowe po 1 roku, następne co 3 lata;
• zwiększone lub obniżone ciśnienie atmosferyczne – co 3 lata;
• zagrożenia wynikające z monotonii pracy – co 2–5 lat;
• praca w wymuszonej pozycji – co 2–5 lat.

Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy, na koszt pracodawcy. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.

Skierowanie na badania

Wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje osoba kierowana na badania. Skierowanie powinno zawierać:

• określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane;
• w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy – określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu;
• w przypadku pracowników – określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony;
• opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.

Wskazówki metodyczne

Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określają wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, stanowiące załącznik do rozporządzenia wskazanego na wstępie.

Lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne może poszerzyć jego zakres o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne, w zależności od wskazań, w szczególności: otolaryngologiczne, neurologiczne, okulistyczne, dermatologiczne, alergologiczne lub psychologiczne, oraz badania dodatkowe, a także wyznaczyć krótszy termin następnego badania, niż to określono we wskazówkach metodycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika.

Lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne korzysta z zaleceń dotyczących postępowania lekarskiego w stosunku do pracowników poddanych określonym narażeniom, upowszechnianych przez instytuty badawcze w dziedzinie medycyny pracy, a w odniesieniu do osób zatrudnionych w transporcie kolejowym także przez Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej.

Orzeczenie lekarskie

Badania profilaktyczne kończą się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:

• brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku
• albo istnienie przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku

– w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.

Orzeczenie lekarskie wydawane jest osobie badanej oraz pracodawcy.

Lekarz orzeka na podstawie wyników przeprowadzonego badania lekarskiego oraz oceny zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika występujących na stanowisku pracy. Oceny zagrożeń lekarz dokonuje na podstawie przekazywanej przez pracodawcę informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, w tym również o aktualnych wynikach badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących na stanowiskach pracy. Wskazane jest, aby lekarz uzupełnił informacje pracodawcy o spostrzeżenia z przeprowadzonych wizytacji stanowisk pracy.

Odwołanie

Od orzeczenia lekarskiego przysługuje odwołanie wnoszone na piśmie. Odwołanie może wnieść osoba badana oraz pracodawca, który wydał skierowanie na badania lekarskie, w terminie 7 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego – za pośrednictwem lekarza, który je wydał, do jednego z podmiotów odwoławczych, którymi są:

• wojewódzkie ośrodki medycyny pracy właściwe ze względu na miejsce świadczenia pracy lub siedzibę jednostki organizacyjnej, w której jest zatrudniony pracownik;
• instytuty badawcze w dziedzinie medycyny pracy lub Uniwersyteckie Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni, jeżeli odwołanie dotyczy orzeczenia lekarskiego wydanego przez lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy;
• Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej, jeżeli odwołanie dotyczy orzeczenia lekarskiego wydanego przez Kolejowy Zakład Medycyny Pracy;
• podmioty lecznicze utworzone i wyznaczone przez Ministra Obrony Narodowej.

Badania w trybie odwołania przeprowadza się w terminie 14 dni od dnia otrzymania odwołania. Orzeczenie lekarskie wydane w trybie odwołania jest ostateczne.

Prace wzbronione młodocianym

Omawiając zagadnienie badań lekarskich młodocianych, należy pamiętać, że w przepisach określono prace, których żaden pracownik młodociany nie może wykonywać z uwagi na ochronę jego zdrowia. Wykaz takich prac ustalono w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 roku w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. z 2016 r. poz. 1509). Dokonywanie oceny przez lekarza uprawnionego do badań profilaktycznych, czy osoba młodociana może wykonywać pracę znajdującą się w tym wykazie, jest zatem bezprzedmiotowe – skoro praca ta figuruje w wykazie, to żaden młodociany nie może jej wykonywać.

Kodeks pracy nakłada na pracodawców generalny obowiązek zapewnienia młodocianym pracownikom opieki i pomocy niezbędnej dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy. Wstępnym warunkiem wspomnianego przystosowania się jest powierzanie młodocianym takich prac, które są dla nich odpowiednie w kontekście wyników badań lekarskich.