Osoby posiadające kredyty w PLN oparte na współczynniku WIBOR coraz chętniej kierują swoje sprawy do sądów. Jakie roszczenia mają tzw. kredytobiorcy WIBORowi?
Jak ustalany jest WIBOR?
Na wstępie zaznaczyć należy, że WIBOR jest ustalany przez największe banki w kraju w procesie zwanym fixingiem. W ramach fixingu banki deklarują, za jakie stawki procentowe są gotowe przyjąć u siebie depozyty innych banków. Co istotne, ustalanie WIBORu nie odbywa się na podstawie rzeczywistych transakcji, a jedynie wspomnianych deklaracji banków. W konsekwencji banki swymi deklaracjami mogą współdecydować o wysokości współczynnika WIBOR. WIBOR natomiast wprost przekłada się na wysokość oprocentowania większości kredytów. Szerzej o wadliwości ustalania i wykorzystywania współczynnika WIBOR w umowach z kredytobiorcami pisaliśmy tutaj (tu proponuję zamieszczenie linka do poprzedniego artykułu). Powyższe ma kolosalny wpływ na ocenę prawną umowy, której oprocentowanie oparte jest na współczynniku WIBOR.
Stosowanie WIBOR wobec konsumentów
W relacjach z konsumentami zapisy umowne opierające oprocentowanie na WIBORze mogą zostać uznane za abuzywne. Abuzywne, czyli sprzeczne z dobrymi obyczajami i jednocześnie rażąco naruszające interesy konsumentów. Stosowanie takich zapisów jest niedozwolone. Tego rodzaju zapisy należy traktować tak, jakby w danej umowie nigdy się nie znalazły (3851 § 1 k.c.). Sąd, przy ocenie prawnej umowy kredytowej zawartej z konsumentem, powinien „usunąć” z niej zapisy abuzywne.
W tym miejscu zaznaczyć można, że bardzo chętnie udzielanym rodzajem kredytu jest kredyt hipoteczny. Jeżeli kredytobiorca zaciągnął taki kredyt na zakup nieruchomości w celu zaspokojenia własnych potrzeb mieszkaniowych, ma on w relacji z bankiem status konsumenta.
Stosowanie WIBOR wobec kredytobiorców niebędących konsumentami
W przypadku umów kredytowych zawieranych z podmiotami innymi niż konsumenci, przepisy o zapisach abuzywnych nie mają zastosowania. Nie zmienia to faktu, że zapisy opierające oprocentowanie kredytu na WIBORze mogą zostać uznane za godzące w zasady współżycia społecznego oraz naturę stosunku kredytu. Zapisy sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub naturą stosunku są w każdym przypadku niedopuszczalne, niezależnie od rodzaju umowy oraz jej stron (art. 3531 § 1 k.c.). W żadnym przypadku wierzyciel nie powinien móc decydować (bezpośrednio lub pośrednio), ile pieniędzy zobowiązany jest zwrócić mu dłużnik – niezależenie od tego, czy dłużnik jest konsumentem, czy przedsiębiorcą. Tymczasem stosowanie oprocentowania opartego na WIBORze może prowadzić do sytuacji, w której wierzyciel (bank) współdecyduje wraz z innymi bankami o wysokości WIBORu. W takiej sytuacji zachodzi poważne niebezpieczeństwo, że banki mogą przyjąć wspólny front przeciwko kredytobiorcom i narzucać im wysoki współczynnik WIBOR, który przełożyłby się na wysokie oprocentowanie kredytów. Zapisy zawierające taką konstrukcję mogą zostać uznane za nieważne. Jednocześnie umowa może pozostawać w mocy w pozostałym zakresie, jeżeli da się ją wykonywać (art. 58 § 3 k.c.).
Konsekwencje stosowania WIBOR
Zgodnie z powyższym zapisy opierające oprocentowanie kredytu na współczynniku WIBOR mogą okazać się wadliwe – abuzywne wobec konsumentów, jak i nieważne wobec ogółu kredytobiorców. W obu przypadkach przy ocenie stosunku prawnego przez sąd tego rodzaju zapisy powinny zostać „usunięte” z umowy. W pozostałym zakresie umowa może obowiązywać, jeżeli nadaje się do wykonania. Rodzi to dwojakiego rodzaju konsekwencje.
Konsekwencje na przyszłość
Najczęściej w umowach kredytowych oprocentowanie składa się z sumy dwóch elementów –współczynnika WIBOR i marży. Wyeliminowanie zapisów dotyczących WIBOR nie oznacza w takiej sytuacji upadku całej umowy. Zaciągnięty kredyt może być w dalszym ciągu spłacany, a bank może pobierać odsetki oparte na marży. W takiej sytuacji bardzo istotnemu obniżeniu ulega oprocentowanie kredytu. W chili obecnej oprocentowanie większości kredytów składa się przede wszystkim z WIBORu. Marża natomiast jest wartością dużo niższą (często 1-2 %). Po wyeliminowaniu WIBORU kredytobiorca otrzymuje bardzo tani kredyt. Co równie istotne, marża najczęściej pozostaje na stałym poziomie przez cały okres kredytowania. Po wyeliminowaniu WIBORu kredyt zmienia więc swój charakter. Z kredytu ze zmienną stopą procentową staje się kredytem o stałej stopie procentowej.
Konsekwencje dotyczące przeszłości
Jeżeli zapisy dotyczące oparcia oprocentowania na WIBORze zostaną uznane za wadliwe, to znaczy, że były one obarczone wadą prawną od samego początku (od momentu zawarcia umowy). W takiej sytuacji kredytobiorca, spłacając raty, mógł stale nadpłacać je o wartość współczynnika WIBOR. Z prawnego punktu widzenia tego rodzaju nadpłaty należy traktować należy jako świadczenia nienależne. Podlegają one zwrotowi na rzecz kredytobiorcy (art. 405 i 410 k.c.).
Roszczenia kredytobiorcy wobec banku
Zgodnie z aktualną wiedzą dotyczącą spraw sądowych związanych z WIBORem, wydaje się że co do zasady najkorzystniejszą strategią dla kredytobiorców jest wystąpienie przeciwko bankowi równolegle z roszczeniami dwojakiego rodzaju.
Po pierwsze, kredytobiorca może wnieść o ustalenie, że nie wiążą go zapisy dotyczące oparcia oprocentowania na współczynniku WIBOR. Jeżeli sąd wyda taki wyrok i stanie się on prawomocny, nikt nie powinien mieć wątpliwości, że kredytobiorca nie musi już płacić rat powiększonych o WIBOR. Wystąpienie z takim roszczeniem zabezpiecza interesy kredytobiorcy na przyszłość.
Po drugie, kredytobiorca może wnieść o zwrot nadpłat, które zostały już przez niego uiszczone w związku z niezasadnym obciążaniem go WIBORem. Nadpłaty te podlegają zwrotowi, wiec w interesie kredytobiorcy jest wystąpienie z żądaniem ich zapłaty. Nie trzeba chyba dodawać, że na przestrzeni wielu lat spłaty kredytu z nadpłat mogła uzbierać się pokaźna kwota. Wystąpienie z takim roszczeniem stanowi zabezpieczenie interesu kredytobiorcy co do rat uiszczonych w przeszłości.
Podsumowując, w przypadku wygranej w sądzie kredytobiorca może uzyskać znaczne obniżenie swoich rat na przyszłość, a przy okazji często zmienić także charakter swojego kredytu na kredyt z oprocentowaniem stałym. Dodatkowo, kredytobiorca może odzyskać nadwyżkę, którą zapłacił na rzecz banku w związku ze stosowaniem oprocentowania opartego na współczynniku WIBOR.
