Z początkiem 2024 roku wchodzą w życie przepisy określające warunki nabywania prawa do świadczenia dla osób niepełnosprawnych mających potrzebę wsparcia (świadczenie wspierające) oraz zasady przyznawania i wypłacania tego świadczenia. Kiedy składać wniosek o świadczenie wspierające oraz jakie są zasady przyznawania świadczenia? Poniżej w artykule omawiamy najważniejsze zagadnienia związane z uprawnieniami w tym zakresie.
Wniosek o świadczenie wspierające — podstawa prawna oraz osoby objęte działaniem ustawy
Warunki w zakresie nabywania prawa do świadczenia wspierającego oraz zasady przyznawania i wypłacania tego świadczenia zostały uregulowane w Ustawie o świadczeniu wspierającym, zwanej dalej u.ś.w.
Przepisy u.ś.w. są adresowane do:
- obywateli polskich;
- cudzoziemców będących obywatelami Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo Konfederacji Szwajcarskiej;
- cudzoziemców, jeżeli wynika to z wiążących Rzeczpospolitą Polską (RP) dwustronnych umów międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym;
- cudzoziemców przebywających na terytorium RP na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z okolicznościami, o których mowa w art. 127 Ustawy z dnia 12 grudnia 2013 roku o cudzoziemcach, jeżeli zamieszkują na terytorium RP;
- cudzoziemców posiadających kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”, jeżeli zamieszkują na terytorium RP, z wyłączeniem obywateli państw trzecich, którzy uzyskali zezwolenie na pracę na terytorium państwa członkowskiego na okres nieprzekraczający 6 miesięcy, obywateli państw trzecich przyjętych w celu podjęcia studiów lub pracy sezonowej oraz obywateli państw trzecich, którzy mają prawo do wykonywania pracy na podstawie wizy;
- cudzoziemców przebywającym na terytorium RP:
- na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 139a ust. 1 lub art. 139o ust. 1 ustawy o cudzoziemcach, lub
- w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej pracownika kadry kierowniczej, specjalisty lub pracownika odbywającego staż w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa na warunkach określonych w art. 139n ust. 1 ustawy o cudzoziemcach
– jeżeli zamieszkują na terytorium RP, z wyłączeniem cudzoziemców, którym zezwolono na pobyt i pracę na terytorium RP przez okres nieprzekraczający 9 miesięcy, chyba że dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej;
- cudzoziemców przebywających na terytorium RP:
- na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 151 lub art. 151b ustawy o cudzoziemcach, lub
- na podstawie wizy krajowej w celu prowadzenia badań naukowych lub prac rozwojowych, lub
- w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej naukowca na warunkach określonych w art. 156b ust. 1 ustawy o cudzoziemcach
– z wyłączeniem cudzoziemców, którym zezwolono na pobyt na terytorium RP przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy, chyba że dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej;
- przebywających na terytorium RP obywateli Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, o których mowa w Umowie z dnia 24 stycznia 2020 roku o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej.
Wniosek o świadczenie wspierające - osoby uprawnione oraz wyłączenie prawa do tego świadczenia
Jak wynika z zapisów u.ś.w., celem świadczenia wspierającego jest udzielenie osobom niepełnosprawnym mającym potrzebę wsparcia pomocy służącej częściowemu pokryciu wydatków związanych z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych tych osób.
Przepisy u.ś.w. odwołują się zatem do unormowań ustawy o rehabilitacji w kwestii decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia oraz skali potrzeb wsparcia. Są to dość złożone procedury wymagające odrębnego przedstawienia. Warto jednak w tym miejscu opisać zasadnicze rozwiązania dotyczące tego postępowania.
Oznacza to, że potrzeba wsparcia to następstwo braku lub utraty autonomii fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej. Przy ustaleniu potrzeby wsparcia uwzględnia się, odpowiednio do wieku oraz niepełnosprawności fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej, zdolność osoby do samodzielnego wykonywania określonych czynności związanych z obszarami codziennego funkcjonowania oraz rodzaj wymaganego wsparcia, biorąc pod uwagę czynnik czasu niezbędnego do jej wykonania oraz konieczności wsparcia przez inną osobę lub technologię wspomagającą, mającą na celu zapewnienie zwiększenia lub utrzymania niezależności osoby niepełnosprawnej.
Potrzebę wsparcia ustala się osobom posiadającym orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie równoważne w rozumieniu ustawy o rehabilitacji.
Poziom potrzeby wsparcia jest ustalany w wartościach punktowych w skali od 0 do 100.
Decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia wydaje wojewódzki zespół na wniosek zainteresowanej osoby niepełnosprawnej albo podmiotu wskazanego w art. 6b ust. 1 i 2 ustawy o rehabilitacji. Kolejna decyzja ustalająca poziom potrzeby wsparcia może zostać wydana na wniosek złożony nie wcześniej niż 3 miesiące przed upływem terminu ważności posiadanej decyzji.
Wniosek o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia składa się w postaci:
- elektronicznej za pomocą systemu teleinformatycznego utworzonego przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego albo
- papierowej.
W art. 5 u.ś.w. określono przypadki, w których prawo do świadczenia wspierającego jest objęte ustawowym wyłączeniem. Stosownie do brzmienia tego przepisu – świadczenie wspierające nie przysługuje, jeżeli:
- osoba spełniająca warunki do uzyskania świadczenia wspierającego została umieszczona w domu pomocy społecznej, w rodzinnym domu pomocy, zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, placówce zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, o której mowa w przepisach o pomocy społecznej, zakładzie karnym, zakładzie poprawczym, areszcie śledczym albo schronisku dla nieletnich;
- osoba spełniająca warunki do uzyskania świadczenia wspierającego jest uprawniona za granicą do świadczenia o podobnym charakterze do świadczenia wspierającego, chyba że dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej;
- na osobę spełniającą warunki do uzyskania świadczenia wspierającego inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Wniosek o świadczenie wspierające - wysokość świadczenia wspierającego
Wysokość świadczenia wspierającego jest powiązana z kwotą aktualnie obowiązującej renty socjalnej. Od 1 marca 2023 roku renta socjalna wynosi 1588,44 zł.
Zgodnie z art. 4 ust. 1 u.ś.w. świadczenie wspierające przysługuje miesięcznie w wysokości:
- 220% renty socjalnej — jeżeli w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie od 95 do 100 punktów w skali potrzeby wsparcia,
- 180% renty socjalnej — jeżeli w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie od 90 do 94 punktów w skali potrzeby wsparcia,
- 120% renty socjalnej — jeżeli w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie od 85 do 89 punktów w skali potrzeby wsparcia,
- 80% renty socjalnej — jeżeli w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie od 80 do 84 punktów w skali potrzeby wsparcia,
- 60% renty socjalnej — jeżeli w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie od 75 do 79 punktów w skali potrzeby wsparcia,
- 40% renty socjalnej — jeżeli w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie od 70 do 74 punktów w skali potrzeby wsparcia.
Wysokość świadczenia wspierającego ustalonego w powyższy sposób zaokrągla się do pełnych złotych w górę.
Jak już wspomnieliśmy, przepisy u.ś.w. wejdą w życie z pierwszym dniem 2024 roku, przy czym dla niektórych rozwiązań przewidziano późniejsze terminy uzyskania mocy obowiązującej. Tak właśnie jest w odniesieniu do unormowań dotyczących osób mających ustalony poziom potrzeby wsparcia. Oznacza to, że przepisy u.ś.w. w zakresie osób:
- którym w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie 85 i 86 punktów w skali potrzeby wsparcia,
- którym w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie 80 do 84 punktów w skali potrzeby wsparcia,
- którym w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie 78 i 79 punktów w skali potrzeby wsparcia
– wchodzą w życie 1 stycznia 2025 roku.
Ponadto regulacje u.ś.w. dotyczące osób:
- którym w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie 75–77 punktów w skali potrzeby wsparcia,
- którym w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie 70–74 punktów w skali potrzeby
– wchodzą w życie 1 stycznia 2026 roku.
Określone grupy osób niepełnosprawnych będą więc mogły skorzystać ze świadczenia wspierającego w późniejszym okresie.
Wniosek o świadczenie wspierające - prawo do świadczenia w razie śmierci osoby uprawnionej oraz roszczenie o wypłatę tego świadczenia
Przepisy u.ś.w. przewidują, że w razie śmierci osoby uprawnionej do świadczenia wspierającego świadczenie to pobierane przez tę osobę przysługuje osobie wspólnie z nią zamieszkującej i gospodarującej za pełny miesiąc, w którym nastąpił zgon, o ile świadczenie to nie zostało za ten miesiąc wypłacone już osobie uprawnionej (art. 4 ust. 3 u.ś.w.).
Wniosek o świadczenie wspierające a ustalenie prawa do świadczenia
Postępowanie w sprawach o świadczenie wspierające jest relatywnie złożoną procedurą wymagającą odrębnego szczegółowego omówienia. Warto jednak w tym miejscu zwrócić uwagę na podstawowe zasady, jakie obowiązują w tym zakresie.
Postępowanie w sprawie świadczenia wspierającego prowadzi oraz świadczenie to wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).
Ustalenie prawa do świadczenia wspierającego oraz jego wypłata następują na wniosek osoby uprawnionej lub osoby upoważnionej do jej reprezentowania.
Wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wspierającego składa się do ZUS-u nie wcześniej niż w miesiącu, w którym decyzja ustalająca poziom potrzeby wsparcia stała się ostateczna. Powyższy wniosek zawiera:
- dane dotyczące osoby uprawnionej, a w przypadku gdy nie jest ona wnioskodawcą, również dane wnioskodawcy obejmujące: imię, nazwisko, nazwisko rodowe, datę urodzenia, adres miejsca zamieszkania, obywatelstwo, płeć, numer PESEL, a w przypadku, gdy nie nadano numeru PESEL – numer i serię dokumentu potwierdzającego tożsamość, adres poczty elektronicznej, numer telefonu, numer rachunku płatniczego w kraju lub numer wydanego w kraju instrumentu płatniczego w rozumieniu Ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 roku o usługach płatniczych;
- oznaczenie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia obejmujące w szczególności numer decyzji.
Do wniosku dołącza się odpowiednio zaświadczenia lub oświadczenia oraz dowody niezbędne do ustalenia prawa do świadczenia wspierającego:
- kartę pobytu — w przypadku cudzoziemca przebywającego na terytorium RP na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z okolicznościami wskazanymi w art. 127 ustawy o cudzoziemcach;
- kartę pobytu i decyzję o udzieleniu cudzoziemcowi zezwolenia na pobyt na terytorium RP lub inny dokument uprawniający cudzoziemca do pobytu na tym terytorium, który uprawnia do wykonywania pracy;
- inne dokumenty, w tym oświadczenia, niezbędne do ustalenia prawa do świadczenia wspierającego.
Przyznanie przez ZUS świadczenia wspierającego nie wymaga wydania decyzji.
ZUS udostępnia osobie ubiegającej się o świadczenie wspierające informację o przyznaniu tego świadczenia na jej profilu informacyjnym utworzonym w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez ZUS.
Wniosek o świadczenie wspierające — podsumowanie
Od 1 stycznia 2024 roku będzie istniała możliwość skorzystania z nowego świadczenia wspierającego adresowanego do osób niepełnosprawnych. Przysługuje ono osobie w wieku od ukończenia 18. roku życia posiadającej decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia na podstawie przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Wysokość świadczenia wspierającego jest powiązana z kwotą aktualnie obowiązującej renty socjalnej, tzn. przysługuje w określonym stosunku procentowym w zależności od poziomu potrzeby wsparcia określonego we wspomnianej decyzji. Postępowanie w sprawie świadczenia wspierającego prowadzi oraz świadczenie to wypłaca ZUS.
