Spadkobiercą może być każda osoba fizyczna bez względu na wiek. W praktyce oznacza to, że także dziedziczenie przedsiębiorstwa przez małoletniego jest możliwe. W takiej sytuacji należy pamiętać o dopełnieniu kilku ważnych formalności, również wtedy, gdy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo.
Przedsiębiorstwo jako część spadku
Przedsiębiorstwo może wejść do spadku zarówno w całości, jak i oznaczonej części. Co więcej, może ono przypaść nie tylko jednemu spadkobiercy, lecz także większej liczbie osób. Ostateczne zdanie w tej kwestii ma oczywiście spadkodawca. Pamiętajmy, że przedsiębiorstwo w rozumieniu prawa spadkowego to elementy materialne (np. wyposażenie biura, nieruchomości, samochody) oraz niematerialne (np. patenty, prawa autorskie, zobowiązania umowne).
Powołanie do spadku, w którego skład wchodzi całość lub część przedsiębiorstwa, nie oznacza, że dana osoba od razu nabywa firmę spadkodawcy. Przez okres 6 miesięcy od chwili, gdy dowiedziała się o tytule swojego powołania do spadku, może bowiem odrzucić spadek przed sądem lub notariuszem. W przypadku małoletnich spadkobierców sprawa wymaga dopełnienia dodatkowych formalności.
Odrzucenie lub nabycie spadku przez małoletniego
Bez względu na to, co wchodzi w skład masy spadkowej, która jest przeznaczona małoletniemu, odrzucenie lub przyjęcie spadku wymaga uzyskania zgody sądu rodzinnego przez przedstawicieli ustawowych dziecka. Są nimi rodzice albo prawni opiekunowie, którzy działają w imieniu małoletniego. Ze względu na wagę spraw spadkowych oraz ewentualne konsekwencje dla małoletniego spadkobiercy nie mogą oni samodzielnie decydować o tym, czy przyjmie, czy też odrzuci on majątek spadkowy. Oczywiście, jeśli ustawowi przedstawiciele nie wystąpią do sądu rodzinnego z wnioskiem o wyrażenie zgody na odrzucenie lub przyjęcie spadku w ustawowym 6-miesięcznym terminie, wówczas małoletni nabywa spadek z mocy samego prawa. Jest to nabycie z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, a więc z ograniczeniem odpowiedzialności spadkobiercy do wartości stanu czynnego spadku (odziedziczonych aktywów). W takiej sytuacji żadna zgoda sądu nie jest w ogóle potrzebna.
Skierowanie wniosku do sądu rodzinnego w sprawie wyrażenia zgody na przyjęcie lub odrzucenie spadku w imieniu małoletniego wymaga uzasadnienia, szczególnie gdy w skład masy spadkowej wchodzi przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część. Prowadzenie działalności gospodarczej zawsze jest obarczone ryzykiem pojawienia się długów, a więc w skład spadku mogą wejść zobowiązania zmarłego przedsiębiorcy, których nie uregulował przed śmiercią. W takim przypadku warto zawczasu sprawdzić, czy nabycie takiego spadku przez dziecko jest na pewno dobrym rozwiązaniem. Pamiętajmy bowiem, że nie istnieje możliwość nabycia składników majątkowych z jednoczesnym odrzuceniem długów spadkowych. Jeśli małoletni ma przyjąć spadek, to robi to w całości.
Sąd rodzinny nie zawsze zgadza się z wnioskiem przedstawicieli ustawowych małoletniego. Może więc nakazać odrzucenie spadku (szczególnie gdy przedsiębiorstwo w spadku jest zadłużone i groziłoby to majątkowi dziecka) albo przyjęcie spadku (gdy przedsiębiorstwo nie posiada żadnych długów lub niespłacone zobowiązania są niewielkie i można je pokryć z majątku firmy). W doktrynie obowiązują dwie reguły odnoszące się do kwestii tego, czy na czas załatwiania formalności sądowych termin na odrzucenie spadku zostaje zawieszony, czy też przerwany. Zwolennicy pierwszej teorii twierdzą, że do chwili wydania odpowiedniego postanowienia przez sąd bieg terminu na złożenie oświadczenia spadkowego ulega zawieszeniu – wraz z chwilą wydania orzeczenia sądowego odwiesza się i biegnie dalej. Zwolennicy drugiej teorii wskazują natomiast, że ten termin ulega przerwaniu i biegnie od początku wraz z chwilą wydania odpowiedniego postanowienia sądowego. Brak jednolitej regulacji prawnej w tym zakresie sprawia, że część rodziców może napotkać problem z odrzuceniem spadku w imieniu swojego dziecka, nawet jeśli mają na to zgodę sądu.
Przykład 1.
Basia ma 7 lat i została powołana do całości spadku po swoim dziadku na mocy pozostawionego przez niego testamentu. W skład spadku wchodzi m.in. przedsiębiorstwo o wartości 250 000 zł oraz niespłacona pożyczka firmowa na kwotę 30 000 zł. Rodzice dziewczynki zapomnieli o dopełnieniu formalności spadkowych i przypomnieli sobie o tym dopiero po 8 miesiącach od dnia śmierci dziadka Basi. Czy w tym przypadku dziecko nabyło przedsiębiorstwo, czy trzeba jednak uzyskać zgodę sądu rodzinnego na nabycie spadku?
W tej sytuacji Basia nabyła spadek z mocy samego prawa z dobrodziejstwem inwentarza (z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe zmarłego). Rodzice dziewczynki nie muszą występować już do sądu o wydanie zgody na nabycie spadku. Basia jest jednak zobowiązana do spłaty całego zadłużenia firmowego.
Przykład 2.
Mikołaj skończył niedawno 17 lat, krótko po urodzinach dowiedział się, że został powołany do spadku po swoim wujku. W skład masy spadkowej weszło przedsiębiorstwo o dużej wartości. Chłopak chciałby jak najszybciej dopełnić wszystkich formalności spadkowych i zaproponował rodzicom, że sam uda się do notariusza i złoży oświadczenie o nabyciu spadku. Czy Mikołaj może samodzielnie przyjąć spadek?
Nie, ponieważ w świetle prawa jest osobą małoletnią. Aby mógł nabyć spadek po wujku, muszą to zrobić w jego imieniu rodzice, którzy wcześniej zobowiązani są do uzyskania zgody sądu rodzinnego na takie nabycie. Alternatywnym rozwiązaniem jest brak podejmowania jakichkolwiek działań w sprawie przez najbliższe 6 miesięcy, licząc od dnia, w którym Mikołaj dowiedział się, że jest powołany do spadku. Po upływie tego czasu nabędzie spadek automatycznie z mocy samego prawa i nie będzie wymagana do tego żadna zgoda sądu rodzinnego.
Przyjęcie firmy w spadku przez małoletniego a wpis w CEIDG i KRS
Dziedziczeniu mogą podlegać zarówno przedsiębiorstwa wpisane do CEIDG, jak i podmioty wpisane do KRS. Jeśli mówimy o tym pierwszym przypadku, to wpis w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej nie jest dziedziczny – nie można go przenieść na spadkobiercę. Małoletni, który nabył przedsiębiorstwo w ramach spadku (poprzez złożone w jego imieniu oświadczenie o nabyciu spadku albo z mocy samego prawa) będzie zobowiązany do stworzenia wpisu w CEIDG na własną rzecz. W tym zakresie również nie może dokonać tego samodzielnie, bez względu na to ile ma lat. Wniosek o wpis dokonują za niego rodzice lub prawni opiekunowie. Pamiętajmy, że rejestracja dotyczy nowego, odrębnego podmiotu gospodarczego. Mimo że faktycznie dziecko nabywa w spadku cudze przedsiębiorstwo, to w świetle prawa musi więc zarejestrować siebie jako nowego przedsiębiorcę posługującego się nowymi danymi.
Jeśli chodzi o wpis do KRS, to w tym zakresie mamy najczęściej do czynienia z sytuacją, w której małoletni staje się nowym wspólnikiem spółki prawa handlowego (wchodzi w miejsce zmarłego wspólnika). Nabycie udziałów lub akcji przez dziecko oraz dokonanie odpowiednich zmian w KRS wymaga działania przedstawicieli ustawowych małoletniego. Wcześniej, aby można było przystąpić do spółki i zarejestrować nowego wspólnika lub akcjonariusza, konieczne jest uzyskanie zgody sądu rodzinnego. Czynności prawne związane z prowadzeniem spółki przez małoletniego należą bowiem co do zasady do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, a takie wymagają zgody właściwego sądu.
Dziedziczenie przedsiębiorstwa przez małoletniego
Ze względu na charakter prawny przedsiębiorstwa i znaczenie prowadzenia działalności gospodarczej należy przyjąć, że wszelkiego rodzaju czynności biznesowe przekraczają zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. W takiej sytuacji dochodzi bowiem do zawierania wielu umów różnego rodzaju, osiągania zysków i ponoszenia strat, nie wspominając już o obowiązkach względem ZUS-u, organów administracyjnych i urzędu skarbowego. Wszystko to sprawia, że małoletni, który nawet ma już ograniczoną zdolność do czynności prawnych (a więc, gdy ukończy 13. rok życia), nie może samodzielnie podejmować skutecznych czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Muszą to robić za niego rodzice albo prawni opiekunowie. Bardzo często wymagana jest wówczas zgoda sądu rodzinnego – zwłaszcza gdy czynność ma prowadzić do znaczącego przysporzenia lub obciążenia majątkowego przedsiębiorstwa, którego właścicielem jest dziecko.
W przypadku, gdy małoletni będzie działał sam lub jego przedstawiciele ustawowi nie uzyskają zgody sądu rodzinnego na dokonanie konkretnej czynności biznesowej (np. zaciągnięcia kredytu dla małoletniego, podpisania umowy z inną firmą), będzie można ją podważyć i uznać za nieważną od samego początku. Dotyczy to również sprzedaży całości lub części odziedziczonego przedsiębiorstwa.
Dziedziczenie przedsiębiorstwa przez małoletniego - podsumowanie
Powołanie małoletniego do spadku, w którego skład wchodzi przedsiębiorstwo, wymaga w pierwszej kolejności podjęcia decyzji, czy dziecko ma w ogóle nabyć taki spadek. Jeśli tak, to jego przedstawiciele ustawowi muszą wystąpić do sądu rodzinnego z wnioskiem o wyrażenie zgody na nabycie spadku albo wystarczy poczekać przez 6 miesięcy na automatyczne przyjęcie spadku z mocy samego prawa. Nabycie przedsiębiorstwa po zmarłym wiąże się z koniecznością założenia odrębnej działalności gospodarczej przez dziecko i wpisania jej do CEIDG albo dokonania zmian w KRS, gdy przedsiębiorstwo jest wpisane do tego właśnie rejestru. W obu przypadkach małoletni musi działać poprzez swoich ustawowych przedstawicieli. Dotyczy to także szeroko rozumianego prowadzenia spraw firmy, dla których co do zasady wymagana jest zgoda sądu rodzinnego.
Polecamy:
