Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w każdej firmie powinno stać zawsze na pierwszym miejscu. Przepisy prawa pracy wymagają, aby pracodawca zapewnił każdemu zatrudnionemu odpowiednie warunki pracy celem ochrony zdrowia i życia. Utworzenie służby BHP jest obowiązkowe w niektórych zakładach pracy. Zatem jakie wymagania musi spełniać specjalista BHP spoza zakładu pracy - wyjaśniamy w artykule.
Służba BHP
Ustawodawca wymaga, aby w każdym zakładzie pracy na terenie naszego kraju przestrzegane były zasady BHP i to bez względu na liczbę zatrudnionych osób. W przypadku firm, które mają więcej niż 100 pracowników, pracodawca jest zobowiązany do utworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy pełniącej funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby BHP pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby BHP może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli:
- zatrudnia do 10 pracowników, albo
- zatrudnia do 50 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecią kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Specjalista BHP
W przypadku firm zatrudniających do 100 pracowników zadania z zakresu BHP zostają powierzone najczęściej jednemu wybranemu pracownikowi. Jego obowiązek polega na czuwaniu nad przestrzeganiem reguł gwarantujących bezpieczną pracę oraz reagowaniu na wszelkiego rodzaju zdarzenia naruszające BHP lub mogące doprowadzić do niebezpiecznych sytuacji w tym zakresie w firmie.
Wykonywanie zadań dotyczących utrzymania BHP w zakładzie pracy wymaga posiadania odpowiednich kwalifikacji oraz doświadczenia. Nie każdy pracownik może zajmować to stanowisko, chyba że przejdzie odpowiednie szkolenie. Pracodawca ma jednak możliwość wyboru na to stanowisko osoby spoza grona zatrudnionych – stanowi o tym wyraźnie art. 23711 §2 Kodeksu pracy.
Zgodnie z treścią powyższego przepisu – w przypadku braku kompetentnych pracowników – może powierzyć wykonywanie zadań służby BHP specjalistom spoza zakładu pracy. Pracownik służby BHP oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań tej służby, a także specjalista spoza zakładu pracy powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników tej służby.
„Nawet gdy pracodawca zatrudniający powyżej 100 osób nie ma kompetentnych pracowników do wykonywania zadań służby BHP, to i tak jest zobligowany do jej utworzenia i nie ma wyboru pomiędzy utworzeniem służby BHP w zakładzie a powierzeniem wykonywania zadań z tego zakresu specjalistom spoza zakładu pracy. Dopiero gdy pracodawca nie może znaleźć kompetentnych pracowników dla wykonywania służby BHP, może powierzyć wykonywanie zadań tej służby specjalistom spoza zakładu pracy, przy czym w razie sporu, to na pracodawcy ciąży obowiązek wykazania braku możliwości zatrudnienia właściwych pracowników, niezbędnych dla stworzenia zakładowej służby BHP”.
Specjalista BHP spoza zakładu pracy - wymagania
Pracodawca, decydując się na wybór specjalisty spoza swojej firmy, musi pamiętać, że nie może to być dowolna osoba. Po pierwsze pracodawca musi wykazać, że takim specjalistą nie może być żaden z jego pracowników – jest to szczególnie istotne podczas ewentualnej kontroli zakładu pracy ze strony odpowiednich organów administracyjnych lub PIP. Uzasadnieniem wyboru specjalisty BHP spoza grona osób zatrudnionych może być np. to, że żaden z pracowników nie posiada ani odpowiedniej wiedzy, ani doświadczenia z zakresu utrzymywania i realizacji zadań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwie.
W tym miejscu trzeba wskazać, że z brzmienia art. 7 ust. 3 Dyrektywy Rady z dnia 12 czerwca 1989 roku w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (89/391/EWG) wynika, że jeżeli przedsiębiorstwo nie posiada odpowiednich zasobów do zorganizowania środków ochronnych i zapobiegawczych przed zagrożeniami, to powinno ono skorzystać z usług podmiotów zewnętrznych. Przepis art. 7 ust. 3 dyrektywy przewiduje więc obowiązek skorzystania z wykwalifikowanych usług zewnętrznych, ale tylko w przypadku gdy środki przedsiębiorstwa są niewystarczające. Powyższe dotyczy także wyboru osób na stanowisko specjalisty BHP – jeśli żaden z pracowników nie nadaje się do wykonywania tego obowiązku, to pracodawca musi znaleźć odpowiednią osobę spoza swojej firmy.
„Dopiero gdy pracodawca nie może znaleźć kompetentnych pracowników dla wykonywania służby bhp, może powierzyć wykonywanie zadań tej służby specjalistom spoza zakładu pracy, przy czym w razie sporu, to na pracodawcy ciąży obowiązek wykazania braku kompetentnych pracowników, niezbędnych dla stworzenia zakładowej służby bhp”.
Stanowisko specjalisty BHP może objąć osoba, która:
- ma wyższe wykształcenie lub specjalność w zakresie BHP, albo
- ma studia podyplomowe z zakresu BHP i co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie BHP.
W przypadku starszych specjalistów BHP wymagany okres stażu jest wyższy i wynosi 3 lata. Od głównego specjalisty BHP oczekuje się natomiast co najmniej 5-letniego stażu w służbie.
Okazuje się, że nazwa kierunku studiów nie odgrywa istotnej roli przy klasyfikowaniu danej osoby na stanowisko specjalisty BHP. Zdaniem sądów większe znaczenie ma tutaj to, jakie przedmioty związane ze stosowaniem BHP i w jakiej liczbie były realizowane podczas studiów. Możliwy jest więc przypadek, że zewnętrznym specjalistą BHP zostanie osoba z wykształceniem wyższym, które z pozoru nie ma nic wspólnego z zasadami bezpiecznej i higienicznej pracy.
Umowa ze specjalistą BHP
W przypadku wyboru na stanowisko specjalisty BHP osoby spoza firmy powinna ona zostać zatrudniona na podstawie odpowiedniej umowy. Okazuje się, że umowa o pracę nie jest w tym przypadku bezwzględnie konieczna. Specjalista może bowiem wykonywać swoje obowiązki także na podstawie umowy zlecenia. Dopuszczalne jest także zatrudnienie specjalisty BHP w ramach kontraktu B2B, czyli na podstawie działalności gospodarczej wykonywanej przez taką osobę.
Bez względu na rodzaj umowy zawartej ze specjalistą BHP powinna ona dokładnie precyzować zakres obowiązków takiej osoby. Szczegółowe kompetencje służby BHP możemy odnaleźć w przepisach Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy z dnia 2 września 1997 roku. Ze względu na obszerny katalog spraw, którymi zajmują się specjaliści, nie będziemy publikować go w tym miejscu.
Umowa ze specjalistą BHP może być zarówno umową terminową, jak i bezterminową. Wymagana jest przynajmniej zwykła forma pisemna, choć teoretycznie prawo nie zakazuje zatrudnienia specjalisty poprzez zastosowanie formy ustnej (byłaby ona jednak zbyt trudna dowodowo i problematyczna w zakresie odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz zaliczek na podatek dochodowy).
Podsumowanie
Pracodawca ma obowiązek wyznaczyć specjalistę BHP spośród swoich pracowników. Dopiero gdy nie będzie to możliwe, specjalista musi zostać wybrany spoza osób zatrudnionych w firmie. Osoba, która może objąć to stanowisko, powinna mieć odpowiednie wykształcenie, staż pracy oraz powinna zostać zatrudniona na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej lub kontraktu B2B.
