Okoliczność nabycia spadku wiąże się z obowiązkami w zakresie podatku od spadków i darowizn. Jednym z nich jest zgłoszenie spadku do urzędu skarbowego. W naszym dzisiejszym artykule zastanowimy się, czy mogą wystąpić przypadki, gdy podatnik nie musi zgłaszać nabycia spadku do właściwego organu podatkowego.
Obowiązek podatkowy w podatku od spadków i darowizn
Dziedziczenie stanowi jedną z czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Obowiązek rozliczenia podatku spoczywa w tym wypadku na spadkobiercy.
W tym miejscu warto wskazać na przepisy stanowiące o obowiązku podatkowym. Otóż zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy SD przy nabyciu w drodze dziedziczenia obowiązek podatkowy powstaje w dacie przyjęcia spadku. Natomiast w myśl art. 6 ust. 4 ustawy SD, jeżeli nabycie niezgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma; jeżeli pismem takim jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. W przypadku gdy nabycie nie zostało zgłoszone do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym na fakt nabycia.
Zwróćmy zatem uwagę, że przy dziedziczeniu obowiązek podatkowy nie powstaje w dacie otwarcia spadku (czyli w dacie śmierci spadkodawcy). Obowiązek podatkowy powstaje w momencie przyjęcia spadku. Zgodnie bowiem z art. 1015 kc chwilą przyjęcia spadku jest złożenie oświadczenia o jego przyjęciu bądź upływ 6-miesięcznego terminu do złożenia tego oświadczenia.
Słusznie zatem WSA w Gliwicach w wyroku 26 stycznia 2011 roku (I SA/Gl 491/10) wskazał, że chwila śmierci spadkodawcy, decydująca o nabyciu spadku przez spadkobierców, nie ma żadnego znaczenia dla zaistnienia obowiązku podatkowego w podatku od spadków i darowizn. Dopiero przyjęcie spadku lub uprawomocnienie się orzeczenia stwierdzającego jego nabycie, o ile wcześniej nie zgłoszono nabycia do opodatkowania, rodzi obowiązek podatkowy w podatku od spadków i darowizn.
Dalej wskażmy, że zgodnie z art. 1025 kc sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Notariusz na zasadach określonych w przepisach odrębnych sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Postanowienie sądu lub akt poświadczenia dziedziczenia jedynie potwierdzają nabycie spadku, czyli mają charakter deklaratoryjny.
Jak wskazał WSA we Wrocławiu w wyroku z 10 października 2019 roku (I SA/Wr 477/19), choć samo nabycie spadku następuje z mocy prawa przez fakt otwarcia spadku, a więc z chwilą śmierci spadkodawcy, to ustawodawca jako moment powstania obowiązku podatkowego „po raz pierwszy” określił chwilę przyjęcia spadku (czyli późniejszą niż samo nabycie spadku).
Zgłoszenie spadku do urzędu skarbowego - kto nie musi tego robić?
Nabycie spadku przez członków najbliższej rodziny może korzystać z całkowitego zwolnienia od podatku. Otóż w świetle art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy SD zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku poprzez formularz SD-Z2.
Jednocześnie zgodnie z art. 4a ust. 4 ustawy SD obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy:
- wartość majątku ostatnio nabytego doliczona do wartości majątku nabytego dotychczas od tej samej osoby lub po tej samej osobie w roku, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok nie przekracza kwoty określonej w art. 9 ust. 1 pkt 1, lub
- nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron.
Z uwagi na fakt, że nabycie spadku nie następuje w formie aktu notarialnego, należy wskazać, że spadkobierca będzie zwolniony od obowiązku zgłoszenia nabycia spadku, jeżeli jego wartość nie przekracza kwoty wolnej od podatku.
W myśl art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy SD opodatkowaniu podlega nabycie, od jednego zbywcy, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej 36 120 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej. Podkreślamy przy tym, że nie jest to kwota obejmująca jednorazowe nabycie. Zgodnie bowiem z art. 9 ust. 2 ustawy SD, jeżeli nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych od tego samego zbywcy następuje więcej niż 1 raz, do czystej wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się czystą wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych dotychczas od tego samego zbywcy w roku, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok.
Zgodnie zaś z art. 14 ust. 3 pkt 1 ustawy SD do I grupy podatkowej zaliczamy małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów.
Przykład 1.
Pan Roman otrzymał w spadku po swoim dziadku środki pieniężne w kwocie 20 000 zł. Mężczyzna nigdy nie otrzymał żadnych innych świadczeń od swojego dziadka. Czy w tym przypadku może on nie zgłaszać nabycia spadku do urzędu skarbowego?
Tak, pan Roman może nie składać zgłoszenia SD-Z2 do naczelnika urzędu skarbowego. Wartość nabytego majątku w drodze dziedziczenia nie przekracza bowiem kwoty wolnej od podatku wynoszącej 36 120 zł.
Problematyczny status zięcia/synowej
Całkowite zwolnienie od podatku określone w art. 4a ust. 1 ustawy SD nie dotyczy nabycia spadku przez zięciów. Podmioty te nie mogą zatem złożyć zgłoszenia SD-Z2. Wykluczenie z zakresu podmiotowego zwolnienia oznacza też, że nie stosujemy do nich art. 4a ust. 4 ustawy SD.
Jednocześnie zięciowie/synowe zostali wymienieni jako osoby zaliczane do I grupy podatkowej, co oznacza, że również wobec nich kwota wolna od podatku wynosi 36 120 zł.
Zięciowie nabywający spadek są zobowiązani do złożenia deklaracji SD-3. Jak wynika z treści art. 17a ust. 1 ustawy SD, podatnicy podatku są obowiązani, z zastrzeżeniem ust. 2, złożyć, w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych według ustalonego wzoru SD-3. Do zeznania podatkowego dołącza się dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania.
Co istotne, nie ma przepisu, który zwalniałby z obowiązku złożenia deklaracji SD-3 nabycie spadku nieprzekraczające kwoty wolnej od podatku. Tutaj zatem pojawia się pytanie, w jaki sposób powinien zachować się zięć, który nabywa spadek w kwocie wolnej od podatku.
Przykład 2.
Pan Roman nabył po swoim teściu spadek w postaci środków pieniężnych o wartości 20 000 zł. Mężczyzna nigdy nie otrzymał żadnych innych świadczeń od swojego teścia. Czy może on nie zgłaszać do urzędu skarbowego nabycia spadku?
Co do zasady w ustawie nie ma przepisu, który zwalniałby pana Romana z obowiązku złożenia deklaracji SD-3. Jednak z uwagi na brak podatku (nabycie spadku mieści się bowiem w kwocie wolnej) naczelnik urzędu skarbowego wyda decyzję o umorzeniu postępowania na mocy art. 208 Ordynacji podatkowej.
Mając powyższe na uwadze, z ostrożności procesowej osoby mające status zięcia lub synowej powinny zdecydować się na złożenie deklaracji SD-3. Naturalnie zobowiązanie podatkowe z tytułu dziedziczenia w takim przypadku nie powstanie, a podatnik będzie miał pewność, że dopełnił wszelkich obowiązków formalnych.
