Jednym z podstawowym obowiązków pracodawcy w zakresie BHP jest profilaktyczna opieka zdrowotna pracowników. Polega ona na zapewnieniu zatrudnionym osobom badań lekarskich wstępnych, okresowych i kontrolnych. To pracodawca musi we właściwym czasie wydać pracownikowi skierowanie na odpowiednie badania wraz ze wskazaniem szkodliwych czynników występujących na stanowisku pracy. Bez orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku pracodawca nie może dopuścić pracownika do wykonywania pracy. Czy jednak widząc, że stan zdrowia pracownika się pogorszył, pracodawca może skierować go na badania okresowe wcześniej, niż wskazuje na to data na orzeczeniu wydanym przez lekarza medycyny pracy? Przeczytaj ten artykuł i poznaj odpowiedź!
Obowiązki pracodawcy w zakresie badań lekarskich pracowników
Aby wypełnić swój obowiązek zapewnienia pracownikom profilaktycznej opieki zdrowotnej, pracodawca jest obowiązany podpisać umowę z zakładem medycyny pracy. Jest to bardzo ważne – pracodawca nie powinien respektować orzeczeń lekarskich od przypadkowych lekarzy medycyny pracy, lecz jedynie od tych, z którymi ma podpisaną umowę. Lekarz medycyny pracy, z którym pracodawca ma podpisaną umowę, zna bowiem lepiej specyfikę zakładu i potrafi skuteczniej rozpoznawać zagrożenia występujące na danym stanowisku pracy.
Pracodawca powinien skierować pracowników na:
- badania wstępne – w przypadku osób przyjmowanych do pracy, pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy oraz innych pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe;
- badania kontrolne – w przypadku pracowników korzystających ze zwolnienia lekarskiego dłużej niż 30 dni;
- badania okresowe – w przypadku wszystkich pracowników po upływie terminu wskazanego przez lekarza medycyny pracy na orzeczeniu lekarskim.
Ustawa z dnia 7 listopada 2014 r. o ułatwieniu działalności gospodarczej wprowadziła 1 kwietnia 2015 r. istotne ułatwienia dla pracodawców poprzez zmianę artykułu 229 kodeksu pracy, który poszerzył katalog osób zwolnionych z wykonywania wstępnych badań.
Od 1 kwietnia 2015 r. na podstawie art. 229 § 1¹ kp wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają mianowicie:
- osoby przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o tych samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym samym pracodawcą;
- osoby przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca stwierdzi, że takie warunki odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych;
- osoby przyjmowane do pracy pozostające jednocześnie w stosunku pracy u innego pracodawcy.
Na czym polegają obowiązkowe badania okresowe pracowników?
Pracodawca jest zobowiązany wysłać każdego pracownika na badania okresowe, jeżeli kończy się ich ważność wskazana na orzeczeniu lekarskim przez lekarza medycyny pracy. Jeżeli w zakładzie pracy pracownicy są szczególnie narażeni na działanie substancji rakotwórczych oraz pyłów zwłókniających, pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom badania okresowe lekarskie również po zaprzestaniu kontaktu z tymi substancjami lub pyłami oraz po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowany pracownik zwróci się do pracodawcy o skierowanie na takie badania.
Badania wykonuje się w godzinach pracy i na koszt pracodawcy. W razie odmowy przez pracownika wykonania badań okresowych lub przeoczenia terminu ich wykonania przez pracownika obowiązkiem pracodawcy jest niedopuszczenie pracownika do wykonywania pracy.
Czy pracodawca może wysłać pracownika na badania okresowe przed upływem terminu ich ważności?
Co do zasady, badania profilaktyczne pracowników zachowują ważność do daty podanej przez lekarza medycyny pracy na orzeczeniu lekarskim wskazującym brak przeciwwskazań do wykonywania pracy na danym stanowisku. Nie oznacza to jednak, że jeżeli pracodawca zauważy pogorszenie się stanu zdrowia pracownika, nie ma możliwości wysłania go do lekarza medycyny pracy wcześniej. Jak bowiem wskazał w swoim wyroku z 18 grudnia 2002 r. (I PK 44/02) Sąd Najwyższy, „aktualnym orzeczeniem lekarskim w rozumieniu art. 229 § 2 kp jest orzeczenie stwierdzające stan zdrowia pracownika w dacie, w której ma być dopuszczony do pracy. Zachowuje ono aktualność w okresie w nim wymienionym, jednak staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika”.
Przykład 1.
Pan Marian pracuje na stanowisku ogrodnika. Ma ważne badania lekarskie do czerwca 2024 r., jednak któregoś dnia zemdlał podczas pracy. Po chwili wstał i, jakby nic się nie stało, chciał wrócić do wykonywania obowiązków. Jednak przełożony pana Mariana nie pozwolił na to i skontaktował się z pracodawcą. Ten wystawił panu Marianowi skierowanie na badanie okresowe, mimo że termin ich ważności jeszcze nie minął. Na skierowaniu opisał zaistniałą sytuację. Lekarz medycyny pracy przyznał panu Marianowi zdolność do pracy pod pewnymi warunkami – nie może obsługiwać żadnych urządzeń elektrycznych, a praca musi być wykonywana w asyście innego pracownika.
Badania okresowe przed upływem terminu ważności – podsumowanie
Pracodawca może wysłać pracownika na okresowe badania lekarskie, nawet jeżeli nie minął jeszcze termin podany na orzeczeniu lekarskim, gdy stan zdrowia pracownika pogorszył się i wzbudza uzasadnione obawy co do zachowania wymogów bezpieczeństwa pracy.
