Organizacja pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe musi uwzględniać przepisy Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, zwanego dalej rozporządzeniem. 17 listopada 2023 roku weszły w życie zmiany w przepisach rozporządzenia, które zostały wprowadzone rozporządzeniem Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 18 października 2023 roku, dalej jako „nowelizacja”. W artykule wyjaśniamy na czym polegają zmiany w przepisach BHP na stanowiskach z monitorami ekranowymi.
Pojęcia określone w rozporządzeniu
BHP na stanowiskach z monitorami ekranowymi wymaga zdefiniowania pewnych pojęć, dzięki czemu wyeliminowany jest czynnik niejednoznaczności. W przepisach rozporządzenia określono zatem, że przez monitor ekranowy należy rozumieć urządzenie do wyświetlania informacji w trybie alfanumerycznym lub graficznym, niezależnie od metody uzyskiwania obrazu.
Pojęcie stanowiska pracy zostało określone w nowym brzmieniu za pośrednictwem nowelizacji. Oznacza to, że przez stanowisko pracy – należy rozumieć przestrzeń pracy wraz z:
- wyposażeniem podstawowym, w tym monitorem ekranowym, klawiaturą, myszą lub innymi urządzeniami wejściowymi, oprogramowaniem z interfejsem dla użytkownika;
- krzesłem i stołem;
- opcjonalnym wyposażeniem dodatkowym, w tym stacją dysków, drukarką, skanerem, uchwytem na dokumenty, podnóżkiem.
Powyższa zmiana aktualizuje przepisy rozporządzenia stosownie do obecnych realiów technologicznych.
Wyłączenie stosowania przepisów rozporządzenia
Przepisy rozporządzenia nie mają zastosowania do pracowników użytkujących podczas pracy monitory ekranowe, którzy – ze względu na specyfikę wykonywanych czynności służbowych – są objęci odrębnymi przepisami w tym zakresie. Wobec tego unormowań rozporządzenia nie stosuje się do:
- kabin kierowców oraz kabin sterowniczych maszyn i pojazdów;
- systemów komputerowych na pokładach środków transportu;
- systemów komputerowych przeznaczonych głównie do użytku publicznego;
- systemów przenośnych, które nie są przeznaczone do użytkowania na danym stanowisku pracy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy;
- kalkulatorów, kas rejestrujących i innych urządzeń z małymi ekranami do prezentacji danych lub wyników pomiarów;
- maszyn do pisania z wyświetlaczem ekranowym.
Obowiązki pracodawcy w zakresie organizacji stanowisk pracy
Zgodnie z § 4 rozporządzenia pracodawca jest obowiązany organizować stanowiska pracy wyposażone w monitory ekranowe w taki sposób, aby spełniały one minimalne wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP) oraz ergonomii, określone w załączniku do niniejszego rozporządzenia.
Obowiązek przeprowadzenia oceny warunków pracy
Kolejnym istotnym aspektem prawidłowego sposobu organizowania pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe jest ocena warunków pracy na tych stanowiskach. Właściwa organizacja pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe jest ściśle powiązana z obowiązkami pracodawcy w przedmiotowym zakresie.
Jak wynika z § 5 ust. 1 rozporządzenia, pracodawca jest obowiązany do przeprowadzania na stanowiskach pracy wyposażonych w monitory ekranowe oceny warunków pracy w aspekcie:
- organizacji stanowisk pracy, w tym rozmieszczenia elementów wyposażenia, w sposób zapewniający spełnienie wymagań BHP;
- stanu elementów wyposażenia stanowisk pracy zapewniającego bezpieczeństwo pracy, w tym ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym;
- obciążenia narządu wzroku oraz układu mięśniowo-szkieletowego pracowników;
- obciążenia pracowników czynnikami fizycznymi, w tym szczególnie nieodpowiednim oświetleniem;
- obciążenia psychicznego pracowników, wynikającego ze sposobu organizacji pracy.
Obowiązki pracodawcy w zakresie informowania pracowników
Na pracodawcy ciążą także określone obowiązki informacyjne, co oznacza, że jest on obowiązany informować pracowników o wszystkich aspektach ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy na stanowiskach pracy, w tym o wynikach oceny warunków pracy przeprowadzonej na podstawie § 5 rozporządzenia oraz wszelkich środkach bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.
Zapewnienie pracownikom udogodnień w zakresie czasu pracy
BHP na stanowiskach z monitorami ekranowymi musi uwzględniać udogodnienia dla pracowników dotyczące czasu pracy. Polega to na tym, że pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom:
łączenie przemienne pracy związanej z obsługą monitora ekranowego z innymi rodzajami prac nieobciążającymi narządu wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała – przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora ekranowego lub
co najmniej 5-minutową przerwę, wliczaną do czasu pracy, po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego.
Obowiązek zapewnienia pracownikom profilaktycznej opieki zdrowotnej oraz okularów lub szkieł kontaktowych korygujących wzrok
Zgodnie z § 8 ust. 1 rozporządzenia pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom profilaktyczną opiekę zdrowotną w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach.
Z kolei po nowelizacji § 8 ust. 2 rozporządzenie przewiduje, że pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom okulary lub szkła kontaktowe korygujące wzrok zgodnie z zaleceniem lekarza, jeżeli wyniki badań okulistycznych przeprowadzonych w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej wykażą potrzebę ich stosowania podczas pracy przy obsłudze monitora ekranowego. Nowością jest tutaj zatem obowiązek zapewnienia szkieł kontaktowych korygujących wzrok jako elementu zabezpieczenia wzroku pracownika – alternatywnie w odniesieniu do okularów.
Minimalne wymagania BHP i ergonomii na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe
Niezmiernie istotną kwestią w kontekście postępowania, jakim jest organizacja pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, jest znajomość minimalnych wymagań BHP i ergonomii na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Drobiazgowe wytyczne w tym zakresie zawarte zostały w załączniku do rozporządzenia. W ramach nowelizacji treść tego załącznika uległa modyfikacjom. Wskazany załącznik w aktualnym brzmieniu zamieszczamy poniżej.
1.1. Wyposażenie stanowiska pracy oraz sposób rozmieszczenia elementów tego wyposażenia nie może powodować podczas pracy nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego i (lub) wzroku oraz być źródłem zagrożeń dla pracownika.
1.2. W przypadku stosowania systemów przenośnych przeznaczonych do użytkowania na danym stanowisku pracy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy, stanowisko pracy powinno być wyposażone w stacjonarny monitor ekranowy lub podstawkę zapewniającą ustawienie ekranu tak, aby jego górna krawędź znajdowała się na wysokości oczu pracownika, oraz w dodatkową klawiaturę i mysz.
2.1. Monitor ekranowy powinien spełniać następujące wymagania:
a) znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne,
b) obraz na ekranie powinien być stabilny, bez migotania lub innych form niestabilności,
c) jaskrawość i kontrast znaku na ekranie powinny być łatwe do regulowania w zależności od warunków oświetlenia stanowiska pracy,
d) regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu.
2.2. Ustawienie monitora ekranowego oraz innych elementów wyposażenia nie powinno wymuszać niewygodnych ruchów głowy i szyi. Górna krawędź monitora ekranowego powinna znajdować się na wysokości oczu pracownika.
2.3. Ustawienie monitora ekranowego względem źródeł światła powinno ograniczać olśnienie i odbicia światła.
3.1. Klawiatura oraz mysz powinny stanowić osobne elementy wyposażenia podstawowego stanowiska pracy.
3.2. Konstrukcja klawiatury powinna umożliwiać użytkownikowi przyjęcie pozycji, która nie powodowałaby zmęczenia mięśni kończyn górnych podczas pracy.
3.3. Powierzchnia klawiatury powinna być matowa, a znaki na klawiaturze powinny być kontrastowe i czytelne.
4.1. Konstrukcja stołu powinna umożliwiać ergonomiczne ustawienie elementów wyposażenia stanowiska pracy, w tym zróżnicowaną wysokość ustawienia monitora ekranowego i klawiatury, w szczególności powinna zapewniać:
a) wystarczającą powierzchnię, gwarantującą łatwe posługiwanie się elementami wyposażenia stanowiska pracy i wykonywanie czynności związanych z pracą,
b) ustawienie klawiatury z zachowaniem takiej odległości od przedniej krawędzi stołu, która umożliwia podparcie dla rąk i przedramion z zachowaniem co najmniej kąta prostego między ramieniem i przedramieniem,
c) ustawienie elementów wyposażenia w odpowiedniej odległości od pracownika, bez konieczności przyjmowania wymuszonych pozycji.
4.2. Pracownik powinien mieć zapewnioną odpowiednią przestrzeń do umieszczenia nóg pod blatem stołu oraz do przyjęcia wygodnej pozycji i możliwości jej zmiany podczas pracy.
4.3. Powierzchnia blatu stołu powinna być matowa.
5.1. Krzesło stanowiące wyposażenie stanowiska pracy powinno posiadać:
a) dostateczną stabilność przez wyposażenie go w podstawę co najmniej pięciopodporową z kółkami jezdnymi,
b) regulację wysokości siedziska, regulację wysokości oparcia odcinka lędźwiowego kręgosłupa, regulację kąta pochylenia oparcia oraz odpowiednie wymiary oparcia i siedziska, zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów,
c) wyprofilowanie siedziska i oparcia odpowiednie do naturalnego wygięcia kręgosłupa i ud,
d) możliwość obrotu wokół osi pionowej o 360°,
e) regulowane podłokietniki.
5.2. Mechanizmy regulacji wysokości siedziska i pochylenia oparcia powinny być łatwo dostępne i proste w obsłudze oraz tak usytuowane, aby regulację można było wykonywać w pozycji siedzącej.
6. Jeżeli przy pracy istnieje konieczność korzystania z dokumentów, na życzenie pracownika stanowisko pracy należy wyposażyć w uchwyt na dokumenty, posiadający regulację ustawienia wysokości, pochylenia oraz odległości od pracownika.
7. Na życzenie pracownika stanowisko pracy należy wyposażyć w podnóżek.
8.1. Stanowisko pracy powinno być tak zaprojektowane, aby pracownik miał zapewnioną dostateczną przestrzeń pracy, pozwalającą na umieszczenie wszystkich elementów obsługiwanych ręcznie w zasięgu kończyn górnych.
8.2. Stanowisko pracy powinno być tak usytuowane w pomieszczeniu, aby pracownik miał do niego swobodny dostęp.
9.1. Oświetlenie powinno zapewniać komfort pracy wzrokowej, w szczególności:
a) oświetlenie na poszczególnych stanowiskach pracy powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac,
b) należy ograniczyć olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, przezroczystych lub półprzezroczystych ścian albo jasnych płaszczyzn pomieszczenia oraz olśnienie odbiciowe od monitora ekranowego, w szczególności przez stosowanie odpowiednich opraw oświetleniowych, instalowanie urządzeń eliminujących nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowisko pracy.
9.2. Dopuszcza się stosowanie opraw oświetlenia miejscowego, pod warunkiem że będą to oprawy niepowodujące olśnienia.
10. Przy projektowaniu, doborze i modernizacji oprogramowania, a także przy planowaniu wykonywania zadań z użyciem monitora ekranowego pracodawca powinien uwzględniać w szczególności następujące wymagania:
a) oprogramowanie powinno odpowiadać zadaniu przewidzianemu do wykonania,
b) systemy komputerowe powinny zapewniać przekazywanie pracownikom informacji zwrotnej o ich działaniu,
c) systemy komputerowe powinny gwarantować wyświetlanie informacji w formie i tempie odpowiednich dla pracownika.
BHP na stanowiskach z monitorami ekranowymi – omówienie zasad po zmianach. Podsumowanie
17 listopada 2023 roku weszły w życie zmiany w przepisach wykonawczych dotyczących BHP na stanowiskach pracy wyposażonych w monitory ekranowe. Aktualizacja tych unormowań była niezbędna z uwagi na konieczność uwzględnienia obecnych uwarunkowań w zakresie ergonomii i rozwoju technologicznego. Nowością wynikającą z noweli jest obowiązek zapewnienia szkieł kontaktowych korygujących wzrok jako elementu zabezpieczenia wzroku pracownika – alternatywnie w odniesieniu do okularów. Minimalne wymagania w dziedzinie BHP i ergonomii określa załącznik do rozporządzenia, który został przeredagowany w ramach nowelizacji.
