Określenie wymiaru i godzin czasu pracy jest kluczowym elementem każdej umowy o pracę. W praktyce przyjęło się, że praca na etacie oznacza zatrudnienie od poniedziałku do piątku przez 8 godzin dziennie. Pracodawca może jednak modyfikować czas pracy swojego podwładnego. Wyjaśniamy poniżej czy pracodawca może wprowadzić 4-dniowy tydzień pracy.
Czas pracy
Stosunek pracy charakteryzuje się pełną podległością pracowniczą, co oznacza, że zatrudniony musi pozostawać do dyspozycji pracodawcy w wyznaczonym miejscu i czasie. Nazwa zawartej umowy nie odgrywa wówczas większego znaczenia, ponieważ jeśli mamy do czynienia z ową podległością, to zawsze w danym przypadku pojawia nam się stosunek pracy, a nie np. stosunek cywilnoprawny.
Czas pracy jest ustalany w oparciu o postanowienia umowne oraz systemy obowiązujące w prawie pracy. System podstawowego czasu pracy opiera się na wykonywaniu zadań w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy, który niekoniecznie musi mieścić się w okresie od poniedziałku do piątku. Strony stosunku pracy, w zależności od potrzeb firmy, mogą ustalić zupełnie inny przedział czasowy, w którym zatrudniony będzie świadczył swoje usługi. Dopuszczalna jest więc np. praca od wtorku do soboty, od środy do niedzieli, przy czym istotne jest, aby pracownik miał chociaż jeden dzień wolny od pracy potrzebny na zregenerowanie swoich sił.
Czas pracy uzależniony jest także od wysokości etatu obowiązującego danego pracownika. W przypadku całego etatu mamy do czynienia z reguły z pracą wykonywaną przez 8 godzin dziennie. Mniejszy wymiar zatrudnienia pozwala na zauważalną modyfikację czasu pracy.
Przykład 1.
Pracownik jest zatrudniony na 1/2 etatu, wspólnie z pracodawcą ustalił, że będzie pojawiał się w firmie tylko kilka dni w tygodniu. W tym przypadku dopuszczalne jest, aby praca była wykonywana przez 2,5 dnia, tj. przez 2 dni po 8 godzin dziennie oraz 1 dnia przez 4 godziny dziennie. Wybór dni oraz konkretnych godzin pracy zależy już od wspólnych ustaleń pracodawcy i zatrudnionego.
Przykład 2.
Monika pracuje na cały etat. Wspólnie ze swoim pracodawcą ustaliła, że w poniedziałki i wtorki będzie pracowała w firmie przez 10 godzin dziennie, w środy przez 8 godzin, w czwartki i w piątki przez 6 godzin dziennie. Takie ustalenia są dopuszczalne, ponieważ pracownica zachowuje dobowy czas odpoczynku oraz spełnia warunek posiadania 40 godzin pracy w przeciętnym tygodniu pracy tj. od poniedziałku do piątku. Godziny pracy Moniki powinny wynikać jednak z umowy o pracę lub jej indywidualnego harmonogramu.
Przykład3.
Jakub pracuje na 3/4 etatu, czyli przez 30 godzin tygodniowo. Wspólnie z przełożonym ustalili, że mężczyzna będzie pojawiał się w firmie przez 10 godzin dziennie w poniedziałki, środy i piątki. Wtorki, czwartki, soboty i niedziele będą zaś dla pracownika dniami wolnymi od pracy. Taki schemat czasu pracy jest możliwy do zastosowania pod warunkiem, że zostanie utrwalony na piśmie (np. w umowie o pracę Jakuba albo w jego indywidualnym harmonogramie czasu pracy).
Ile wynosi tydzień pracy?
Co do zasady tydzień pracy przy zatrudnieniu na pełen etat musi być rozumiany jako typowy 5-dniowy czas pracy. Polski system prawny póki co nie wprowadza zmian w tym zakresie, choć obowiązują one już w innych krajach. Za granicą dopuszczalne jest stosowanie krótszego tygodnia pracy i to przy pełnym etacie. W takim przypadku możemy mieć do czynienia z dużo krótszym przeciętnym tygodniem czasu pracy, np. 4- lub 3-dniowym.
4-dniowy tydzień pracy oznacza, że pracownicy wykonują swoje obowiązki przez 4 wskazane dni w tygodniu, zaś pozostałe 3 dni są dla nich dniami wolnymi od pracy (przy czym są to oczywiście dni, za które zatrudniony otrzymuje normalne wynagrodzenie). Dodatkowe dni wolne od pracy musimy wówczas traktować jak nasze krajowe soboty i niedziele, które dla sporej części pracowników są dniami wolnymi od wykonywania obowiązków firmowych. Wybór dni wolnych od pracy pozostawiany jest do dyspozycji pracodawcy – to on w pierwszej kolejności powinien ustalić, dlaczego chce korzystać ze skróconego tygodnia pracy i na jakich zasadach będzie się to odbywało. Co ważne, 4-dniowy tydzień pracy może być stosowany w oparciu o różne rozwiązania względem różnych pracowników. Innymi słowy, jeden pracownik będzie wykonywał swoje obowiązki od poniedziałku do czwartku, inny zaś od poniedziałku do środy i w każdy piątek.
4-dniowy tydzień pracy nie musi zawsze oznaczać, że pracownik zyska dodatkowy dzień wolny. Piąty dzień pracy może być skrócony, ale jednak zatrudniony musi wówczas pojawić się w firmie. Taki system czasu pracy prezentuje mieszane rozwiązanie – z jednej strony nadal pozostajemy w typowym 5-dniowym tygodniu pracy, z drugiej jednak piątego dnia pracujemy krócej przy zachowaniu dotychczasowego wynagrodzenia.
Po co wprowadzać 4-dniowy tydzień pracy?
Wprowadzenie 4- lub 3-dniowego tygodnia pracy okazuje się ciekawym rozwiązaniem. Przeprowadzone badania wskazały, że dzięki takiemu zabiegowi wzrasta wydajność pracowników i to nawet o 40%. Zatrudnieni są bardziej wypoczęci, mniej zestresowani, a co za tym idzie – lepiej wykonują swoje obowiązki zawodowe. Krótszy czas pracy to także oszczędność energii dla firmy, średnio o 23% miesięcznie.
Pracownicy wykonujący pracę w 4-dniowym tygodniu pracy okazywali się mniej sfrustrowani i rzadziej dotykało ich wypalenie zawodowe. Doświadczenia przeprowadzane w Nowej Zelandii pokazały, że w takim przypadku dochodziło do przywrócenia równowagi pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym, co w ostateczności pozytywnie odbiło się na wynikach danej firmy (wzrastały zyski przedsiębiorstwa, bo zatrudnieni pracowali po prostu lepiej).
Wprowadzenie 4-dniowego tygodnia pracy może oznaczać wyższe zyski dla firmy. Z jednej strony zatrudnieni pracują o jeden dzień krócej, z drugiej jednak bardzo wyraźnie wzrasta ich efektywność zawodowa. 4-dniowy system czasu pracy nie musi przy tym oznaczać, że cała firma zostanie zamknięta na jeden dodatkowy dzień w tygodniu. Pracodawca może bowiem podzielić dni wykonywania pracy w zależności od swoich potrzeb, tak by pracownicy korzystali ze swoich dodatkowych dni wolnych od pracy zamiennie, bez szkody dla funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Przykład 2.
Pracodawca chce wprowadzić w swojej firmie 4-dniowy tydzień pracy, nie chce jednak, by przedsiębiorstwo było zamknięte w dodatkowym dniu wolnym dla pracowników. W tym celu może zastosować przykładowy model – część pracowników będzie zatrudniona od poniedziałku do czwartku, pozostała część zaś od wtorku do piątku. W tym przypadku zakład pracy będzie otwarty dla klientów od poniedziałku do piątku.
Czy w Polsce można zastosować 4-dniowy tydzień pracy?
Na chwilę obecną nie istnieją żadne regulacje prawne, które umożliwiałyby stosowanie 4-dniowego tygodnia czasu pracy w naszym kraju. Jest to dopuszczalne wyłącznie na mocy porozumienia zawartego pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. Pamiętajmy, że zatrudniający nie może zmusić swojego podwładnego do przejścia na taki styl pracy, gdy wykonuje on swoje obowiązki w ramach całego etatu. Z drugiej strony pracownik również nie może wymusić na pracodawcy stosowania krótszego tygodnia czasu pracy.
Jeśli strony stosunku pracy wspólnie dojdą do porozumienia, że chcą wprowadzić 4-dniowy tydzień pracy, konieczne staje się wówczas zawarcie pisemnego porozumienia zmieniającego istniejącą umowę o pracę. Dopuszczalne jest także inne rozwiązanie, tzn. podpisanie nowej umowy o pracę, która uwzględni zmodyfikowane warunki zatrudnienia.
Wykonywanie pracy o 1 dzień krócej niż w typowym 5-dniowym tygodniu pracy nie może oznaczać dla pracownika utraty jakiejkolwiek części wynagrodzenia. Zatrudniony zachowuje bowiem wówczas prawo do 100% dotychczas otrzymywanej pensji. Pracodawca nie ma także możliwości żądania od pracownika odrabiania udzielonego dodatkowego dnia wolnego od pracy, np. w przyszłym roku lub w ramach darmowych nadgodzin.
W sytuacji gdy polski ustawodawca zdecydowałby się na wprowadzenie przeciętnego 4-dniowego tygodnia pracy, zawieranie wskazanych porozumień nie byłoby konieczne. Praca na etacie oznaczałaby wówczas wykonywanie obowiązków tylko przez 4 wskazane dni w tygodniu, a nie obecne 5 dni (przy uwzględnieniu zatrudnienia na cały etat). Póki co w Polsce takie zmiany nie są jednak planowane.
4 dniowy tydzień pracy a nadgodziny
W przypadku zastosowania skróconego tygodnia pracy pojawia się pytanie czy pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia za nadgodziny np. przy wykonywaniu obowiązków w piątym dniu pracy, który jest dla danej osoby co do zasady dniem całkowicie wolnym od pracy. Pracodawca może zlecić każdemu pracownikowi wykonanie obowiązków poza jego normalnymi godzinami pracy, tj. w godzinach nadliczbowych. Nie ma przy tym znaczenia czy dana osoba pracuje w standardowy 5-dniowym tygodniu pracy lub w wersji 4-dniowej.
Praca wykonywana przez zatrudnionego poza ramami jego podstawowego zatrudnienia musi być zaliczana jako praca w godzinach nadliczbowych, co powoduje, że taka osoba zyskuje prawo do dodatkowego wynagrodzenia.
Niezależnie od dokładnego wymiaru czasu pracy danej osoby oraz przypadających mu nadgodzin musimy pamiętać, że każdy zatrudniony ma prawo do dobowego odpoczynku. Zgodnie z treścią art 133 kp pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego. W przypadku zmiany pory wykonywania pracy przez pracownika w związku z jego przejściem na inną zmianę, zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy, tygodniowy nieprzerwany odpoczynek może obejmować mniejszą liczbę godzin, nie może być jednak krótszy niż 24 godziny.
Odpoczynek od pracy powinien przypadać w niedzielę. Niedziela obejmuje 24 kolejne godziny, poczynając od godziny 600 w tym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina. W przypadkach dozwolonej pracy w niedzielę odpoczynek może przypadać w innym dniu niż niedziela.
Podsumowanie
4-dniowy tydzień pracy oznacza dla zatrudnionego wykonywanie obowiązków zawodowych przez krótszy okres w tygodniu – pracownik zyskuje dodatkowy 1 dzień wolny przy zachowaniu prawa do 100% swojego wynagrodzenia. Taki model jest dopuszczalny w polskim prawie, ale tylko za wyraźną zgodą dwóch stron stosunku pracy, co wymaga zawarcia stosownego porozumienia. Badania wykazały, że krótszy tydzień czasu pracy wpływa na wzrost efektywności pracowników oraz zmniejsza koszty zatrudnienia w firmie.
