W ocenie opinii publicznej spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest stosunkowo bezpieczną formą prowadzenia działalności gospodarczej. Jak wskazuje sama nazwa spółki, odpowiedzialność za jej zobowiązana jest ograniczona do wysokości zadeklarowanego wkładu. Odrobinę inaczej jednakże kształtuje się odpowiedzialność osób wykonujących pracę na rzecz spółki, w tym przede wszystkim odpowiedzialność członków zarządu spółki. Jak zatem wygląda dochodzenie roszczeń przeciwko członkom zarządu spółki?
Członek zarządu może odpowiadać za zobowiązania spółki
Zarząd jest organem wykonawczym spółki, którego zadaniem jest prowadzenie spraw spółki oraz jej reprezentacja w stosunkach ze światem zewnętrznym (np. zawieranie umów z kontrahentami). Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością określa sposób i zasady funkcjonowania zarządu, w tym np. liczbę członków zarządu i ich uprawnienia. Członkiem zarządu może być zarówno wspólnik spółki, jak i osoba trzecia, powołana spoza grona wspólników.
Sprawowanie funkcji członka zarządu wiąże się z dużą odpowiedzialnością i w zależności od sytuacji panującej w spółce może być związane dużym ryzykiem. Zgodnie z treścią przepisu art. 299 Kodeksu spółek handlowych (ksh), członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki w przypadku, gdy prowadzona przeciwko spółce egzekucja okaże się bezskuteczna.
| Przepis art. 299 Kodeksu spółek handlowych § 1. Jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. § 2. Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody. § 3. Przepisy § 1 i § 2 nie naruszają przepisów ustanawiających dalej idącą odpowiedzialność członków zarządu. § 4. Osoby, o których mowa w § 1, nie ponoszą odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji. |
Z przywołanego powyżej przepisu wynika jednoznacznie, że jeśli spółka posiada długi, ale nie posiada żadnego majątku, z którego te zadłużenia mogłyby zostać spłacone, wówczas wierzyciel spółki (czyli osoba, na rzecz której należna jest płatność od dłużnika) może domagać się ich zapłaty od członków zarządu. Ustawodawca wychodzi bowiem z założenia, iż członkowie zarządu, jako podmioty dokonujące czynności w imieniu spółki ponoszą realną odpowiedzialność za jej działania, w tym również za jej długi. Należy wyróżnić dwie podstawowe przesłanki odpowiedzialności członków zarządu:
-
istnienie długów, które nie zostały wcześniej uregulowane;
-
bezskuteczność egzekucji prowadzonej przeciwko spółce.
Czy bezskuteczna egzekucja umożliwia dochodzenie roszczeń przeciwko członkom zarządu?
Dochodzenie roszczeń przeciwko członkom zarządu nie jest prostym zadaniem i żaden z wierzycieli nie może automatycznie po powstaniu długu domagać się jego spłaty od osób sprawujących funkcję członka zarządu.
W pierwszej kolejności, jak wskazano powyżej, egzekucja przeciwko spółce musi okazać się bezskuteczna. Aby to nastąpiło, wierzyciel musi uzyskać orzeczenie sądowe stwierdzające, iż spółka jest zobowiązana do zapłaty na jego rzecz określonej w treści orzeczenia kwoty. Jeśli spółka nie ureguluje tego zobowiązania, wówczas wierzyciel zazwyczaj rozpocznie egzekucję wierzytelności za pośrednictwem komornika sądowego. Dopiero brak możliwości zaspokojenia roszczenia z majątku spółki otworzy wierzycielowi spółkę drogę do dochodzenia należności od członków zarządu.
Wierzyciel ma dużą dowolność w wykazaniu, iż egzekucja przeciwko spółce nie może zaspokoić jego roszczenia. Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego, wydanego 26 czerwca 2003 roku (sygn. V CKN 416/01), ustalenie przewidzianej w art. 298 § 1 k.h. (art. 299 § 1 k.s.h.) przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu.
Zazwyczaj podstawowym dowodem jest postanowienie komornika sądowego o umorzeniu egzekucji z powodu braku środków umożliwiających jej przeprowadzenie. Wierzyciel nie jest jednak ograniczony do tego środka dowodowego, o ile jest w stanie w inny sposób (np. za pomocą innych dokumentów lub zeznań świadków) wykazać, że spółka nie posiada żadnego majątku.
Nie tylko aktualni członkowie zarządu odpowiadają za zobowiązania spółki
Dochodzenie roszczeń przeciwko członkom zarządu następuje poprzez wniesienie do właściwego sądu sprawy o zapłatę. W treści pozwu powód (wierzyciel) musi określić swoje żądanie oraz je uzasadnić, załączając dokumenty potwierdzające jego twierdzenia, dotyczące w znacznej mierze poprzednio prowadzonego przeciwko spółce postępowania.
Co niezwykle ważne, odpowiedzialność za zobowiązania spółki nie obejmuje tylko osób pełniących aktualnie funkcję członka zarządu – zgodnie z powszechnie akceptowanym poglądem, odpowiedzialność za te roszczenia ponoszą członkowie zarządu, którzy pełnili tę funkcję w czasie powstania zobowiązania lub uzyskania przez zobowiązanie przymiotu wymagalności (co w praktyce oznacza dopuszczalność dochodzenia roszczenia przed sądem), o ile w tym okresie wystąpiły przesłanki obligujące członków zarządu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Odpowiedzialność członków zarządu jest niezwykle szeroka – data wpisu lub wykreślenia członka zarządu w Krajowym Rejestrze Sądowym nie ma znaczenia, a podstawą odpowiedzialności jest data powstania zobowiązania lub data jego wymagalności, o ile w tym czasie istniały przesłanki do rozpoczęcia postępowania upadłościowego.
Osoby pełniące funkcję członka zarządu podlegają wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego. Wpis ten ma charakter jedynie deklaratoryjny, a zatem w zasadzie nie ma związku z rzeczywistą odpowiedzialnością członka zarządu. Zakres odpowiedzialności osób sprawujących tą funkcję jest niezwykle szeroki i rozciąga się od chwili podjęcia uchwały o powołaniu do sprawowania funkcji członka zarządu aż do momentu po wykreśleniu wpisu z Rejestru.
Członek zarządu, który zostaje pozwany o zapłatę na podstawie przepisu art. 299 ksh, może uwolnić się od tej odpowiedzialności tylko wówczas, jeśli wykaże przesłanki wskazane w przepisie § 2 wspomnianego artykułu, tj. na przykład udowodni, że w odpowiednim czasie został złożony wniosek o ogłoszenie upadłości, zaniechanie złożenia wniosku nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych i nie z jego winy albo w okresie, w którym sprawował on funkcję członka zarządu spółka była wypłacalna i nie istniały przesłanki do przeprowadzenia względem spółki postępowania upadłościowego.
Dłużnik odpowiada nie tylko za należność główną
Za zobowiązania spółki członkowie zarządu odpowiadają solidarnie, co oznacza, iż wierzyciel przy realizacji przysługującego mu zobowiązania może wybrać, od której z osób zobowiązanych będzie dochodził spełnienia roszczenia. Może ono zostać skierowane przeciwko wszystkim członkom zarządu, niektórym z nich lub tylko jednemu. Dłużnik, który spełni roszczenie, może dochodzić zwrotu od pozostałych zobowiązanych osób. Członek zarządu odpowiada za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem. Nie ma więc znaczenia, z jakich środków członek zarządu zakupił ruchomości i nieruchomości stanowiące składniki majątku – czy były to środki stanowiące wynagrodzenie za działalność w spółce, czy środki pochodzące z innych źródeł.
Ponadto, co niezwykle istotne, zakres odpowiedzialności członka zarządu może być większy, aniżeli pierwotna wysokość zobowiązania względem spółki. Zgodnie z orzecznictwem sądów, członek zarządu odpowiada również za odsetki od należności głównej oraz koszty procesu należne wierzycielowi od spółki.
Odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na podstawie art. 299 k.s.h. obejmuje zasądzone w tytule wykonawczym, wydanym przeciwko spółce, koszty procesu, koszty postępowania egzekucyjnego umorzonego z powodu bezskuteczności egzekucji i odsetki ustawowe od należności głównej.
Z uwagi na wskazane powyżej przesłanki, pełnienie funkcji członka zarządu w spółce borykającej się z problemami finansowymi lub nieodpowiedzialnym zachowaniem innych osób sprawujących kontrolę nad działaniami spółki, może być obarczone niezwykle dużym ryzykiem. Osoba, która rozważa rozpoczęcie takiego zajęcia, winna dokładnie skontrolować stan spółki, zasady podejmowania decyzji i istniejące zobowiązania. W trakcie wykonywania funkcji członka zarządu zalecana jest również daleko posuniętą ostrożność.
