Odpowiedzialność solidarna nabywcy ze sprzedawcą jest szczególnie ważna dla kupujących z jednej prostej przyczyny. Do tej pory nabywcy tylko w wyjątkowych sytuacjach mogli odpowiadać za zaległości podatkowe w VAT sprzedawcy. Natomiast Ministerstwo Finansów coraz dokładniej reguluje, kiedy ma miejsce odpowiedzialność solidarna, jak również dokonuje określenia wyłączeń w tym zakresie. W związku z wdrożeniem SLIM VAT 3 odpowiedzialność solidarna ma dostać nowe wyłączenia. Sprawdziliśmy jakie!
Odpowiedzialność solidarna – czym jest?
Odpowiedzialność solidarna w podatku VAT oznacza, że w przypadku nieuiszczenia należnego podatku przez jednego z uczestników transakcji pozostali również mogą być obarczeni odpowiedzialnością za zaległe płatności. Oznacza to, że organ podatkowy może żądać zapłaty zaległego podatku od każdego z uczestników transakcji.
Kiedy ma miejsce odpowiedzialność solidarna?
Odpowiedzialność solidarna obejmuje transakcje związane z nabyciem towarów wskazanych w załączniku 15. ustawy o VAT. Wynika to z art. 105a ust. 1 ustawy o VAT, w którym przeczytać można, że:
„podatnik, o którym mowa w art. 15, na rzecz którego dokonano dostawy towarów, o których mowa w załączniku nr 15 do ustawy, odpowiada solidarnie wraz z podmiotem dokonującym tej dostawy za jego zaległości podatkowe, w części podatku proporcjonalnie przypadającej na dostawę dokonaną na jego rzecz, jeżeli w momencie dokonania tej dostawy podatnik wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego”.
W związku z tym odpowiedzialność solidarna u nabywcy zaistnieje, gdy nabywca zakupi choć jeden towar wymieniony w załączniku nr 15 do ustawy o VAT. Jak można zauważyć, nie zostały wspomniane w tym przepisie usługi zawarte w przytoczonym załączniku. Oznacza to, że ich nabycie nie jest objęte instytucją odpowiedzialności solidarnej.
Samo nabycie towarów z załącznika nr 15 nie powoduje powstania odpowiedzialności solidarnej, bowiem musi jeszcze zaistnieć sytuacja, w której na moment dokonania dostawy nabywca jest pewny lub ma uzasadnione przypuszczenia, że np. sprzedawca nie zapłaci całości lub części podatku VAT wynikającej z danej transakcji.
Ustawodawca podkreśla, iż odpowiedzialność solidarna może dotknąć podatników VAT (nabywców), którzy mieli ugruntowane obawy o brak zapłaty podatku VAT przez sprzedawcę z tytułu realizacji danej transakcji sprzedaży z uwagi na wystąpienie niższej niż wartość rynkowa ceny dostarczanych towarów (bez uzasadnienia tego stanu rzeczy).
Przykład 1.
Pan Stefan jest czynnym podatnikiem VAT i co miesiąc nabywa od hurtowni partię różnych części samochodowych oraz narzędzi. Faktura za nabycie tych przedmiotów została wystawiona na kwotę 11 920 zł brutto, czyli zgodnie z cenami rynkowymi. Czy w tym przypadku powstała odpowiedzialność solidarna po stronie pana Stefana?
W przedstawionej sytuacji powstała odpowiedzialność solidarna, ponieważ części i akcesoria do pojazdów silnikowych wymienione zostały w załączniku nr 15 do ustawy o VAT. Fakt, że wartość transakcji jest zgodna z cenami rynkowymi, nie powoduje wyłączenia z odpowiedzialności solidarnej po stronie pana Stefana.
Przykład 2.
Pani Grażyna, która jest czynnym podatnikiem VAT, zamówiła usługę instalacji alarmu. Sprzedawca po zamontowaniu systemu alarmowego w budynku firmy wystawił i przekazał pani Grażynie fakturę o łącznej wartości 17 450 zł brutto. Czy pani Grażyna odpowiada solidarnie za kwotę podatku VAT wynikającą z faktury, jeżeli sprzedawca nie wywiąże się z obowiązku zapłaty VAT?
Nie, ponieważ wyłącznie towary zawarte w załączniku nr 15 do ustawy o VAT objęte są odpowiedzialnością solidarną nabywcy w razie braku zapłaty przez sprzedawcę podatku VAT wynikającego z danej transakcji do urzędu skarbowego.
Solidarna odpowiedzialność może również powstać w sytuacji, gdy mimo obowiązku płatność nie została dokonana na rachunek zawarty na białej liście. Odpowiedzialność wynika z art. 117ba § 1 Ordynacji podatkowej.
Przykład 3.
Pan Mariusz nabył towary o wartości ponad 15 000 zł od firmy ABC, która jest czynnym podatnikiem VAT. Nie sprawdził rachunku bankowego sprzedawcy i dokonał płatności na rachunek bankowy spoza białej listy. Czy w związku z tym pan Mariusz odpowiada solidarnie za podatek VAT od tej transakcji?
Tak, w związku z płatnością na rachunek spoza białej listy (w momencie gdy powstał taki obowiązek) pan Mariusz będzie odpowiadał solidarnie ze sprzedawcą za podatek VAT od tej transakcji.
Innym momentem powstania odpowiedzialności solidarnej jest zrealizowanie płatności w split payment na rzecz podatnika innego niż ten wskazany na fakturze. Przy czym to podatnik, na rzecz którego dokonano tej płatności ,a nie na rzecz którego wystawiono fakturę, odpowiada solidarnie wraz z dostawcą towarów lub usługodawcą. Odpowiedzialność ogranicza się do wysokości nierozliczonego przez dostawcę towarów lub usługodawcę podatku wynikającego z tej dostawy towarów lub tego świadczenia usług do wysokości kwoty otrzymanej na rachunek VAT.
Jaki wpływ na odpowiedzialność solidarną ma split payment?
Dokonanie płatności za pomocą podzielonej płatności (inaczej split payment) powoduje, że nabywca nie odpowiada solidarnie ze sprzedawcą za podatek VAT wynikający z zawartej transakcji. Takie wyłączenie wynika z tego, że split payment dla ustawodawcy jest gwarancją „zatrzymania” podatku VAT zapłaconego przez nabywcę na koncie rachunku VAT, z którego wypłaty można dokonać tylko w ściśle określonych sytuacjach.
Przepisu ust. 1 nie stosuje się:
6) do nabycia towarów, za które podatnik dokonał zapłaty z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności.
Art. 117ba § 3 pkt 4) Ordynacji podatkowej:
Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, jeżeli zapłata należności przez podatnika:
4) została dokonana z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności, o którym mowa w art. 108a Ustawy z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług.
Co ważne, nie chodzi tutaj o zapłatę pełnej wartości faktury, w której np. połowa to towary zawarte w załączniku nr 15 do ustawy o VAT, tylko o wartość towarów z tego załącznika zawartych na fakturze w danej transakcji. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby podatnik dobrowolnie uregulował pełną wartość faktury za pomocą mechanizmu podzielonej płatności.
Przykład 4.
Pani Małgorzata jest czynnym podatnikiem VAT i kupiła do swojej firmy cztery zestawy komputerowe na kwotę 9500 zł brutto. Faktura nie została wystawiona z adnotacją „mechanizm podzielonej płatności”, gdyż sprzedawca nie miał w tej sytuacji takiego obowiązku. Jednak pani Małgorzata na wszelki wypadek zapłaciła za transakcję za pomocą mechanizmu split payment z uwagi na wątpliwość, czy dostawca rozliczy stosowny podatek VAT. Czy pani Małgorzata odpowiada solidarnie z nabywcą za podatek VAT należny z tytułu tej transakcji?
Z uwagi na to, iż pani Małgorzata uregulowała zobowiązanie z tytułu nabycia towarów zawartych w załączniku nr 15 do ustawy o VAT z użyciem mechanizmu podzielonej płatności, nie odpowie solidarnie ze sprzedawcą za podatek VAT należny wynikający z tej transakcji.
Uniknięcie odpowiedzialności solidarnej przez nabywcę – rozbudowa w ramach SLIM VAT 3
Warto mieć na uwadze, że nie tylko zapłata za transakcję nabycia towarów z załącznika nr 15 do ustawy o VAT poprzez split payment uchroni nabywcę od odpowiedzialności solidarnej za zaległości sprzedawcy w podatku VAT z danej transakcji.
Otóż w przypadku:
nabycia towarów z załącznika nr 15 ustawy o VAT odpowiedzialności solidarnej nie stosuje się:
do nabycia towarów poz. 92 załącznika nr 15 do ustawy (benzyny silnikowe, oleje napędowe, gazy przeznaczone do napędu silników spalinowych – w rozumieniu przepisów o podatku akcyzowym), jeżeli:
nabycie to jest dokonywane na stacjach paliw lub stacjach gazu płynnego, do standardowych zbiorników pojazdów używanych przez podatników nabywających te towary, do napędu tych pojazdów,
dostawy tych towarów dokonuje podatnik dostarczający gaz przewodowy za pośrednictwem własnych sieci przesyłowych lub dystrybucyjnych;
jeżeli powstanie zaległości podatkowych nie wiązało się z uczestnictwem podmiotu dokonującego dostawy towarów, o którym mowa w ust. 1, w nierzetelnym rozliczaniu podatku w celu odniesienia korzyści majątkowej;
do nabycia towarów udokumentowanego fakturą, w której kwota należności ogółem przekracza kwotę 15 000 zł lub jej równowartość wyrażoną w walucie obcej, przy czym do przeliczania na złote kwot wyrażonych w walucie obcej stosuje się zasady przeliczania kwot stosowane w celu określenia podstawy opodatkowania;
dokonania płatności na rachunek spoza białej listy odpowiedzialności solidarnej nie stosuje się, gdy podatnik złożył zawiadomienie (ZAW-NR) o zapłacie należności na inny rachunek bankowy, który nie znajduje się na białej liście, do naczelnika urzędu skarbowego właściwego dla wystawcy faktury w terminie 7 dni od dnia zlecenia przelewu;
dokonania płatności w split payment na rzecz innego podatnika niż tego wskazanego na fakturze odpowiedzialność solidarna podatnika jest wyłączona w przypadku dokonania przez tego podatnika płatności na rachunek VAT dostawcy towarów lub usługodawcy wskazanego na fakturze albo zwrotu otrzymanej płatności na rachunek VAT podatnika, od którego otrzymano tę płatność, niezwłocznie po powzięciu informacji o jej otrzymaniu, w kwocie otrzymanej na rachunek VAT.
W ramach SLIM VAT 3 (który ma wejść w życie 1 lipca 2023 roku) zniesienie odpowiedzialności solidarnej opisane w pkt 3 ulega rozbudowie. W związku z tym wyłączenie będzie możliwe w przypadku dokonania przez tego podatnika (podmiotu pośredniczącego w płatności – sytuacja zwykle obejmuje faktora):
płatności na rachunek VAT dostawcy towarów lub usługodawcy wskazanego na fakturze, albo
zwrotu otrzymanej płatności na rachunek VAT podatnika, od którego otrzymano tę płatność, niezwłocznie po powzięciu informacji o jej otrzymaniu, albo
płatności na rachunek VAT podatnika będącego instytucją finansową wskazaną w umowie o nabyciu wierzytelności zawartej między tą instytucją finansową a dostawcą lub nabywcą
– w kwocie otrzymanej na rachunek VAT.
W rezultacie w ramach SLIM VAT 3 ma zostać dodana nowa możliwość uwolnienia się od odpowiedzialności solidarnej, która mogłaby być stosowana w sytuacji zmiany jednego faktora na drugiego. Dotychczasowy faktor uwalniałby się od odpowiedzialności poprzez przekazanie kwot VAT bezpośrednio na rachunek VAT nowego faktora. Dostawca nie byłby angażowany w ten proces, co zasadniczo ułatwi całą procedurę.
