Formy organizacyjno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej

W Polsce obowiązuje zasada swobody podejmowania działalności gospodarczej. Oznacza ona, że każdy – na równych prawach – może podjąć działalność gospodarczą według swojego wyboru. Są jednak określone formy organizacyjno-prawne, w ramach których można taką działalność prowadzić.

Jakie są dostępne formy organizacyjno-prawne prowadzonej działalności?

Podejmując decyzję o wyborze formy prawnej działalności gospodarczej, należy wziąć pod uwagę dwie podstawowe kwestie:

• jaki rodzaj działalności chcę prowadzić? – ma to znaczenie dla celów określenia ryzyka – czasami wybór odpowiedniej formy prowadzenia działalności może znacząco ograniczyć odpowiedzialność;
• czy będę działał/a sam/a, czy ze wspólnikiem?

Formy organizacyjno-prawne prowadzenia działalności w Polsce to:

• jednoosobowa działalność gospodarcza;
• spółka cywilna;
• spółki kapitałowe: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna (w tym prosta spółka akcyjna);
• spółki osobowe: spółka jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna.

Jednoosobowa działalność gospodarcza

Jedną z najczęściej wybieranych form prawnych prowadzenia działalności jest jednoosobowa działalność gospodarcza. Jest najbardziej odpowiednia dla mikro i małych firm, które nie są narażone na duże ryzyko. Jej zaletą jest niski koszt prowadzenia, na co ma wpływ:

• rejestracja bez opłat;
• możliwość prowadzenia uproszczonej ewidencji podatkowej – księgowość można prowadzić nawet samodzielnie, a jeżeli realizowana jest przez biuro rachunkowe, to jej koszt jest znacząco niższy niż w przypadku np. spółki z o.o.;
• brak konieczności wnoszenia wkładu własnego.

Nie można prowadzić dwóch jednoosobowych działalności gospodarczych równolegle, ale można w ramach jednej wykonywać różne rodzaje sprzedaży – np. prowadzić warsztat samochodowy i sklep internetowy. Jest to możliwe poprzez dodanie w CEIDG właściwych PKD.

Oczywiście, jak każda forma prawna prowadzenia działalności, tak i jednoosobowa działalność gospodarcza ma swoje zalety, ale też i wady.

Spółka cywilna

Do jej założenia konieczne są co najmniej dwie osoby – dwóch przedsiębiorców – i zawarcie między nimi umowy spółki. Umowa powinna mieć formę pisemną, przy czym nie musi być aktem notarialnym. Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej, natomiast wspólnicy muszą posiadać wpis do CEIDG. Do reprezentowania spółki uprawnieni są jej wspólnicy. Oni też solidarnie odpowiadają za zaciągane przez spółkę zobowiązania i jest to przepis bezwzględnie obowiązujący – nie można wyłączyć jego postanowień w drodze czynności prawnej.

Spółka cywilna nie odprowadza podatku dochodowego. Każdy ze wspólników rozlicza się z tego podatku samodzielnie z uwzględnieniem proporcji udziałów. Jeśli jej członkami są osoby fizyczne i wysokość obrotów spółki nie przekracza 2 000 000 euro, to księgowość może być prowadzona w formie uproszczonej, tj. księgi przychodów i rozchodów lub ewidencji przychodów dla ryczałtu. Natomiast gdy wspólnikiem jest osoba prawna lub przychody z działalności spółki przekraczają powyższą kwotę, konieczne będzie prowadzenie pełnej księgowości.

Spółki kapitałowe

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) to poza jednoosobową działalnością gospodarczą najczęściej wybierana w Polsce forma prawna działalności gospodarczej. Spółka z o.o. posiada osobowość prawną, co oznacza, że jest odrębnym pełnoprawnym podmiotem. Jej założenie wymaga wniesienia kapitału zakładowego, który obejmuje minimum 5000 zł. Odpowiedzialność majątkowa wspólników ograniczona zostaje do wysokości wniesionego wkładu kapitału do spółki.

Spółka akcyjna

Spółka akcyjna jest formą prawną działalności gospodarczej najczęściej wybieraną przez firmy, które planują wejście na giełdę. Do jej założenia wymagany jest kapitał zakładowy w wysokości 100 000 zł. Stanowi on wkład założycieli, którzy stają się współwłaścicielami spółki, czyli akcjonariuszami.

Aby założyć działalność w formie spółki akcyjnej, należy sporządzić statut spółki w formie aktu notarialnego, wnieść wkład własny – akcjonariusze, ustanowić zarząd i radę nadzorczą, dokonać wpisu w KRS. Zyski osiągane przez spółkę akcyjną są opodatkowane podwójnie – najpierw CIT (podatek dochodowy od osób prawnych), a potem PIT (podatek dochodowy od osób fizycznych) w momencie wypłaty dywidendy dla wspólników.

Księgowość spółki akcyjnej musi być prowadzona w formie pełnej księgowości, a roczne sprawozdania finansowe muszą być każdorazowo badane przez biegłego rewidenta.

Prosta spółka akcyjna

Prosta spółka akcyjna jest formą działalności, która pozwala wykorzystać zalety spółki z o.o. i spółki akcyjnej w jednym tworze. Głównym jej celem jest ułatwienie zdobycia finansowania, co powoduje, że jest wybierana przy rozwoju startupów.

Prosta spółka akcyjna jest bardziej elastyczna niż pozostałe formy organizacyjno-prawne, dając swobodę wyboru formy, w jakiej zostaną wniesione wkłady (czyli dopuszcza się wkłady nie tylko pieniężne), a także swobodę wyboru organów (zarząd i rada nadzorcza lub rada dyrektorów). Nie ogranicza również uprzywilejowania swoich akcji (chodzi o możliwość ustalania zasad bezpieczeństwa – np. z akcji uprzywilejowanych może wynikać szczególne uprawnienie, zgodnie z którym każda kolejna emisja nowych akcji nie może naruszać określonego minimalnego stosunku liczby głosów przypadających na te akcje uprzywilejowane do ogólnej liczby głosów przypadających na wszystkie akcje spółki – akcje założycielskie).

Aby założyć działalność w formie prostej spółki akcyjnej, należy sporządzić statut spółki w formie aktu notarialnego, wnieść wkład własny – akcjonariusze, ustanowić zarząd i radę nadzorczą, dokonać wpisu w KRS. Zyski osiągane przez spółkę akcyjną są opodatkowane podwójnie. Spółka płaci CIT, a potem jej wspólnicy PIT w momencie wypłaty dywidendy dla wspólników.

Spółki osobowe

Spółka jawna

Kwestię rejestracji i prowadzenia spółki jawnej reguluje Kodeks spółek handlowych. W celu jej założenia istnieje obowiązek zawarcia umowy spółki na piśmie oraz rejestracji w KRS. Przy czym występuje pewna swoboda w formułowaniu treści umowy spółki – np. można w niej zawrzeć zapis, że dany wspólnik nie ma prawa do reprezentacji spółki w zewnętrznych sprawach. Posiada zdolność prawną, co oznacza, że może we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania.

Dodatkowo każdy ze wspólników może prowadzić sprawy spółki, jak również ją reprezentować – o ile umowa spółki nie stanowi inaczej. Jednak ze względu na fakt, że spółka jawna posiada własny majątek, to jej zobowiązania regulowane są w pierwszej kolejności tymi środkami. Natomiast gdy majątek ten okaże się niewystarczający na pokrycie roszczeń wierzycieli, wówczas wspólnicy odpowiadają solidarnie swoim prywatnym majątkiem.

Spółka jawna nie płaci podatku dochodowego. Zobowiązani są do tego wspólnicy, każdy z nich indywidualnie uiszcza podatek z uwzględnieniem proporcji udziałów.

Spółka partnerska

Spółka partnerska ma swój indywidualny charakter – może bowiem zostać założona wyłącznie przez przedstawicieli wolnych zawodów, takich jak np. lekarz, architekt, księgowi/a czy też prawnik.

Warunkiem koniecznym do zawiązania spółki partnerskiej jest sporządzenie umowy spółki w formie aktu notarialnego oraz jej rejestracja w KRS. Spółka partnerska nie odprowadza podatku dochodowego za siebie – zobowiązani są do tego wspólnicy (zgodnie z posiadanymi udziałami) – każdy z nich z osobna rozlicza się z urzędem. Partnerzy mają do wyboru opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób fizycznych na zasadach ogólnych lub opodatkowanie podatkiem liniowym. Nie mogą natomiast skorzystać z ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. Z kolei księgowość spółki partnerskiej może być prowadzona za pomocą pełnej księgowości lub księgowości uproszczonej.

Zakładając spółkę partnerską, należy pamiętać, że za zobowiązania spółki odpowiadają wszyscy jej członkowie. Wspólnicy nie ponoszą jednak odpowiedzialności za szkody powstałe w związku z wykonywaniem zawodów przez pozostałych jej członków.

Spółka komandytowa

Spółka komandytowa to forma prawna działalności gospodarczej, w której jeden ze wspólników (komplementariusz) odpowiada bez ograniczeń za zobowiązania spółki. Natomiast odpowiedzialność pozostałych wspólników (komandytariuszy) jest ograniczona do sumy komandytowej, którą określa się w umowie spółki. Jest często wybierana przez podmioty o różnym potencjale finansowym, gdy jeden z nich ma niezbędne środki finansowe, a drugi pomysł na realizację przedsięwzięcia.

Do zapłaty podatku dochodowego zobowiązana jest spółka, jak i poszczególni wspólnicy – dochodzi zatem do tzw. podwójnego opodatkowania z nielicznymi wyjątkami.

Spółka komandytowo-akcyjna

Spółka komandytowo-akcyjna jest odrębnym typem spółki prawa handlowego. Zawiera w sobie cechy dwóch typów spółek – akcyjnej i komandytowej. Podstawę funkcjonowania tego rodzaju spółki stanowi statut – jest to jeden z elementów umowy założycielskiej spółki. Umowa spółki wymaga aktu notarialnego.

Spółkę komandytowo-akcyjną tworzą zarówno komplementariusze, jak i akcjonariusze. Każda grupa odpowiada za odrębne dziedziny spółki. Akcjonariusze co do zasady nie odpowiadają za zobowiązania spółki komandytowo-akcyjnej. Natomiast komplementariusz ponosi odpowiedzialność nieograniczoną.

Podatek płaci zarówno spółka, jak i jej wspólnicy – komplementariusze (na zasadach podobnych jak przy dywidendzie w spółce z o.o. czy akcyjnej) oraz komandytariusze.

Księgowość a forma organizacyjno-prawna

Ponieważ wybór formy prawnej ma wpływ na to, jaka księgowość będzie prowadzona, w poniższej tabeli zestawiono formy prawne prowadzenia działalności i możliwe do wyboru ewidencje księgowe.